حمید اسدی - خبرنگار تحریریه جوان قدس: وقتی به اماکن زیارتی می روید حتما افرادی را می بینیم که مشغول مناجات با خدا و یا راز و نیاز هستند. راز و نیاز ی که همراه با تبرک جستن یا برکت خواستن از خداوند یا آن مکان مقدس می باشد. در ابتدا برای درک بهتر مفهوم تبرک به معنا و ترجمان این واژه میپردازیم، سپس  اینکه مفهوم تبرک  و برکت چه چیزی هستند را توضیح می دهیم.

تبرک یا برکت در لغت و ادبیات عرب

این واژه ریشه در زبان سامی دارد که به معنای قرابت ونزدیکی است. هرچند که لغت تبرک به طور مطلق در قرآن کریم نیامده است اما کلمه برکت ۳۲ بار به صورت جمع یا با ترکیباتی ریشه از (برک) آمده است. تبارک، بارکنا، مبارک، و بورک، برکات، برکاته و ... از جمله این واژگان می باشد.

در واقع برک به سینه شتر گفته می شود. ازآنجایی که شتر جزو مهم ترین لوازم زیست اجتماعی اعراب به حساب می آمده و، نشست یا  برخاست شتر بر روی سینه اش انجام می شده است، معنا و مفهوم خیر و خوبی یا ثبات و داوم را برای اعراب داشته است.

مفهوم و کاربرد تبرک جستن در ادبیات دینی و مذهبی

همانطور که پیش تر اشاره شد در قرآن کریم از تبارک (تبرک) یا برکت نام برده که نشان دهنده اهمیت و جایگاه کاربردی این واژه دارد. طلب خیر، رحمت، پیروزی، میممنت یا طلب لطف کردن از خداوند معنای عام و ساده این واژه در در ادبیات دینی می باشد. این امتیازات می تواند مادی -معنوی مثل افزایش رزق و روزی دنیوی یا اجر و خیر اخروی باشد.

 تبرک جستن به خداوند، پیامبران، امامان معصوم، اولیاء الله، اماکن مقدس مذهبی یا دینی همچون خانه خدا (کعبه)، حرمین امامان همچون حرم امام رضا علیه السلام یا بین الحرمین سید الشهدا  علیه السلام (کربلا) از مهم تریم اماکن مقدسی به شمار می آیند؛ که تبرک جستن به آنها در اعمال و رفتار زائران مسلمان و یا حتی بازدید کنندگان غیر مسلمان از این مکان های مقدس مشاهده می شود.

حتی تبرک جستن یا برکت خواهی از اشیاء و یا اجسام نیز، سایر اقسام تبرک جستن می باشد. تبرک جستن به افراد یا اجسام نه تنها در دین اسلام، که در سایر ادیان، آیین و فرهنگ ها نیز موجود می باشد.

تبرک و توسل؛ شباهت و تفاوت

این واژه از نظر معنایی ارتباط و شباهت زیادی با یکدیگر دارند چرا که درک تبرک ریشه در فهم توسل دارد. به طور مثال درخواست و طلب خیر امور معنوی شباهت این دو کلمه را در فهم می رساند. اما تفاوت هایی نیز دارند، از جمله اینکه تبرک جستن طلب خیری است که مستقیما توسط شخص از خداوند یا اشخاص مقدس صورت می گیرد ولی در توسل شخص توسل کننده افرادی یا اشیائی را برای کسب خیر یا منفعت مادی -معنوی واسطه قرار می دهد.

تبرک جستن در کدام مکان ها مجاز می بادشد؟

تبرک جویی در مکان هایی خاص سفارش شده است. تبرک جویی در مکان های مقدس می تواند شامل متبرک شدن به وسیله ارتباط روحی -معنوی یا به سیله لمس با دست و صورت و حتی بوسه هایی به در ها، دیوار ها و زمین آن مکان انجام شود.

حتی تبرک جست به آب، مثل آب زمزم و وسایلی مثل البسه یا شمشیر پیامبر نیز در کتاب های تاریخی آمده است. در کتاب شرح نهج البلاغه نوشته ابن ابی الحدید، تبرک جویی پیامبر به عرق پیشانی حضرت امیر المومنین علی علیه السلام نیز روایت شده است . در فهرست زیر به تعدادی از محیط ها و مکان های مذهبی که میتوان به آنها تبرک جست اشاره می کنیم.  

مکه مکرمه

مدینه منوره

مسجد نبوی

مسجد الحرام

مسجد الاقصی

خانه خدا (کعبه)    

سرزمین مقدس طور

سرزمین ها عراق و شام

سرزمین فلسطین و مصر

حرمین امامین معصوم همچون حرم امام رضا علیه السلام 

حرم و بقاع امام زادگان همچون حرم حضرت زینب سلام الله علیها

قبور اولیاء الله یا افراد صالحان نظیر قبور شهدای صدر اسلام یا شهدای کشورمان

تبرک جویی در مذاهب و آیین های مختلف

ناگفته نماند تبرک جویی به اماکن مقدس یا افراد قدسی تنها مختص به مذهب شیعه یا دین اسلام نمی شود. چرا که در مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز تبرک و توسل جستن به موارد ذکر شده ایرادی ندارد.

 حتی درآیین های مختلف مثل مسیحیت خوردن شراب در مراسمات دینی یا مسح مجسمه حضرت مریم علیه السلام نیز به نیت تبرک و شفاعت انجام می شود. در دین یهود نیز مراسماتی مشابه مسیحیت وجود دارد؛ حتی یهودی های افراطی در بعضی مراسمات الاغ هایی را به نیت تبرک لمس می کنند؛ همچنین در آیین هندوها نیز تبرک جویی به بت ها یا خوراکی های اهدایی که امری رایج به حساب می آید.