حمید اسدی -خبرنگار تحریریه جوان قدس : روز کتاب، کتابخوانی و کتابداری در تقویم سالانه ایران، در ۲۴ آبان ماه (هفته سوم آبان) می باشد. در بیشتر کشور های دنیا روزی به نام کتاب وجود دارد چرا که کتاب یکی از وسایل مهم برای پیشرفت و بهره وری فردی و اجتماعی در بین هر ملتی می باشد. یکی ازکشور هایی که با توسعه فرهنگ کتاب و کتاب خوانی توانسته مقبولیت فرهنگی در جهان پیدا کند کشور ژاپن می باشد. جایگاه کتاب و فرهنگ کتاب خوانی در ژاپن، یک نمونه برای تمام کشور ها می باشد چرا که این کشور توانسته با ایجاد الگو های مهم آموزشی به ویژه برای کودکان عملا کتاب خوانی در جامعه خودش نهادینه کند. تشریح فرهنگ کتابخوانی در ژاپن فراتر از این است که بتوان به طور کامل توضیح داد؛ لکن به بخشی از این موضوع پرداخته ایم.

تیراژ ۵ میلیونی کتاب در ژاپن

بار ها شنیده ایم که ژاپنی ها در ایستگاه اتوبوس یا حتی در مترو به جای صرف وقت با تلفن همراه مشغول کتابخوانی می باشند و نیت از گفتن و تکرار چنین مثال هایی در جامعه ما نشان دادن اهمیت کتاب و ارزش زمان می باشد. اما برای درک بهتر این مثال سرعت مطالعه ژاپنی ها را تشریح می کنیم.

 سرعت مطالعه در بین مخاطبان کتاب در ژاپن بسیار زیاد است. برای درک این موضوع کافی است عدد ۱۰۰۰ کلمه مطالعه را در دقیقه تصور کنید، که ۵ برابر سرعت مطالعه ایرانی ها است. با توجه این میزان سرعت مطالعه بین مردم طبیعی است که این کشور در همه حوزه های صنعتی از خیلی از کشور های صاحب نام پیشرفته تر باشد. ضمن اینکه این کشور ساعت کاری بالاتری نسبت به سایر کشور ها دارد که همین موضوع باعث تعجب خیلی از اندیشمندان و تئوریسین های دنیا شده است.

تیراژ کتاب در ژاپن حداقل ۱۵ هزار نسخه و در کشورمان این رقم به هزار نسخه یا نهایتا به ۲ هزار نسخه می رسد. تیراژ تولید پرفروش ترین کتاب در ژاپن ۵ میلیون نسخه و در ایران ۲۰ هزار می باشد. نسبت مقیاس این اعداد، ۱ به ۲۵۰ می شود که البته کمی تاسف آور است.

این موضوع نمایان گر قدرت صنعت چاپ و نشر دو کشور است. قیمت های کتاب در ایران نیز نسبت به ژاپن بیشتر می باشد که این موضوع  عاملی موثر بر رغبت و یا عدم رغبت خریداران کتاب تاثیر گذار است. ضمن اینکه در ایران اگر کتابی به ۲۰ هزار نسخه برسد یک کتاب موفق قلمداد می شود ولی در ژاپن این رقم برای چاپ اول بیشتر از ۱ میلیون نسخه می باشد.

ترویج فرهنگ ژاپنی با تویوتا و رمان

از آنجا که کتابخوانی مولفه هایی برای گسترده شدن در متن جامعه دارد ژاپنی ها شروع به فرهنگ سازی و ایجاد ضمیر ذهنی در بین کودکان خودشان می کنند تا موجودیت کتاب با روح کودک عجین و تا بزرگسالی ادامه دار باشد. ژاپنی ها نه تنها به سراغ ایجاد ذهنیت مثبت و زیبا از کتاب در بین کودکان می پردازند که تبلیغ کتاب خوانی در سایر شئونات زیست اجتماعی مردمان این کشور نیز رواج دارد. فرهنگ ژاپنی در کنار سایر محصولات صنعتی ساخت این کشور که در سرتاسر دنیا همچون خودروهای تویوتا دیده میشود، با وجود نویسندگان قدرتمند خودش هم توانسته به اشاعه و تبلیغ هویت ژاپن بپردازد.

