به گزارش قدس آنلاین، کتاب و کتابداری سابقه‌ای دیرینه در فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی دارد و اسنادی که در این خصوص در مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است گواه بر این مدعاست. ما در این گزارش، به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، نظری بر فعالیت کتابداری و کتابداران در این آستان مقدس می افکنیم.
 

قدیمی ترین سند کتابداری با بیش از ۳۰۰ سال قدمت
قدیمی ترین اسناد مربوط به کتابداری و کتابخانه، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این اسناد مربوط به کتابخانه آستان قدس رضوی است و از آن جایی که فعلا تنها اسناد موجود درایران محسوب می شوند به نوع خود ارزشمند و برای بررسی مشاغل حوزه کتابخانه قابل توجه است. 
الهه محبوب، رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی، با معرفی قدیمی‌ترین سند حرفه کتابداری که متعلق به سال ۱۰۰۹ قمری است، به بررسی‌های انجام شده روی اسناد اشاره دارد که سابقه شغل کتابداری به عنوان رئیس کتابخانه را از دوره صفوی عنوان می‌کند.
وی به اهمیت شغل کتابداری در ادوار مختلف تاریخی اشاره می کند و می گوید: کتابدارها معمولا توسط شاهان منصوب و عمدتا افرادی فاضل و دانشمند برای این کار گمارده می شدند. خاندان دانشمند دوست محمد استرآبادی از جمله خاندانی بودند که سالیان سال کتابداری کتابخانه آستان قدس رضوی را بر عهده داشتند.
 

وظایف کتابدار 
وظیفه کتابدار، نظارت بر همه امور کتابخانه اعم از تحویل گرفتن کتاب های صحافی شده، وقفی و نذری و امانت کتاب به مراجعان بود و تا اواسط دوره قاجار کتابدار به نوعی رئیس کتابخانه نیز محسوب می شد. اما از دوره قاجار با ایجاد شغل ریاست کتابخانه، بسیاری از این امور به رئیس کتابخانه واگذار شد.
محبوب به مشاغلی همچون ناظم، معاون، امین، مشرف، ضابط، مدرس، فراش، دربان، خادم، مذهب، محرر، طغرانویس در کتابخانه اشاره دارد که در دوره قاجار با توسعه کتابخانه‌ها ایجاد شد. 
با توجه به وقفی بودن کتاب‌ها، حفاظت از آن وظیفه خطیری را ایجاد می‌کرد و البته همین مسئله باعث تداوم و جاودانگی کتابخانه آستان قدس رضوی تا به امروز بوده است.

کتابخانه رضوی از قاجار تا انقلاب اسلامی
در دوره قاجار و در زمان تولیت حاج میرزا موسی خان(۱۲۴۸-۱۲۶۱ق) ملاحسین نامی که از مشاهیر و اتقیای روزگار خود بوده است، کتابدارکتابخانه آستان قدس رضوی می‌شود.
در زمان سلطنت ناصرالدین شاه، ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس، متصدی و رئیس کتابخانه رضوی بوده است و بعد از او حاج اوکتای قاآن پسر حسنعلی میرزا شجاع السلطنه ریاست کتابخانه را بر عهده داشته است. 
در این دوران سمت‌هایی چون رئیس کتابخانه، معاون، ناظم، صحافباشی، کتابدار، مصحح و... در کتابخانه وجود داشته و دارای شرح وظایف و مواجب معین و مشخص بوده اند.  
در دوره پهلوی ابوالقاسم کتابداری از کتابداران کتابخانه آستان قدس رضوی برای گذراندن دوره آموزشی کتابداری به صورت آکادمیک حدود دو سال به اروپا سفر کرده و اولین کتابدار این کتابخانه است که دوره علمی و آکادمیک کتابداری را تعلیم دیده است. وی چندی به سمت معاون و حدود هفت سال نیز به سمت ریاست کتابخانه انتخاب شد.


