به گزارش قدس خراسان، بارها دیده‌ایم وقتی چراغ راهنمایی و رانندگی بیش از حد قرمز می‌ماند مردم در یک حرکت خودجوش از چراغ قرمز عبور می‌کنند. راننده‌ها عجله دارند و مرتکب خلاف می‌شوند اما چراغ راهنمایی و رانندگی هم بی‌تقصیر نیست.
قانون بد بهتر از بی‌قانونی باشد یا نباشد طرح جامع شهر مشهد پس از سال‌ها وقفه در سال ۱۳۹۵ با نقص یک سند مهم یعنی سند بلندمرتبه سازی تصویب شد، سندی که بر اساس تأکید شورای عالی شهرسازی مقرر شده بود در مدت سه ماه تهیه و تصویب شود اما این موضوع به نتیجه نرسید.
بلندمرتبه سازی پاسخ به کدام نیاز شهر است؟
اکنون سند بلندمرتبه سازی در حالی بر اساس گفته رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد در مراحل نهایی تهیه و تصویب است که نقدهای زیادی به آن وارد است. طرحی که افق و چشم‌اندازی برایش ترسیم نشده و پاسخ دقیقی برای این پرسش و پرسش‌های دیگر از جمله اینکه مشهد به چند ساختمان بلندمرتبه با هر کدام از کاربری‌های مسکونی، تجاری و اداری نیاز دارد، داده نشده است.
اما بلندمرتبه سازی پاسخ به کدام نیاز شهر است؟ برخی منتقدان و صاحبنظران در پاسخ به این پرسش، بحث قانون درآمدهای پایدار شهرداری را به میان می‌آورند و معتقدند این طرح بستری قانونی برای تراکم‌فروشی است.
موضوعی که ضمیری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد درباره آن میگوید: کمیسیون ماده۵ و شورای عالی شهرسازی و معماری که تهیه این سند را به عنوان یک الزام در آن زمان به تصویب رساندند باید از ضرورت‌های این طرح سخن بگویند؛ این موضوعات کنار گذاشته شده و می‌گویند شهرداری به دنبال پول است. طبیعی است شهرداری به دنبال پول باشد؛ چراکه باید شهر را اداره کند اما الزاماً از طریق سند بلند مرتبه‌سازی یا تراکم‌فروشی نیست. باید ظرفیت‌های طرح‌های تفصیلی و اسناد تهیه شده در مراجع قانونی بتواند به اداره و مدیریت شهر کمک کند.
بلندمرتبه سازی یک راه حل است
رئیس پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن در پاسخ به این پرسش که ضرورت بلندمرتبه سازی برای مشهد چیست به خبرنگار قدس خراسان میگوید: اتفاقاً کلیدی‌ترین پرسش همین است. پاسخ به چرایی باید پیش از چگونگی مشخص شود و در وهله نخست باید پاسخ داده شود که آیا شهر مشهد نیاز به بلندمرتبه سازی دارد و چرا؟ چه ضرورتی دارد و اولویت آن در چه حد است؟ این‌ها مبنایی‌ترین پرسش‌هایی است که باید پاسخ دقیق و قانع‌کننده به آن‌ها داده شود و در صورت اثبات ضرورت، در مرحله بعد، سراغ چگونگی و روش اجرای آن می‌توان رفت.
حمیدرضا محروقی ادامه می‌دهد: اگر پرسیده شود آیا مسئله شهر مشهد و اهالی آن، بلندمرتبه‌سازی است، پاسخ، منفی خواهد بود. کلان‌مسئله‌های مشهد که گروه‌ها و اقشار مختلف شهروندان را درگیر کرده است، پدیده‌هایی نظیر خشکسالی و چالش منابع آب، حاشیه‌نشینی، ترافیک، آلودگی هوا یا تخریب هویت هستند. از طرفی، بلندمرتبه‌سازی نه یک مسئله بلکه یک راه‌حل است که باید در پاسخ به یک مسئله‌ای داده شود اما به نظر نمی‌رسد این نوع ساخت‌وساز، پاسخی به هیچ یک از کلان‌مسئله‌های مشهد باشد.
وی متذکر می‌شود: اگر پرسیده شود آیا در مشهد تقاضایی برای بلندمرتبه‌سازی وجود دارد، می‌توان پاسخ داد این تقاضا، فارغ از آگاهانه یا کاذب بودن و یا درست یا غلط بودن آن شکل گرفته و قشر خاصی از شهروندان به اصطلاح سبک زندگی برج‌نشینی را می‌پسندند. اگر بنا باشد این تقاضا در مشهد به رسمیت شناخته شود، بلندمرتبه‌سازی می‌تواند پاسخی به این درخواست (و نه نیاز) باشد.