به طور مثال ادبیات ژاپن نمونه بارزی برای این موضوع می باشد که با خلق رمان های زیبا، جذاب و قصه گویی پویا توانسته میلیون ها مخاطب را برای فرهنگ ادبی خودش در سراسر دنیا جذب کند. همچنین خلق آثارادبی و غیر ادبی در حوزه کتاب باعث الگو گیری جوامع شرقی و غربی زیادی، از فرهنگ این کشور شده است.

ارائه راهکاری های خلاقانه برای ترویج کتاب خوانی

مقامات و نظریه پردازان ژاپنی با درک این موضوع که دوران کودکی، دوران یادگیری قدرتمندی است و ذهن کودکان بازتر و آزادانه تر از افراد بزرگسال است؛ الگوهای آموزشی خلاقانه ای را تولید و توسعه داده اند. مدارس ژاپنی عموما دارای کتابخانه های فعالی است که لزوما دارای متراژ زیادی نیست ولی با مدیریت صحیح، کودکان را درگیر کتاب وکتاب خوانی می کنند. به طور مثال چند سال پیش تیم خلاق گرافیکی دنتسو شهر توکیو چالشی را برای جلب نیروهای تازه نفس کتابدار انجام داده بود تا بتوانند کاری را انجام دهند، که کودکان در مدارس ابتدایی ارزش و جایگاه مهم کتاب را درک و  همچنین به رشد ذهنی آنان نیز کمکی کرده باشند.

خلاقیت های رفتاری در ارائه محتواهای جذاب آموزشی به کودکان برای کتاب خوانی نه تنها باعث درک بیشتر ارزش کتاب می شود بلکه باعث رشد فردی واجتماعی کودکان و نوجوانان در جامعه نیز می شود. پژوهشگران ژاپنی مطالعاتی در این باره انجام دادند؛ به این شکل که عروسک های پارچه ای را طراحی کنند که کودکان گمان کنند از خواندن کتاب لذت می برند. نتایج این پژوهش بر روی ۴۲ کودک در مدت سه ماه نشان داد که کودکانی که برای حیوانات عروسکی خود کتاب می خوانند به طرز چشمگیری بیشتر از کودکانی است که این کار را انجام نمی دهند.

افزایش سرانه مطالعه در بین دانش آموزان ژاپنی

این موضوع به این معنی نمی باشد که ژاپنی ها برای ترویج فرهنگ کتاب خوانی مشکلاتی را نداشتند، چرا که مسئولان فرهنگی آنها نیز مانند مسئولان فرهنگی کشورمان با مسائلی همچون میزان مطالعه کم در بین  نوجوانان همراه بودند اما با ارئه شیوه های درست و خلاقانه سعی در بهبود میزان کم مطالعه در بین نوجوانان کردند؛ که البته موثر هم واقع شد. به طور مثال یک موسسه مطالعاتی ژاپنی در ۳۳ سال قبل به بررسی میزان مطالعه در بین دانش آموزان دوره متوسطه پرداخت که نشان داد ۵۴ درصد این دانش آموزان در یک ماه حتی یک عدد کتاب هم نمی خوانند؛ اما امروزه این میزان در بین دانش آموزان متوسطه به عدد نزدیک به ۱۰ درصد کاهش یافته است که علت این موضوع برنامه ریزی بلند مدت و صحیح کارگزاران فرهنگی ژاپن بوده است.

نا گفته نماند مشکلات حوزه کتاب و کتاب خوانی از جمله صنعت چاپ ونشر کتاب صرفا مخصوص به کشور ما نبوده، بلکه سایر کشور های پیشرفته و توسعه یافته دنیا نیز با مشکلات این چنین مواجه می باشند. این موضوع با پیشرفت دنیای دیجیتال و فناوری اطلاعات که همه جنبه های زیستی – اجتماعی مردمان کشور ها را تحت تاثیر قرار داده تشدید شده است. هرچند که مسئولان و مدیران فرهنگی کشورمان در سالیان اخیر تلاش های زیادی برای بهبود اوضاع کتاب و کتاب خوانی مثل برگزاری نمایشگاه های بزرگ کتاب کرده اند ولی برای سوق به اهدف عالی پیشرفت اجتماعی جامعه، نیاز به تلاش های های بیش از پیش برای آسان تر شدن دسترسی تمام اقشار جامعه به کتاب و تقویت فرهنگ کتاب خوانی احساس می شود.