با این‌حال به نظر می‌رسد مدیریت بحران هنوز با بحران دست و پنجه نرم می‌کند؛ چرا که بر اساس بررسی‌ها نشان می‌دهد هنوز نه آزادسازی مسیل‌های قدیمی و هدایت سیلاب به تالاب‌ها و رودها صورت گرفته، نه ساخت‌وسازهای عمرانی در حریم رودخانه‌ها کاهش یافته، نه تغییری در وضعیت پوشش گیاهی برای کند شدن جریان‌های سیلابی در مناطق سیل‌خیز مشاهده می‌شود و نه حتی برنامه‌های آبخوان‌داری به‌طور جدی دنبال شده است.

قانون جامع مدیریت بحران هنوز اجرا نمی‌شود!

مدیر بحران پژوهشکده سوانح طبیعی کشور با بیان اینکه سال‌ها از تصویب و ابلاغ قانون جامع مدیریت بحران توسط مجلس شورای اسلامی می‌گذرد، اما دستورالعمل اجرایی همین قانون کلی هنوز ابلاغ نشده، می‌گوید: هنوز هم بسیاری از موارد این قانون اجرایی نشده، یعنی در مدیریت بحران، پیشگیری و مقابله با بلایای طبیعی در بیش از ۲۰سال اخیر کار خاصی انجام نشده است.

علی صابری ورزنه در گفت‌وگو با قدس به تدوین و ارائه سند ملی کاهش خطر حوادث، سند ملی آمادگی و پاسخ و سند ملی بازسازی و بازتوانی در پژوهشکده برای مقابله با حوادث سیل و بلایای طبیعی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: یکی از ضعف‌های کشور در مدیریت بحران این است مسائل خیلی کند پیش می‌رود و این موضوع آسیب بسیار زیادی در حوادث به‌خصوص سیل و زلزله به بار می‌آورد.

وی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توانیم به توانمندسازی اقدامات مدیریتی صحیح و جامع در کاهش و پیشگیری از بلاهای طبیعی بپردازیم، می‌گوید: باید اهداف متعددی را برای یک طرح خاص در نظر بگیریم که یکی از این اهداف، برنامه‌ریزی شهری و مدیریت ریسک سیلاب است.

این کارشناس سوانح طبیعی ادامه می‌دهد: ارائه رویکردهای مدیریت سیلاب، ضرورت بهره‌گیری بهینه از الگوهای کاهش اثرات سیلاب با تأکید بر توسعه پایدار مناطق شهری و روستایی و همچنین توانمندسازی برنامه جامع مقابله اضطراری در مقابله با سیلاب می‌تواند راهکارهای مناسبی برای کاهش اثرات مخرب سیل باشد.

صابری با بیان اینکه امروزه تحقیقات نشان داده مقابله با برخی بحران‌ها راه حل نیست، بلکه سازگاری با بحران‌ها راه حل موضوع است، می‌گوید: باید خودمان را با سیل سازگار و عوامل انسانی را که موجب وقوع سیلاب شده برطرف کنیم و در قسمت‌هایی که می‌دانیم قرار است سیل اتفاق بیفتد مدیریت سیلاب داشته باشیم تا دچار خسارت نشویم.

عوامل انسانی، مهم‌ترین عامل وقوع سیلاب‌ها

مدیر بحران پژوهشکده سوانح طبیعی به عوامل اقلیمی مثل واقع شدن روی کمربندهای پرفشار به عنوان یکی از عوامل وقوع سیلاب در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عامل در وقوع سیلاب، عوامل انسانی و ساخت‌وسازهایی است که در حریم رودخانه‌ها انجام می‌شود.

وی می‌گوید: وقتی اطراف رودخانه‌ها ساخت‌وسازهای غیرمجاز انجام می‌ شود و اجازه نمی‌دهند سیلاب مسیر خودش را طی کند، موجب ضعیف شدن پوشش گیاهی منطقه و از بین رفتن تعادل رودخانه‌ها و درنتیجه وقوع سیلاب می‌شود.