اما بلندمرتبه سازی چه نیازهایی را رفع می‌کند و چه چالش‌هایی را برای حال و آینده ممکن است ایجاد کند؟ پرسشی که رئیس پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن در پاسخ به آن بیان می‌کند: واضح است هیچ ارتباط منطقی میان کلان‌مسئله‌های مشهد و طرح پیشنهادی بلندمرتبه‌سازی، به مثابه یک راه حل وجود ندارد. بلندمرتبه سازی پاسخی به مسائل شهر مشهد نیست بلکه بیشتر، پاسخی به درخواست‌های برخی سازندگان و یا سرمایه‌داران است و البته مفری هم برای درآمدزایی برای مدیریت شهری که روی همه این‌ها بحث و تشکیک جدی وارد است. شاید تنها توجیهی که با اغماض می‌تواند قبول شود، کمک ساختمان‌های بلندمرتبه اداری و تجاری به آمادگی مشهد برای پذیرش نقش بین‌المللی و فراملی است که البته باید با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، میزان تحقق‌پذیری آن را ارزیابی کرد.
محروقی با بیان اینکه اساساً مسئله نامشخص است و معلوم نیست کدام مسئله شهر مشهد با این طرح قرار است حل بشود و مبنا و ضرورتش چیست؟ عنوان می‌کند: اینکه درخواست‌هایی از سوی برخی سازندگان و سرمایه‌گذاران وجود دارد، آیا می‌شود مسئله شهر و ضرورت توجه به آن؟ بر فرض اگر هم بپذیریم واقعاً نیاز شهر است، حجم این نیاز و تقاضا چقدر است؟ کدام مطالعه و کار میدانی و آماری و شناختی در این مقوله انجام شده؟ چیزی ارائه نشده است.
وی تأکید می‌کند: دارا بودن مبانی نظری متقن و متناسب با سندی که کل شهر و آن هم نه هر شهری، بلکه مشهدالرضا را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد بسیار واجب و حیاتی است و این طرح فاقد آن است.
عضو سابق شورای شهر مشهد استفاده نکردن از تجربه‌های جهانی و بسنده کردن به صرفاً بیان آن‌ها و عدم توجه به تجربیات تلخ و اثرات بلندمرتبه سازی‌های قبلی در خود مشهد، عدم بررسی اثرات زیست محیطی، ترافیکی و زیرساختی، اجتماعی، فرهنگی، هویتی و اقتصادی اجرای این طرح، نبود الگوی مشخص و پراکندگی پهنه‌های بلندمرتبه سازی و نظام ناکارآمد کارفرمایی طرح از مرحله تعریف کار و انتخاب مشاور تا تحویل‌گیری و نظارت را از جمله مهم‌ترین ایرادهای وارد بر این طرح از جانب متخصصان و نخبگان مختلف می‌داند.
مهندسی ارزش و اثرسنجی، حلقه مفقوده طرح‌های شهری
محروقی ادامه می‌دهد: عدم لحاظ هزینه‌های پنهانی که این طرح و ساخت هر ساختمان بلندمرتبه یا میان‌مرتبه بر شهر تحمیل می‌کند از جمله هزینه‌های لازم برای تقویت زیرساخت‌های آب و فاضلاب، انرژی، ترافیکی و... از ایرادهای مهم این طرح است. همان طور که تجربه تلخ و خسارت‌بار این گونه را در صدور مجوز برای برج‌هایی در همین شهر داریم که علاوه بر خسارت‌های متعددی که بر شهر و همسایگان مجاورشان وارد کردند، با توجه به همین هزینه‌های پیدا و پنهانی که دادن این مجوزها و ساخت آن‌ها بر شهر و مدیریت شهری تحمیل کرد به واقع نه تنها شهرداری از صدور پروانه و مجوزها منتفع نشد بلکه به مراتب بیشتر از آن، هزینه‌هایی را متحمل شد و چون حسابرسی و حساب‌کشی در این مقوله نشده و نمی‌شود، این راه غلط با همان مفروضات غلط همچنان پیموده می‌شود و جایگاه مهندسی ارزش و اثرسنجی و ارزیابی دقیق و جامع طرح‌ها بر اساس منافع کل شهر مغفول است، به ویژه برای طرح‌های حوزه شهرسازی که اثرات آن‌ها به تدریج و پس از سال‌ها نمایان می‌شود و جبران هر سیاست و تصمیم غلط در این حوزه ده‌ها سال طول می‌کشد و حتی شاید دیگر قابل جبران نباشد، مانند آنچه در انهدام بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی اتفاق افتاد و یا آنچه هم اکنون در قالب طرح پیشنهادی
بلندمرتبه سازی مشهد و یا طرح برج‌سازی در بافت آبکوه (که بازآفرینی! شهرداری اشتیاقش را پیدا کرده) می‌تواند بر سر مشهد و محلاتش بیاورد.