کتابداری آکادمیک
با توجه به تحولات و توسعه علوم در قرن بیستم و ایجاد برخی رشته‌ها، کتابداری به عنوان یک علم و رشته، دارای رتبه دانشگاهی و اعتبار آکادمیک شد و دانشگاه های مختلف به تربیت و پرورش کتابدار پرداخته و کم کم کتابخانه‌های بزرگ با استخدام کتابداران، روند خدمات و توسعه کتابخانه‌ها را از حالت تجربی خارج کرده و برای امور مختلف کتابخانه‌، استاندارد ها و معیارهایی تهیه و منتشر شد. 
محمد مشایخی، رئیس کتابخانه عمومی آستان قدس رضوی، در این باره می گوید: کتابداری برگرفته از دو عنصر اساسی کتاب و انسان است که کتابدار مسیر ارتباط این دوعنصر را هموار می‌کند. 
وی، تمامی هزینه‌ها، دغدغه و وسواس در انتخاب و خرید، ساماندهی و فهرست نویسی استاندارد، بخش‌ها و تالارهای دسترس پذیر، اطلاع رسانی و تبلیغ دقیق را برای دسترسی کاربر به منبع مورد نیازش عنوان می‌کند. 

کتابداران بارگاه منور رضوی
مشایخی می گوید: جایگاه و اهمیت کتابدار به جز مواردی که ذکر شد در تمامی کتابخانه ها دارای حساسیت است، در کتابخانه آستان ملکوتی حضرت شمس الشموس از زوایای دیگر نیز دارای اهمیت است.
وی کتابخانه آستان مقدس رضوی را به دلیل انتساب به بارگاه ملکوتی آقا علی بن موسی الرضا (ع) که ملقب به عالم آل محمد(ص) هستند، دارای شان و منزلتی بزرگ عنوان می کند که بر این اساس می بایست به بهترین منابع، امکانات و تجهیزات مجهز بوده و خدمات ارائه شده در شأن این امام همام باشد.
 مشایخی با اشاره به قدمت کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که به بیش از هزار سال می رسد، می گوید: وظیفه کتابداران و مدیران این مرکز نسبت به سایر کتابخانه‌ها چندین برابر است. کارکنان می‌بایست ضمن ارائه خدمات ارزنده و مناسب، حفاظت از میراث مکتوب شیعه، توسعه خدمات با زیربنای فناوری‌های نوین را نیز مد نظر داشته باشند. 
وی به دلیل رشد فراوان دیجیتال سازی منابع، توسعه زیر ساخت‌های خدمات الکترونیک و مجازی، توسعه خدمات و گسترش مناسب مراکز تخصصی، نقش بستن تصویر سازمانی بسیار مناسب از کتابخانه در ذهن کاربران،  توقع مراجعان و اعضا از کتابخانه مرکزی را بسیار مهم عنوان و تاکید می کند که کتابداران به این موضوع باید توجه کنند.

اطلاعات به روز کتابدار
وجود منابع غنی و ارزشمند این کتابخانه که از نظر تنوع منابع اطلاعاتی در منطقه بی نظیر است و علاوه بر کتاب های خطی، چاپ سنگی، کتب چاپ سربی، کتاب های چاپ معمولی، پایان نامه ها، نشریات، اسناد، عکس ها، نشریات دولتی، نقشه ها، اشیای موزه‌ای و... را در بر می گیرد، نیازمند آن است که کتابدارانی با سطح اطلاعاتی به روز از منابع در این مجموعه فعالیت کنند. 
آنچه به عنوان یکی از شاخصه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی به شمار می‌رود، ارائه مشاوره اطلاعاتی مناسب در میان میلیون ها رکورد و منبع کتابخانه‌ای، ارائه خدمات ارجاعی به کاربران و داشتن اطلاعات به روز کتابداران این مجموعه است که محیطی قابل اعتماد را برای مخاطبان آن ایجاد کرده است.