وقتی در قرن ۱۹ میلادی «ریچارد هیل» نخستین تمبر جهان را با تصویر ملکه ویکتوریا به چاپ رساند هدفش این بود کاری کند تا از این به بعد، هزینه ارسال پاکت‌های پستی به جای شخص گیرنده، توسط فرستنده پرداخت شود. اما فکرش را نمی‌کرد روزی این تکه کاغذ نه‌چندان ارزشمند، در ردیف مهم‌ترین دارایی‌های بزرگ‌ترین کلکسیونرهای جهان بنشیند.
شیر بی‌ابهت
این سفیر فرهنگی زیباکه در طول زمان نشانه‌ای بوده از اصول و عقاید سیاسی حکام مختلف، در ایران هم سرگذشت جالبی دارد. در سال۱۸۶۵م و در پی سفر ناصرالدین شاه به فرنگ، دولت ایران به فکر افتاد سفارش چاپ تمبر را به فرنگی‌ها بدهد. «ریستر» فرانسوی نخستین کسی است که برای ایران تمبرهایی را طراحی و چاپ کرد. نمونه‌های فرانسوی اما مقبول ناصرالدین‌شاه نیفتاد. ابتدا بهانه گرفت که این تمبر بدون اجازه رسمی دولت چاپ شده و بعد هم به تصویر روی تمبر گیر داد که: شیر نشسته روی تمبر، ابهت لازم را ندارد! با نامه اعتراضی و رسمی دولت ایران به ریستر، این بار «آلبرت بار» چهار تمبر با قیمت‌های یک شاهی، دو شاهی، چهار شاهی و هشت شاهی به رنگ‌های بنفش، سبز، آبی و قرمز طراحی و ضرابخانه پاریس آن‌ها را چاپ کرد. نقش این تمبرها نشان رسمی دولت ایران یعنی شیر، شمشیر و خورشیدی بود که درون دایره‌ای جا گرفته و گرد آن زنجیره‌ای با ۸۶ دانه مروارید به چشم می‌خورد. شاه این‌بار ابهت شیرو شمشیر را پسندید و این‌طوری نخستین تمبرهای رسمی ایرانی که به تمبرهای باقری معروف شدند به وجود آمدند.
این سفیر فرهنگی زیباکه در طول زمان نشانه‌ای بوده از اصول و عقاید سیاسی حکام مختلف، در ایران هم سرگذشت جالبی دارد. در سال۱۸۶۵م و در پی سفر ناصرالدین شاه به فرنگ، دولت ایران به فکر افتاد سفارش چاپ تمبر را به فرنگی‌ها بدهد. «ریستر» فرانسوی نخستین کسی است که برای ایران تمبرهایی را طراحی و چاپ کرد. نمونه‌های فرانسوی اما مقبول ناصرالدین‌شاه نیفتاد. ابتدا بهانه گرفت که این تمبر بدون اجازه رسمی دولت چاپ شده و بعد هم به تصویر روی تمبر گیر داد که: شیر نشسته روی تمبر، ابهت لازم را ندارد! با نامه اعتراضی و رسمی دولت ایران به ریستر، این بار «آلبرت بار» چهار تمبر با قیمت‌های یک شاهی، دو شاهی، چهار شاهی و هشت شاهی به رنگ‌های بنفش، سبز، آبی و قرمز طراحی و ضرابخانه پاریس آن‌ها را چاپ کرد. نقش این تمبرها نشان رسمی دولت ایران یعنی شیر، شمشیر و خورشیدی بود که درون دایره‌ای جا گرفته و گرد آن زنجیره‌ای با ۸۶ دانه مروارید به چشم می‌خورد. شاه این‌بار ابهت شیرو شمشیر را پسندید و این‌طوری نخستین تمبرهای رسمی ایرانی که به تمبرهای باقری معروف شدند به وجود آمدند.
در چرایی شهرت باقری برای این تمبرها هیچ دلیلی در تاریخ ذکر نشده الا اینکه می‌توان حدس زد تلفظ «بار» در لهجه فرانسوی که چیزی بین «ر» و «ق» بوده است برای فارسی‌زبانان مشکل بوده و به مرور به این شکل درآمده است.مدتی بعد با ریاست «گوستاو ریدرر» اتریشی تحولی اساسی در پست ایران رخ داد. وی با وضع قوانین و مقررات جدید استفاده از تمبر را ضابطه‌مند کرد و تمبرهای«باقری» را به خاطر اشکالاتی که داشت از گردونه پستی خارج و تمبرهای جدیدی که با دست برش می‌خوردند و به «سری کاردی» معروف شدند را چاپ کرد.