وی تصریح می‌کند: اگر به هر اصراری بناست تقاضای بلندمرتبه‌سازی در مشهد به رسمیت شناخته شود، حال می‌خواهد درخواست برخی سازندگان و سرمایه‌داران دلیل آن باشد یا نیاز مدیریت شهری به درآمدزایی از این مقوله و یا هر بهانه دیگر، باید تا حد امکان، مضرات و عوارض آن را کاهش داد و نیاز به مطالعه دقیق دارد و شاید مثلاً استفاده از الگوی متمرکز آن هم به صورت تدریجی و فازبندی شده در دو سه لکه محدود شهری بتواند پیشنهاد شود. اینجا مشهدالرضا، ام‌القرای شیعه و شهری یگانه در کشور است؛ اتخاذ هر سیاست و تصمیمی برای این شهر باید مبتنی بر هویت و مأموریت راهبردی معنوی و منحصر به فردش باشد و بر اساس مطالعات جامع و کارشناسی دقیق و با پرهیز از هر گونه عجله و شتاب مدیریتی باشد.
این فعال حوزه شهری متذکر می‌شود: اجرای طرحی شبیه این طرح پیشنهادی با پراکندگی بلندمرتبه‌سازی در سرتاسر شهر قطعاً نسیانی به مراتب خسارت بارتر از نسیان تخریب بافت حدود ۳۰۰ هکتاری پیرامون حرم مطهر رضوی را به بار خواهد آورد و علاوه بر ایجاد اغتشاش و عوارض متعدد شهری، اهمیت و جایگاه عنصر کانونی شهر، یعنی حرم مطهر رضوی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، برند، هویت و شخصیت شهر مشهد را مخدوش می‌کند، ده‌ها سال آینده این شهر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و جبران اثرات و آسیب‌های وارده به شهر غیرممکن خواهد بود.
شفافیت طرح بلندمرتبه سازی پیش از تصویب جای قدردانی دارد
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد در دوره گذشته نیز در این باره به خبرنگار قدس خراسان میگوید: در حال حاضر مدیریت شهری به دنبال رفع نواقص اسناد باقیمانده از طرح جامع است، یکی از اسناد هم سند بلندمرتبه سازی است؛ کار خوبی که مدیریت شهری در ارتباط با این طرح انجام داده این است که پیش از تصویب، این طرح را در معرض نقد اصحاب فن گذاشته است که این شفافیت جای قدردانی دارد.
محمدهادی مهدی‌نیا در خصوص ضرورت طرح بلندمرتبه سازی خاطرنشان می‌کند: در مصوبه طرح جامع مشهد که سال ۱۳۹۵ توسط شورای شهرسازی مصوب شد دو سند باقی ماند؛ یکی سند پهنه‌بندی حریم و دیگری سند بلندمرتبه سازی اما با تأکیدی که مدیریت شهری از همان زمان داشت، راه و شهرسازی به هر دلیلی به سمت تهیه این طرح نرفت این در حالی است که شورای عالی شهرسازی مهلت سه ماهه برای این موضوع تعیین کرده بود پس ضرورت قانونی این موضوع مشخص است.
سه نوع نگاه در مواجهه با طرح بلندمرتبه سازی
وی درباره دیدگاه‌های مطرح در خصوص سند بلندمرتبه سازی میگوید: در خصوص ضرورت این طرح از نظر کارشناسی و تخصصی، سه نوع مواجهه وجود دارد؛ گروه اول افرادی که به هر قیمتی موافق این طرح هستند؛ این گروه بیشتر در میان سرمایه‌گذاران بخش ساخت و ساز است که نگاه توسعه‌گرایانه دارند و طبعاً هر چقدر تراکم بالاتر باشد برای آن‌ها بهتر است. این گروه خیلی هم به این ضوابط و قوانین و مقررات کار ندارند صرفاً اینکه ساخت و ساز توجیه اقتصادی داشته باشد برایشان مهم است. گروه دوم بیشتر دفاع‌کننده از حوزه افزایش تراکم هستند و کاری به ضرورت ندارند این‌ها با هر نوع توسعه مخالفت می‌کنند و چون بنای استدلالشان بر مخالفت است، دلیل‌تراشی می‌کنند.