صابری با تأکید براینکه متأسفانه در کشور ما علاوه برمدیریت بحران، خلأ مدیریتی در محیط زیست هم مشاهده می‌شود، عنوان می‌کند: بسیاری از پوشش‌های گیاهی براثر تخریب مراتع و جنگل‌ها و همچنین شیب زیاد زمین‌ها از بین رفته و متأسفانه وقوع سیل را دوچندان کرده، این درحالی است که تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی‌ به مسکونی موجب می‌شود باران و سیلاب‌ها نفوذپذیری در خاک نداشته باشند.

این کارشناس با اشاره به اینکه تلاش‌ها از چند سال پیش که سیل‌های مخرب شیراز و امامزاده داوود در کشور روی داد تاکنون کافی نبوده، ادامه می‌دهد: نمره مدیریت بحران در کشور در این سال‌ها از ۱۰۰ نمره در نهایت ۳۰ خواهد بود، هرچند کارهایی انجام شده، اما کافی نبوده است.

مدیربحران پژوهشکده سوانح طبیعی با بیان اینکه هشدار بهنگام سیل یکی از معدود کارهایی بوده که سازمان هواشناسی دراین سال‌ها انجام داده، می‌افزاید: تنها هشدارهایی در هر منطقه‌ داده می‌شود و مردم را از آن منطقه خارج می‌کنند، اما این‌ها همه موقتی است و چاره کار نیست و اینکه آیا ما کار اساسی انجام داده‌ایم یا خیر باید گفت متأسفانه هنوز خیر.

درحال حاضر فعلاً فقط اطلاع‌رسانی درحد مطلوب انجام می‌شود که قرار است باران و سیلاب بیاید و... اما هنوز به نقطه‌ای نرسیده‌ایم که بتوانیم به جرئت بگوییم ۷۰ تا ۸۰ درصد در مقابله با سیلاب آمادگی داریم.

وی در خصوص خلأ مدیریتی و نبود یک فرماندهی واحد در بحران‌ها و سیلاب‌های اخیر کشور، با اشاره به اینکه این موضوع در جلسات اخیر ستاد ملی بحران عنوان شده، می‌گوید: ما در کشور نه تنها برای سیل بلکه برای بسیاری از بلایای طبیعی مدیریت میدانی واحدی نداریم.

صابری اینکه بحران در کدام سطح است و کدام مقام استانی و یا کشوری باید مداخله و فرماندهی داشته باشد را از مشکلات اساسی در مدیریت بحران کشور می‌داند و ادامه می‌دهد: نبود مدیریت واحد میدانی در تمامی بحران‌ها در تمام کشور احساس می‌شود. برای این موضوع باید یک بار برای همیشه قانونی نوشته شود که اگر اتفاقی افتاد همه مجبور باشند به آن عمل کنند.

 وی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات موجود در کشور این است مدیران بحران درک کاملی از بحران و یا اطلاعات کافی از بحران ندارند، می‌افزاید: بدون شک به دلیل نبود تخصص، مدیریت بحران حتی با وجود امکانات کامل، کارساز نیست.

صابری ادامه می‌دهد: مدیران بحران در حال حاضر در کشور ما افراد تحصیلکرده و باسوادی هستند، اما کاری که برای مدیریت بحران کشور انجام می‌شود بسیار ناچیز است و باید دست‌کم ۱۰برابر این کارها انجام شود تا در یک بازه زمانی مثلاً ۱۰ تا ۱۵ ساله به این نتیجه برسیم اقداماتی برای مقابله با سیل، زلزله و... انجام شده و یا اینکه بدانیم چه کاری باید انجام دهیم.

نیازمند نگاه جامع‌گرایانه هستیم

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان هم با تأکید براینکه مدیریت سیل در مراحل مختلف آن نیازمند نگاهی جامع‌گرایانه و ارتباط مؤثر بخش‌های مختلف در فرایند تصمیم‌گیری و اجراست، می‌گوید: برای اینکه بتوان مدیریت سیل را در قالب برنامه مدیریت به‌هم پیوسته منابع آب اجرا کرد، حوضه آبریز رودخانه‌ها را باید به عنوان سیستم‌هایی به‌هم پیوسته در نظر گرفت.

