در این نشست که در دانشگاه قرآن و حدیث واقع در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین پسندیده عنوان کرد: آنچه در این جلسه می‌خواهم به آن بپردازم، دیدگاه روان‌شناسی و روان‌شناسان درباره پدیده زیارت است. مستحضر هستید روان‌شناسان حتی اگر چیزی به نام زیارت را قبول نداشته باشند یا حتی اگر متدین نباشند، اموری مانند زیارت را مورد مطالعه قرار می‌دهند. البته روان‌شناسان تحقیقات زیادی در این زمینه ندارند و در کتاب‌های روان‌شناسی دین کمتر به این موضوع پرداخته شده است.

وی با بیان اینکه مباحثش در این موضوع مبتنی بر کتاب «روان‌شناسی دین و معنویت» نلسون و دو مقاله منتشر شده در سال 2023 است، ادامه داد: روان‌شناسان در توصیف زیارت می‌گویند سفر از مکانی آشنا و رها کردن کار روزمره به سوی مکانی ناآشناست یعنی به ویژه در زیارت‌هایی که خود مسیحیان دارند، بیشتر مقوله حرکت مطرح است. همین طور معتقدند بخشی از جست‌وجوی یک چیز یا پیگیری یک آرمان است. یعنی کسانی که به زیارت می‌روند، جست‌وجوگر یک چیزی هستند و می‌خواهند به یک مطلب و آرمانی مبتنی بر خواسته‌ای که خودشان دارند، دست پیدا کنند.

پسندیده افزود: نسلون جایی می‌گوید زیارت می‌تواند تطهیر انسان‌ها باشد یا شروع مجددی که انسان را با یک قدرت فرادنیوی مرتبط می‌کند.

وی ادامه داد: درباره مکان‌های زیارت تعبیرهایی دارند که کمتر با زیارت‌های ما هماهنگ است و می‌گویند معمولاً در مکان‌های زیارت افرادی وجود دارند که آن‌ها واسطه می‌شوند، در زیارت مسیحی‌ها و به خصوص هندوها این مورد قابل ملاحظه است.

رئیس پژوهشکده اخلاق و روان‌شناسی اسلامی در خصوص انگیزه‌های زیارت از منظر روان‌شناسان گفت: ما چهار نوع انگیزه داریم؛ انگیزه برخی از زیارت، انگیزه مناسکی است به عنوان مثال طرف صرفاً به خاطر وجوب حج به این سفر برود. انگیزه دیگری که در مورد زیارت می‌توان مطرح کرد، انگیزه عبادی به این معناست که طلب مواجهه با امر قدسی است، به عبارت بهتر طلب آمرزش و مواجهه با عمل قدسی مد نظر است. سومین انگیزه، انگیزه ابزاری است. به تعبیر بنده برای برخی زیارت به مثابه بنگاه کارگشایی است که فقط قرار است مشکلات ما را حل کنند. دسته آخر نیز انگیزه‌های مبهمی هستند به این معنا که طرف خودش علت زیارت رفتنش را نمی‌داند.

وی افزود: در دیدگاه دیگری، برخی روان‌شناسان می‌گویند زیارت پاسخ به یک ندای درونی است. این خیلی مهم است که از درون انگار یک ندایی وجود دارد که افراد را به این سمت فرامی‌خواند که برای زیارت اقدام کنند. اصلاح بخشی از وجود نیز انگیزه دیگری است که برخی روان‌شناسان به آن اشاره می‌کنند. خروج از روزمرگی نیز انگیزه دیگری است که روان‌شناسانی به آن اشاره کرده‌اند.

وی با بیان اینکه در برخی از مقالات به «زیارت سکولار» تعبیر و اشاره شده است، گفت: زیارت مدرن و زیارت گردشگری زنگ خطری است که برخی به آن اشاره کرده‌اند و به این معناست که زیارتگاه‌ها صرفاً به مکان‌های گردشگری بدل شوند.

پسندیده با اشاره به این دیدگاه نلسون که زیارتگاه‌ها جایگاه انرژی معنوی برای مردم هستند، اظهار کرد: مطابق این دیدگاه انسان‌ها به زیارت که می‌روند، بخش وجودی یا معنای زندگیشان را پُر و انرژی آن را تأمین می‌کنند. جالب است می‌گویند کسانی که به زیارت می‌روند، حضور ساری و جاری خداوند را در آنجا حس می‌کنند.

وی با اشاره به پژوهشی با عنوان «تأثیرات زیارت در درمان افسردگی» که به تازگی در مجلات خارجی منتشر شده است، گفت: مطابق این پژوهش زائران در سفر زیارت سعی در برقراری ارتباط با اعتقادات مذهبی خود دارند گویی زیارتگاه، منبع حقایق و اعتقادات زائران است. مطابق این پژوهش، افرادی که به زیارتگاه رفته‌اند و اعتقادات مذهبی نداشته‌اند، احساسات و تجربیات مشترکی مانند زائران مذهبی داشته‌اند.

وی افزود: در بحث افسردگی، این پژوهش نشان داده افراد پس از زیارت به دلیل تقویت ایمان درونی، حس رضایت و آرامش بیشتری در زندگی خود دارند. بیماران نیز پس از زیارت، توانایی بیشتری برای پذیریش ناتوانی خود دارند.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر پسندیده گفت: از نظر روان‌شناسان، مراحل زیارت شامل تصمیم، جدا شدن از زندگی روزمره، حرکت به سمت فضای مقدس، ورود به فضای مقدس و تجربه مقدس است. از منظر روان‌شناسان، زیارت موجب عقب‌نشینی به سمت خود است. افراد در زیارت امکان تفکر مجدد درباره خود را دارند.

وی در پایان عنوان کرد: زیارت یکی از عوامل توسعه شخصی است. زیارت از منظر روان‌شناسان، بازگشت به معنویت است و یک نوع انضباط معنوی به افراد می‌دهد. زیارت موجب ایجاد بینش جدید در زندگی می‌شود. مجموعه مطالعات بنده در مورد زیارت از دیدگاه روان‌شناسان نشان می‌دهد زیارت یک نوع شیوه مقابله با سختی‌های زندگی است. مسئله ارتقا و رشددهندگی وجود که موجب تنظیم رفتار می‌شود از اثرات مهم زیارت است که در ادبیات روان‌شناسی زیارت وجود دارد.

لازم به ذکر است، همایش بین‌المللی الهیات زیارت توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و انجمن علمی فلسفه دین ایران با همکاری مراکز مختلف دانشگاهی داخلی و خارجی در آبان 1402 برگزار خواهد شد. هدف از برگزاری این همایش، روشن کردن ابعاد مختلف الهیات زیارت، گسترش مباحث میان رشته‌ای در این عرصه، ایجاد زمینه گفت‌وگو میان اسلام و دیگر ادیان و همچنین امامیه و دیگر مذاهب اسلامی از منظر زیارت و به طور کلی پرداختن به ظرفیت‌ها، امتیازها و آسیب‌ها در حوزه الهیات زیارت است.