هواپیمای حامل پیکر اسلامی ندوشن با ساعتی تأخیر به تهران رسید و تابوت او پس از طی مراحل گمرکی و بدرقه و تشییع روی دوش حاضران، با آمبولانس راهی بهشت زهرا(س) شد تا پیکرش پس از انجام مراحل قانونی، امروز در تهران تشییع شود. روی تابوت نامش نقش بسته بود، امضایش و عنوان «فرزند ایران».
محمدعلی اسلامی ندوشن که چند سال پیش برای دیدار با فرزندانش به کانادا رفت و بعد به خاطر عوارض کهولت سن و کرونا آنجا ماندگار شد، پنجم اردیبهشت سال گذشته چشم از دنیا فرو بست و خانواده پیکرش را همان جا به امانت به خاک سپردند تا در فرصت مناسب، طبق وصیت خودش به ایران برگردد و در نیشابور در جوار آرامگاه عطار و خیام آرام گیرد؛ هر چند زادگاهش یزد بود و از ندوشن برخاسته بود.
بر پایه گفته محمدجواد حق‌شناس امروز ساعت ۸ صبح، پیکر اسلامی ندوشن از محل دانشکده ادبیات تا دانشکده حقوق تشییع می‌شود و ساعت ۹:۳۰ مراسم بزرگداشت او در سالن حجت‌الاسلام دعایی در مؤسسه اطلاعات برگزار و نماز بر پیکر استاد خوانده می‌شود.
در ادامه ساعت ۱۰ فردا، پیکر اسلامی ندوشن در یزد و دبیرستان ایرانشهر (محل تحصیل او) تشییع می‌شود. ساعت ۲ بعدازظهر نیز پیکر او به سمت ندوشن تشییع می‌شود و پنجشنبه دوم آذرماه مراسم تشییع و خاکسپاری اسلامی ندوشن در نیشابور انجام می‌شود. آیین تشییع از ساعت ۱۰ صبح و از آرامگاه خیام آغاز و پیکر به سمت آرامگاه عطار منتقل می‌شود و طبق وصیت‌نامه‌اش در شهر نیشابور که به عنوان بلاکشیده‌ترین شهر از آن نام برده است، به خاک سپرده می‌شود.
محمدعلی اسلامی ندوشن، دانش‌آموخته حقوق بین‌الملل از فرانسه بود و استاد پیشین دانشگاه تهران که علاوه بر درس‌های حقوقی، به تدریس نقد ادبی، سخن‌سنجی و ادبیات تطبیقی نیز می‌پرداخت. اسلامی ندوشن سال‌ها زندگی خود را صرف تحقیق در آثار علمی و ادبی ایران و ترجمه آثار نویسندگان جهان کرد و آثارش به صورت کتاب در بیش از ۵۰ جلد در زمینه‌های گوناگون اعم از ادبی، فرهنگی و اجتماعی به چاپ رسیده است.
برخی از کتاب‌های محمدعلی اسلامی ندوشن عبارت‌اند از: «ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ»، «چهار سخنگوی وجدان ایران»، «تأمل در حافظ»، «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، «داستان داستان‌ها»، «سرو سایه‌فکن»، «ایران و جهان از نگاه شاهنامه»، «نامه نامور»، «ایران را از یاد نبریم»، «به دنبال سایه همای»، «مرزهای ناپیدا»، «شور زندگی» (وان گوگ) و «آواها و ایماها».
به مناسبت بازگشت پیکر این پژوهشگر برجسته و ادای دین به بزرگمرد ایران با محمود اسعدی که بر اساس زندگی دکتر اسلامی ندوشن، مستندی ساخته است در خصوص ویژگی‌های این چهره مطرح فرهنگ و هنر به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید.
مستند دیروز، امروز و فردای ندوشن
محمود اسعدی در ابتدا درباره مستند استاد اسلامی ندوشن گفت: ماجرای ساخت مستند از کنگره جهانی عطار نیشابوری که در سال ۱۳۷۴ به اهتمام اینجانب در نیشابور برگزار شد، آغاز شد. در آن کنگره استادان عبدالحسین زرین‌کوب، اسلامی ندوشن، سیدجعفر شهیدی، مهدی محقق، الهی قمشه‌ای، زریاب خویی، نصرالله پورجوادی و بسیاری از استادان نیز شرکت داشتند. در خلال دو روز همایش، فرصتی بود تا استادان آرزوها و نظرات شخصی خود را نیز بیان کنند. دکتر اسلامی ندوشن گفت من مایلم پس از فوت در نیشابور آرام بگیرم. دکتر پورجوادی گفت عظمت نیشابور به دلیل تاریخ و تمدنش به قدری است که باید دور شهر طواف کرد! پس از کنگره جهانی خیام بود که با اصرار فراوان استاد قبول کرد ما در چند جلسه به مصاحبه تصویری با ایشان بپردازیم. البته پس از اینکه ساخت مستند تمام شد، از من خواست تا زمان زنده بودن ایشان مستند را پخش نکنم.
این روزنامه‌نگار درباره چرایی پخش نشدن مستند گفت: ایشان درباره جریان روشنفکری اظهاراتی کرد، درباره شخصیت‌هایی صحبت کرد که فکر می‌کنم به همین دلیل از من خواست فعلاً منتشر نشود. البته در کنار مصاحبه‌های تصویری با استاد ندوشن با حدود ۲۵ استاد دیگر که با وی ارتباط نزدیک داشتند هم گپ زدیم و بعد یک مجموعه کامل را به صورت مستقل منتشر می‌کنیم.