تمبرها اوراقی بودند که اتفاق‌های خاص و رسمی را در قالب تصویرهایی کوچک ارائه می‌کردند که بعدها جنبه تاریخی پیدا می‌کرد و یادآور مسائلی بود که شاید از سوی مردم فراموش می‌شد. پرداختن به شخصیت‌های مطرح و یادآوری نام آن‌ها هم مورد دیگری بود که به تمبرها ارزش و بها می‌بخشید. اما باید گفت برخلاف آنچه بیشتر مردم فکر می‌کنند، چیزی که تمبرها را ارزشمند می‌کند، فقط قدمت نیست، بلکه نایاب بودن آن‌ها و اتفاق تاریخی مربوط به آن‌هاست. برای مثال تکمیل مجموعه تمبرهای شیروخورشید که اکنون باارزش‌ترین تمبرهای کلاسیک جهان به شمار می‌آیند برای کلکسیونرهای حرفه‌ای بسیار جذاب است.
آنچه تمبرهای شیر و خورشید را منحصربه‌فرد کرده این است که هر کدام با دیگری فرق دارد. این تمبرها با پنج قالب دست‌ساز و در چهار قیمت و چهار رنگ چاپ می‌شده و به همین دلیل تفاوت بین قالب‌ها، رنگ‌ها و حتی در نحوه چیدن قالب‌ها در کنار هم در هر بار چاپ، موجب شده مجموعه‌های متفاوتی از تمبر شیر و خورشیددار داشته باشیم. تازه بعدها که قیمت تمبر بالاتر رفت اداره پست با دستکاری قالب‌ها قیمت‌ها را تغییر داد و خوراک بهتری برای مجموعه‌دارها ساخت. از بعضی از این نمونه‌ها تنها یک یا دو مورد در جهان باقی مانده و از بعضی بیشتر به همین دلیل قیمت و ارزش هر کدام با توجه به کمیابی آن فرق می‌کند. اکنون جذابیت مجموعه‌سازی برای کلکسیونرها این است که بگردند و همه تمبرهایی که در هر بار روی یک ورق چاپ می‌شدند را پیدا کنند و سرجایش بگذارند.
شهر به شهر، خانه به خانه
بزرگ‌ترین مجموعه‌دار و پدر تمبر ایران «فریدون نوین فرحبخش» است. او در درجه نخست یک پژوهشگر و محقق پرتلاش بود که در زمینه تمبر تحقیقات فراوان کرد و کتاب‌های متعددی به چاپ رساند. در نتیجه صبر و تلاش قابل تحسین او، در سال ۱۳۵۶ موفق به دریافت نخستین مدال طلا از نمایشگاه بین‌المللی هندوستان بابت تمبرهای ایران شد و به دنبال آن با شرکت در مهم‌ترین نمایشگاه‌های تمبر دنیا جوایز و مدال‌های متعددی گرفت. نتیجه یک عمر عشق به ایران و شناساندن تمبرهای این سرزمین، کسب ۸۶ مدال رنگارنگ از کشورهای مختلف جهان بوده است. تسلط فرحبخش به زبان‌های انگلیسی و آلمانی سبب ایجاد رابطه با مجموعه‌داران خارج از ایران و موجب آشنایی آن‌ها با ایران و تاریخ کشورمان شده و منش و اخلاق نمونه‌اش هم برای او شهرت و احترام فراوانی در میان مجموعه‌داران بزرگ دنیا به ارمغان آورد.
متأسفانه در سال‌های اخیر در سایه بی‌توجهی مسئولان به تمبر و اهمیت جایگاه تاریخی و فرهنگی آن، نقش تمبر جای تمبر را گرفته است. غافل از اینکه کنار گذاشتن تمبر به‌خصوص در روابط و تعاملات بین‌المللی چشم‌پوشی از یک نماد فرهنگی ارزشمند است. در آن زمان که ارتباط انسانی این چنین وابسته به مظاهر مدرنیته و فناوری‌های ارتباطی نبود تمبر تنها سفیری بود که خانه به خانه، شهر به شهر و کشور به کشور می‌رفت و زبان گویای هنر و فرهنگ هر سرزمینی بود.