این عضو سابق شورای شهر مشهد بیان می‌کند: شهر مثل موجود زنده است و رشد می‌کند، از یک اندازه‌ای که بزرگ‌تر می‌شود ناخودآگاه هزینه و قیمت زمین و شدت استفاده از زمین که به آن تراکم می‌گوییم، توجیه‌پذیر می‌شود. این یک تجربه جهانی است و ما نمی‌توانیم بگوییم باید خودمان چرخ را از نو اختراع کنیم. کم و بیش شهرهای بالای یک میلیون نفر به این سمت رفته‌اند، بعضی اوقات این افزایش شدت استفاده از زمین به صورت ساخت بلندمرتبه است و برخی اوقات افزایش تراکم‌های عمودی بدون رسیدن به بلندمرتبه سازی. شهرهای ما هم از این قاعده مستثنا نیست بلندمرتبه سازی می‌تواند با توجیه‌پذیری اقتصادی و رونق و توسعه تا اندازه زیادی از توسعه افقی شهر و از میان رفتن زمین‌های کشاورزی جلوگیری کند. در ضرورت بلندمرتبه برای مشهد هیچ بحثی نیست اما در این طرح باید اصلاحاتی صورت بگیرد، پس سومین نوع مواجهه با طرح بلندمرتبه سازی یک نگاه معقولانه و غیرجانبدارانه است که میگوید باید اصلاحاتی انجام شود و طرح دارای مبانی نظری محکمی باشد.
مهدی‌نیا عنوان می‌کند: در شهر مشهد با توجه به وسعتی که پیدا کرده است، نیاز به سیاستی کلان در خصوص ارتفاع و رشد عمودی داریم تا بتوانیم موضوع را در مسیر کارشناسی و تخصصی پیش ببریم و کنترل کنیم. اگر طرحی نداشته باشیم و با بهانه‌های غیرکارشناسی و نقدهای جانبدارانه بخواهیم از تصویب سند بلندمرتبه جلوگیری کنیم فقط صورت مسئله را پاک کرده‌ایم در حالی که بلندمرتبه‌ها در بدترین مکان و به بدترین صورت ممکن شکل خواهند گرفت.
وی به نقدهایی مبنی بر درآمدزا بودن این طرح برای شهرداری اشاره می‌کند و میگوید: حتی اگر شهرداری به دنبال منابع درآمدی از سند بلندمرتبه سازی است، مهم نیست چون سرانجام کاربری تعیین می‌کند، نمی‌توان به این خاطر که طرح بلندمرتبه سازی برای شهرداری ممکن است درآمد داشته باشد از تصویبش جلوگیری کرد. بایستی بر اساس استانداردهای دنیا از لحاظ محیط زیستی و جمعیتی متناسب با شرایط شهر مشهد، به یک جمع‌بندی درست در خصوص این طرح رسید.
فارغ از تمام مخالفت‌ها و موافقت‌ها قطعاً کلانشهری همچون مشهد که سالانه پذیرای خیل عظیمی از زائران ایرانی و خارجی است، در کنار احساس نیاز به بلند مرتبه سازی با محدودیت‌هایی همچون رعایت کریدورها و ضوابط متعدد از جمله رعایت کریدور ورودی باد و طوفان، رعایت ضوابط حفظ چشم انداز شهری به ویژه چشم انداز حریم رضوی، رعایت حریم‌های تاریخی، نظامی و امنیتی و همچنین رعایت ضوابط ارتفاع پروازی در محدوده‌های منتهی به فرودگاه مشهد مواجه ا ست.
تدوین یک طرح جامع، کامل و همه‌جانبه با بهره گیری از نظرات کارشناسان و خبرگان علمی، ذی‌نفعان و تشکل‌ها در زمان اجرا با کمترین چالش، اجرایی خواهد شد و قطعاً بیشترین تأثیر را در حل مشکلات شهری به ویژه شهروندان خواهد داشت در غیر این صورت خود گرهی جدید و قوزی بالای بقیه قوزهای این کلانشهر می‌شود.
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
نظر شما