وی درباره چالش‌های ساخت مستند چهره‌ها افزود: آن دوران استادان و نخبگان ارتباط خوبی با تلویزیون نداشتند و ما سعی کردیم این ارتباط را شکل دهیم. مثلاً علامه جعفری نخستین فردی بود که به ما اجازه داد به منزلش برویم و از بازی او با نوه‌هایش فیلم بگیریم. نگاه سیاسی- فرهنگی استادان به تلویزیون و کم بودن مخاطب برنامه‌های خاص در آن دوران از چالش‌های اصلی ما بود. در نهایت چهره‌های ماندگار تبدیل به برند شد و در این عرصه سعی کردیم به نخبگان ایرانی و خارجی توجه کنیم. در حقیقت جشنواره چهره‌های ماندگار از زمانی شکل گرفت که من طرحی با همین عنوان ارائه کردم و با استادان حوزه فرهنگ و اندیشه گفت‌وگو کردم. پس از مدتی برای تجلیل از آن‌ها طرح چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۷۸ را به تلویزیون دادم. دو سال طول کشید تا شرایط سه‌گانه من شامل عدم حضور سران سه قوه، پخش مستقیم تلویزیونی و دادن جوایز مناسب به هنرمندان و نام‌آوران پذیرفته شد. به خصوص پخش مستقیم خیلی سخت قبول شد چون تا آن زمان فقط فوتبال مستقیم پخش می‌شد.
وی درباره توجه استاد اسلامی ندوشن به نیشابور اظهار کرد: ایشان پیش از کرونا به دیدار فرزندانشان در خارج از کشور رفت، بعد ماجراهای کرونا و بیماری دکتر اسلامی ندوشن پیش آمد و متأسفانه فرصت بازگشت به ایران را پیدا نکرد اما در چند وصیت‌نامه مکتوب و لفظی تأکید بر این داشت که در نیشابور دفن شود چون نیشابور عظمت تاریخ و تمدنش زیاد است و می‌گفتند این شهر روح من را به پرواز درمی‌آورد.
ساده‌نویسی اصل مهم استاد ندوشن
کارگردان مستند پخش نشده مرحوم ندوشن درباره ویژگی‌های شخصیتی وی گفت: باید نگاه کنیم هر شخصیتی از کجا تأثیر پذیرفته و چطور تأثیر می‌گذارد. استاد از بزرگان ایران به خوبی یاد می‌کرد و تأکید داشت جوانان ما کتاب‌های سعدی، حافظ و فردوسی را بخوانند و به خوبی درک کنند. می‌خواستند نویسندگان و علمای ما این کتاب‌ها را که نثرش برای امروز سنگین است به زبان ساده امروزی درآورند. مهم‌ترین ویژگی استاد ساده‌نویسی ایشان بود به همین علت مخاطب با نوشته‌های ایشان ارتباط خوبی برقرار می‌کرد.
اسعدی با تأکید بر اینکه مرحوم اسلامی ندوشن ایران‌دوست بود عنوان کرد: ایشان اعتقاد داشت باید مشکلات خودمان را ببینیم و نقد کنیم. می‌گفت اگر کسی استاد است دلیل نمی‌شود تمام صحبت‌های او را قبول کنیم. در واقع به مقوله نقد و نقادی توجه ویژه داشت.
نویسنده کتاب نقد خلاق اظهار کرد: استاد ندوشن سفرنامه‌نویس بسیار عالی هم بود. می‌دانست در کتاب‌هایش چطور به مسائل روز و اجتماعی بپردازد. چون با مردم، روشنفکران و مسئولان ارتباط داشت کتاب‌های خوبی می‌نوشت.مدیر مسئول و سردبیر اسبق کیهان فرهنگی با اشاره به اینکه سیر تحول و چاپ کتاب‌های ترجمه در ایران بحث مفصلی دارد، بیان کرد: در ترجمه تسلط بر زبان مبدأ و مقصد و همچنین ساده‌نویسی بسیار مهم است. استاد ندوشن این کار را به خوبی انجام می‌داد و می‌دانست با مخاطب ایرانی چطور صحبت کند.
تدریس آثار در دانشگاه
محمود اسعدی، کارگردان مجموعه آفاق در پاسخ به این پرسش که چطور می‌شود نسل جوان را با دکتر اسلامی ندوشن و آثارش آشنا کرد، گفت: استاد ندوشن در زمینه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، شاخص بود. اگر پروفسور فضل‌الله رضا در دانشگاه تهران نبود ایشان هیچ وقت مجال تدریس در این دانشگاه را پیدا نمی‌کرد، پس باید خیلی زود این سرمایه‌های گهربار را پیدا کنیم.
برای آشنایی نسل جوان با این شخصیت برجسته بهترین کار این است کتاب‌های ایشان را بخوانیم، بررسی و نقد کنیم و حتی جایزه‌ای به نام پروفسور اسلامی ندوشن در عرصه اسلام‌شناسی، ایران‌شناسی یا سفرنامه‌نویسی برگزار شود. ضمن اینکه توصیه می‌کنم آثار استاد اسلامی ندوشن در دانشگاه‌ها تدریس شود.
نظر شما