امروز هشتم ربیع‌الثانی مصادف با میلاد باسعادت امام حسن عسکری(ع) به عنوان یازدهمین امام شیعیان است. روزگار زندگانی و امامت این امام همام که مصادف با چند خلیفه عباسی بوده است دورانی پرمخاطره و حساس برای شیعه به شمار می‌رفت که تمهید تدابیر خاص و دشوار برای حفظ جان امام دوازدهم و سپردن پرچم ولایت به ایشان از سخت‌ترین مسائل آن روزگار بود.

در کنار این مباحث، مسلمانان این روزها با مصائب و مشکلات شدیدی دست به گریبان هستند و ظلمی که به مردم غزه می‌شود توجه هر شیعه‌ای را به سمت امام عصر(عج) و دعا برای ظهور ایشان جلب می‌کند و ریشه کن شدن ظلم و جور با حضور امام زمان(عج) طلب می‌شود.

صحبت‌های ما با آیت‌الله محمدجعفر طبسی؛ کارشناس تاریخ اسلام و استاد درس خارج حوزه علمیه را در ادامه می‌خوانید.

به نظر می‌رسد مهمترین رسالت امام عسکری(ع) پس از وظیفه امامت، تدبیر و تمهیداتی برای حفظ جان امام دوازدهم بود. ایشان برای این امر چه اقداماتی انجام دادند؟ 

طبق گفته شیخ مفید در کتاب الارشاد، امام حسن عسکری(ع) در سال 232 هجری متولد شدند و در سال 260 در حالی که از سن مبارکشان 28 سال می‌گذشت به شهادت رسیدند و همانطور که اشاره کردید حفظ و نگهداری امام دوازدهم یکی از مسائل پیچیده و سخت این دوره بود. شبراوی شافعی مذهب در کتاب «الاتحاف بحب الاشراف»، نوشته است که امام محمد حجت در سال 255 متولد شد؛ پدرش به هنگام ولادت به خاطر شرایط سخت آن دوران و ترس از خلفای وقت او را مخفی کرده بود و تولدش را از چشم دیگران پنهان نگه داشته بود زیرا خلفای آن زمان، بنی‌هاشم را سخت تعقیب و زندانی می‌کردند و به قتل می‌رساندند و اعدام می‌کردند.

این عالم شافعی مذهب به دو نکته اشاره کرده است؛ اول به ولادت امام زمان(عج) و اینکه آن را تایید کرده؛ این نکته بسیار مهمی است که یک عالم شافعی مذهب بگوید امام زمان(عج) متولد شده است همچنین او به نقش امام یازدهم در حفظ و نگهداری امام دوازدهم اشاره کرده است. امام عسکری(ع) با چه بحرانی روبرو بود و توانست با این بحران مواجه شود و ذخیره الهی را از دید دشمنان حفظ کند و این کار در حقیقت حفظ شیعه و تداوم امامت و اهمیت‌دادن به دوران غیبت امام زمان(عج) است.

مرحوم شیخ طوسی در کتاب الغیبه نقل کرده است که حکیمه خاتون بعد از ولادت امام زمان(عج) و وقتی که سه روز از ولادت گذشت، مشتاق دیدار آن حضرت شد و نزد امام عسکری(ع) آمد. ایشان می‌گوید من از اینکه سؤالی از امام بپرسم خجالت کشیدم و امام ابتدا به من فرمود: هو یا عمه فی کنف الله و حرزه و ستره و غیبته حتی یاذن الله؛ او در کنف خدا و پنهان است تا زمانی که خدا اجازه بدهد، یعنی امام عسکری(ع)، امام زمان(عج) را کاملا از دیدها پنهان نگه داشته بود و کاملا محافظت می‌کرد و مجاز نبود او را به دیگران نشان دهد.

باز مرحوم شیخ طوسی در همین کتاب نقل کرده است که حکیمه مشتاق دیدار امام زمان(عج) شد لذا بر نرجس خاتون وارد شد و در کنار او گهواره‌ای بود و روپوش را کنار زد ودید ولی خدا خواب است؛ مرا که دید چشمانش را باز کرد و تبسم فرمود و امام عسکری(ع) در این لحظه فرمودند: او را به مادرش بازگردان و خیر این مولود را کتمان کن و به احدی بازگو نکن تا زمانی که وقت آن فرا برسد. این دستور امام یازدهم نشان می‌دهد که جامعه در شرایطی بود که همه نباید از وضعیت این مولود مطلع باشند و این هم تدبیر امام عسکری(ع) است.

شیخ صدوق در کتاب گرانسنگ کمال الدین نقل فرموده است که محمدبن عثمان عمری که یکی از نواب اربعه است می‌گوید 40 نفر در منزل امام عسکری(ع) جمع بودیم که ایشان امام زمان(عج) را به ما نشان داد و فرمود: هذا امامکم من بعدی و خلیفتی علیکم اطیعوه؛ امام بعد از این قضیه فرزند خود را پنهان کردند؛ معنای این عبارت آن است که ای حاضرین بدانید امام و جانشین پس از من این فرزند و مولود است و باید از او اطاعت کنید.

