طی سال‌های اخیر با تامین نشدن حق‌آبه هامون کانون‌های گرد و غبار در این منطقه افزایش چشمگیری پیدا کرده است و اهالی سیستان و بلوچستان روزهای غبارآلود بیشتری را تجربه می‌کنند. سازمان حفاظت محیط زیست تلاش کرده است با استفاده از ابزار دیپلماسی آب را به هامون برگرداند؛ اقدامی که به گفته مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری باید ابعاد گسترده‌تری پیدا کند.

وحید جعفریان با اشاره به تدوین طرح نجات سیستان در سازمان منابع طبیعی اظهارکرد: طرح نجات سیستان شامل اقدامات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت با رویکردی جامع‌نگرانه می‌شود و ارزیابی و آسیب‌شناسی طرح‌های گذشته در تدوین طرح جدید تاثیرگذار بود.

 وی اضافه کرد: مدیریت جامع در سطح ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار حوزه‌های آبخیز منطقه غربی دشت سیستان دیده شده است همچنین در جهت تثبیت ماسه‌های روان و کنترل گرد و غبار با بهره‌گیری از فناوری‌های بسیار کم‌آب‌بر یا بدون نیاز به آب تلاش کرده‌ایم. بدین ترتیب آسیب‌پذیری پروژه‌ها را نسبت به کم‌آبی کاهش و تاب‌آوری را ارتقا می‌دهیم.

 جعفریان اضافه کرد: در سازمان منابع طبیعی تجارب و  درس‌آموخته‌های زیادی درباره سیستان وجود دارد. پیش از این یک طرح برون‌رفت از چالش‌های پیش روی سیستان را تهیه کرده بودیم علاوه بر آن برنامه آبخیزداری و مقابله با گرد و غبار در استان‌های شرقی کشور تهیه شده بود. در قالب طرح ۴۶ هزار هکتاری وزارت جهاد کشاورزی بخش منابع طبیعی مواردی را ارایه داده بود. در نهایت مطالعات ر در قالب طرح نجات سیستان در سطح دو میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار شروع کردیم.

وی با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد از این مطالعات به پایان رسیده است، گفت: در این مطالعات تاکید بر روش‌های مشارکتی، بهبود الگوی معیشت جوامع محلی و کاهش آسیب‌پذیری و ارتقای سازگاری در برابر توده‌های ماسه و گرد  و غبار مد نظر است.

جعفریان با بیان اینکه طرح نجات سیستان با تاکید بر بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی تهیه شده است، اظهارکرد: این طرح کلیات و اقدامات آن در حوزه وزارتی تعریف و برخی از فعالیت‌های اجرایی در منطقه تشدید شده است.

تدوین برنامه جهادی احیای سه میلیون هکتار

 وی اضافه کرد: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و دفتر امور بیابان برنامه‌ای جهادی برای احیای سه میلیون هکتاری در جهت مقابله با بیابان‌زایی را تهیه کرده و رویکرد آن جلب مشارکت پایین به بالا و بهره‌گیری از ظرفیت‌های  دهیاران، شوراهای روستایی، فرمانداری و استانداری است. یکی از اقدامات مد نظر ما آغاز این برنامه جهادی از  مناطق بحرانی است که دشت سیستان یکی از مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود.

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در پاسخ به این پرسش ایسنا که چرا طرح‌های قبلی به اندازه کافی برای مهار گرد و غبار در سیستان اثربخش نبوده و منجر به تدوین طرح جدیدی به نام نجات سیستان شده است؟ اظهارکرد: با قطع کامل جربان آبی هیرمند با عدم تغذیه رطوبتی این منطقه وسیع، چه اراضی کشاورزی و چه عرصه‌های طبیعی روبرو شدیم. خشکی محیط مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل ایجاد توفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار است.

وی اضافه کرد: تغییرات هیدرولوژیک  در حوزه‌های آبخیز منتهی به تالاب هامون به‌ویژه در سال‌های اخیر در افغانستان جریان مدیریتی عرصه‌ها را نسبت به سال‌های قبل به کلی متفاوت کرده است بنابراین باید عرصه‌ها را با روش‌های متفاوتی مدیریت کنیم.

جعفریان ادامه داد: به‌صورت واضح با ایجاد منشاهای جدید کانون‌های تولیدکننده گرد و غبار و توفان‌های ماسه‌ای طی پنج سال گذشته در دشت سیستان روبرو شده‌ایم و شرایط بسیار متفاوت شده است بنابراین به‌جای اقدام به نهالکاری در سطوح وسیع الان با استفاده از روش‌هایی مثل بادشکن‌های غیرزنده و پوشش‌های سنگ و سنگریزه باید این کار را انجام دهیم تا نیاز به آب نداشته باشد بنابراین خشکی بیش از حد محیط اولویت‌های ما را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد و حتما نیازمند رایزنی و هماهنگی کامل با نهادهای محلی مانند استانداری و فرمانداری‌ها و ... است.

وی اضافه کرد: این موارد چارچوب اصلاحات انجام شده در برنامه‌ریزی ما بوده است ولی ریشه و علت اصلی تخریب سرزمین و ایجاد توفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار در منطقه، خشک شدن یکی از مهم‌ترین دریاچه‌های آب شیرین قاره آسیا یعنی تالاب هامون است. در این شرایط سطح بسیار گسترده‌ای از خاک در معرض باد قرار گرفته است. فعالیت‌های احیایی که از طریق استقرار پوشش گیاهی صورت می‌گیرد در نهایت نیازمند حداقل منابع آبی است که در قالب سیلاب‌ها هر چند سال یک بار تامین می‌شد اما متاسفانه در چند سال پیاپی این اتفاق نیفتاده است.

جعفریان در پایان اظهارکرد: تاکید منابع طبیعی به عنوان یکی  از اعضای ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین المللی در جهت تقویت دیپلماسی کشور برای متقاعد کردن کشورهای همسایه به منظور همکاری در جهت حفظ اکوسیستم‌های مشترک است. نابودی هامون خسارت زیادی هم برای ایران و هم برای افغانستان در پی دارد. پایداری منطقه ایجاب می‌کند همکاری موثری صورت بگیرد. درس‌آموخته‌های زیادی وجود دارد و بر اساس آن کشورهایی که چنین چالش‌هایی را تجربه کرده‌اند از ظرفیت‌ نهادهای بین‌المللی مانند کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی بهره برده و از صندوق‌های مرتبط استفاده و کشورهای عضو کنوانسیون‌ها را به تدوین برنامه‌های منطقه‌ای ملزم کرده‌ و منابع اعتباری از آن گرفته‌اند همچنین از ظرفیت‌های علمی جهانی استفاده کرده‌اند.