محمدحسین رامشت مهم‌ترین آسیب اجرایی- مدیریتی برای مهار سیلاب‌ در سال‌های گذشته را نبود برنامه مدیریت سیلاب می‌داند و به قدس می‌گوید: نکته قابل تأمل در مدیریت سیلاب حوضه‌های آبریز کشور این است در خصوص هماهنگی اقدامات دستگاه‌ها در مرحله پیشگیری و پیش از رخداد سیل می‌توان گفت هیچ ارگانی وظیفه‌مند نشده و همین موضوع از خلأهای جدی در کشور محسوب می‌شود.

وی به کارگروه سیل و طغیان رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: شاید بتوان نزدیک‌ترین تشکیلات تعریف شده درخصوص هماهنگی و پیشگیری را کارگروه سیل و طغیان رودخانه‌ها دانست که آن هم به دلیل نبود تعریف مناسب و جایگاه آن، تصمیم‌سازی‌هایش ضمانت اجرایی نداشته و به تصمیم‌گیری‌های مؤثر درسطح کلان به نحو شایسته منجر نمی‌شود.

استاد دانشکده علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه اصفهان با اشاره به سیل چند سال پیش غرب کشور در پلدختر، شیراز و سیل شمال و امامزاده داوود، تجاوز به محیط زیست و ساخت‌وسازها اطراف رودخانه‌ها را یکی از دلایل وقوع خسارت هنگام سیل می‌داند و می‌گوید: در هیچ کدام از سیل‌ها و خسارت‌ها ملاحظات محیطی رعایت نشده بود؛ اگر به طبیعت تجاوز کنیم باید انتظار چنین پاسخ‌هایی را هنگام بلایای طبیعی ازجمله سیل داشته باشیم؛ اگر خیلی از اصول را در طبیعت رعایت می‌کردیم هیچ‌گاه این حجم از خسارت را هنگام سیل پرداخت نمی‌کردیم.

رئیس سابق دانشگاه اصفهان با تأکید بر ضرورت طرح آب‌رسانی شبکه‌ای، عنوان می‌کند: اگر شبکه آب‌رسانی مثل شبکه برق تولید کنیم قدرت مانور وزارت نیرو برای هدایت آب‌های اضافی بسیار زیاد می‌شود؛ باید طراحی شبکه‌ای داشته باشیم که هر سه چهار سال یک‌بار که سیل و آب‌های اضافی ایجاد می‌شود در شبکه کشور توزیع و یا در مخازنی ذخیره شود و یا اینکه می‌توانیم سدها را به هم متصل و میان سدهای کشور تعادل ایجاد کنیم.

رامشت به اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری در کشور برای جلوگیری از خسارت‌های جانی و مالی به هموطنانمان هنگام سیل و نیز کمک به تقویت منابع آبی زیرزمینی اشاره می‌کند و می‌افزاید: به اندازه تمام سدهای ایران می‌توانیم آب را در خود ایران ذخیره کنیم، مشروط بر اینکه عملیات آبخیزداری انجام دهیم و می‌توانیم هم آب را از دست ندهیم و هم محیط را احیا کنیم.

یکی از راهکارهای بسیار مؤثر در پیشگیری و کاهش خسارات سیل، انجام پروژه‌ها و عملیات آبخیزداری است. خوشبختانه مطالعات و پروژه‌های زیادی در کشور انجام شده، اما به دلیل نبود حفاظت از عرصه‌ها و آبخیزها، ضرورت توسعه و افزایش این اقدامات، هم از طریق افزایش اعتبارات و هم پشتیبانی‌های اجرایی وجود دارد.

هدف مدیریت به‌هم پیوسته و جامع سیل، تعریف راهکارهای توانمند و جامع در زمینه مدیریت سیل با هدف حداکثر کردن استفاده کارآمد از جنبه‌های مثبت سیل و سیلاب دشت‌ها و به حداقل رساندن خسارات جانی و مالی است اما رویکرد مدیران شهری نشان می‌دهد بحث پیشگیری از خطراتی مانند سیل برای آن‌ها در اولویت قرار ندارد؛ بنابراین می‌توان بر این نکته تأکید کرد که ‌مدیریت بحران جایگاهی در کشور ندارد.