به تحقیق که بعد از امروز دیگر او را نخواهید دید و چیزی نگذشت که امام عسکری(ع) از دار دنیا رفت؛ از مجموع این چند روایت استفاده کامل می‌شود که اولا امام زمان(عج) حی و حاضر هستند و در میان مردم زندگی دارند و ناظر بر اعمال همه مخلوقات است گرچه ما آن حضرت را مشاهده نمی‌کنیم و این لیاقت را نداریم ولی بدون تردید، حضرت ما را می‌بیند. همچنین امام عسکری(ع)، پدر امام زمان(عج) واقعا رنج‌های بسیار بسیار فراوانی در این راستا متحمل شدند.

دوران غیبت کبرایی که الان در آن زندگی می‌کنیم مرهون زحمات امام عسکری(ع) است و این نکته، نکته بسیار محوری و دقیقی است که همه شیعیان و مسلمین الان در محضر امام دوازدهم هستند. 

یکی از مسائل مهم جامعه امروز ما بحث امر به معروف و کار نیک است و آن حضرت هم روایتی در این زمینه دارند، مراد از معروف در نظر امام عسکری(ع) چیست؟

بله. حضرت فرمودند در بهشت، دری است به نام معروف و از آن تنها اهل معروف وارد می‌شوند؛ ابوهاشم جعفری که یکی از اصحاب و یاران مورد اعتماد امام عسکری(ع) است می‌گوید من وقتی این حدیث را از امام یازدهم شنیدم خوشحال شدم که الحمدلله کارهای مردم را انجام می‌دهم. امام عسکری(ع) به من نگاه کردند و فرمودند: دم علی ما انت علیه فان اهل المعروف فی الدینا هم اهل المعروف فی الاخره؛ به همین شیوه ادامه بده و اهل دستگیری از مردم و انجام کارهای نیک و بر باش. بدان اهل معروف در دنیا همانا اهل معروف در آخرت هستند؛ پیام این روایت آن است که بالاخره انسان در این دنیا هر مقداری که می‌تواند باید به زیردستان و مستمندان و فقرا توجه کند و بداند هر مقداری که در دنیا به مستضعفان و بیچارگان توجه کند روز قیامت خداوند طبق این روایت او را از آن دری وارد بهشت می‌کند که امام حسن عسکری(ع) فرمود این در را در معروف نامند.

معروف در این روایت به معنای عام است یا فقط دستگیری از دیگران؟

هر کار خوب و نیک را معروف گویند؛ دایره‌ای وسیع است که انسان می‌تواند از آن به مقدار ظرفیت خودش بهره ببرد. بنا بر این معروف را نباید منحصر به برخی کارها بکنیم و بدانیم هر قدم کوچکی که در ترویج دین و خدمت به مردم و رواج اخلاق حسنه اسلامی و فضایل و عبادات در جامعه برداریم مصداق معروف خواهد بود. 

یکی از موضوعات مطرح بحث الگوگیری از ائمه(ع) است و ممکن است در ذهن برخی این تصور وجود داشته باشد که فاصله زمانی ائمه با ما بیش از هزار سال است و با توجه به اقتضائات روز و تغییرات اجتماعی چگونه می‌توان از ایشان الگو گرفت؟

درست است که فاصله زمانی ما با ایشان قرن‌ها است ولی سخنان آنان که در بین ما وجود دارد؛ ما اگر با حضور فیزیکی ایشان فاصله زمانی داریم آیا با سخنان ایشان هم فاصله زمانی داریم؟ امام زمان(عج) را که الان نمی‌بینیم ولی سخنان ایشان که وجود دارد و توسط علما سینه به سینه نقل شده است؛ مثلا یکی از سخنان امام زمان(عج) که علامه مجلسی به آن اشاره کرده این است که؛ انا غیر مهملین لذکرکم؛ یعنی ما هیچ‌وقت شما را فراموش نمی‌کنیم. عقل سلیم چه چیزی را اقتضا می‌کند؟ آیا غیر از این است که کسی که هیچ وقت ما را فراموش نمی‌کند ما هم هیچ وقت او را فراموش نکنیم. مخصوصا در این زمان که جنایتکاران قسی القلب با نهایت سبعیت و وحشی‌گری نسبت به مسلمین غزه جنایت و حمله می‌کنند.

امروز فرصتی است که همه مردم به آن حضرت توسل کنند مخصوصا در این روز مبارک که میلاد با سعادت پدر امام زمان(عج) است و باید با توسل به وجود مبارکشان ایشان را به پدرشان قسم بدهیم تا برای عبور از این وضعیت دعا کنند و مطمئن باشیم که در اینجا هم ما را فراموش نخواهند کرد و از حضرت بخواهیم مرحمت و بزرگواری و آقایی در حق مردم مظلوم فلسطین و غزه داشته باشند و اینها را از چنگ انسان‌های بی دین و شرور نجات دهند و امیدواریم در آینده نزدیک پیروزی مردم غزه و فلسطین را جشن بگیریم.

علی فرج زاده