تمبرها اوراقی بودند که اتفاق‌های خاص و رسمی را در قالب تصویرهایی کوچک ارائه می‌کردند که بعدها جنبه تاریخی پیدا می‌کرد و یادآور مسائلی بود که شاید از سوی مردم فراموش می‌شد. پرداختن به شخصیت‌های مطرح و یادآوری نام آن‌ها هم مورد دیگری بود که به تمبرها ارزش و بها می‌بخشید. اما باید گفت برخلاف آنچه بیشتر مردم فکر می‌کنند، چیزی که تمبرها را ارزشمند می‌کند، فقط قدمت نیست، بلکه نایاب بودن آن‌ها و اتفاق تاریخی مربوط به آن‌هاست. برای مثال تکمیل مجموعه تمبرهای شیروخورشید که اکنون باارزش‌ترین تمبرهای کلاسیک جهان به شمار می‌آیند برای کلکسیونرهای حرفه‌ای بسیار جذاب است.
آنچه تمبرهای شیر و خورشید را منحصربه‌فرد کرده این است که هر کدام با دیگری فرق دارد. این تمبرها با پنج قالب دست‌ساز و در چهار قیمت و چهار رنگ چاپ می‌شده و به همین دلیل تفاوت بین قالب‌ها، رنگ‌ها و حتی در نحوه چیدن قالب‌ها در کنار هم در هر بار چاپ، موجب شده مجموعه‌های متفاوتی از تمبر شیر و خورشیددار داشته باشیم. تازه بعدها که قیمت تمبر بالاتر رفت اداره پست با دستکاری قالب‌ها قیمت‌ها را تغییر داد و خوراک بهتری برای مجموعه‌دارها ساخت. از بعضی از این نمونه‌ها تنها یک یا دو مورد در جهان باقی مانده و از بعضی بیشتر به همین دلیل قیمت و ارزش هر کدام با توجه به کمیابی آن فرق می‌کند. اکنون جذابیت مجموعه‌سازی برای کلکسیونرها این است که بگردند و همه تمبرهایی که در هر بار روی یک ورق چاپ می‌شدند را پیدا کنند و سرجایش بگذارند.
شهر به شهر، خانه به خانه
بزرگ‌ترین مجموعه‌دار و پدر تمبر ایران «فریدون نوین فرحبخش» است. او در درجه نخست یک پژوهشگر و محقق پرتلاش بود که در زمینه تمبر تحقیقات فراوان کرد و کتاب‌های متعددی به چاپ رساند. در نتیجه صبر و تلاش قابل تحسین او، در سال ۱۳۵۶ موفق به دریافت نخستین مدال طلا از نمایشگاه بین‌المللی هندوستان بابت تمبرهای ایران شد و به دنبال آن با شرکت در مهم‌ترین نمایشگاه‌های تمبر دنیا جوایز و مدال‌های متعددی گرفت. نتیجه یک عمر عشق به ایران و شناساندن تمبرهای این سرزمین، کسب ۸۶ مدال رنگارنگ از کشورهای مختلف جهان بوده است. تسلط فرحبخش به زبان‌های انگلیسی و آلمانی سبب ایجاد رابطه با مجموعه‌داران خارج از ایران و موجب آشنایی آن‌ها با ایران و تاریخ کشورمان شده و منش و اخلاق نمونه‌اش هم برای او شهرت و احترام فراوانی در میان مجموعه‌داران بزرگ دنیا به ارمغان آورد.
متأسفانه در سال‌های اخیر در سایه بی‌توجهی مسئولان به تمبر و اهمیت جایگاه تاریخی و فرهنگی آن، نقش تمبر جای تمبر را گرفته است. غافل از اینکه کنار گذاشتن تمبر به‌خصوص در روابط و تعاملات بین‌المللی چشم‌پوشی از یک نماد فرهنگی ارزشمند است. در آن زمان که ارتباط انسانی این چنین وابسته به مظاهر مدرنیته و فناوری‌های ارتباطی نبود تمبر تنها سفیری بود که خانه به خانه، شهر به شهر و کشور به کشور می‌رفت و زبان گویای هنر و فرهنگ هر سرزمینی بود.
نظر شما