متین نجفی – خبرنگار تحریریه جوان قدس : ابعاد فرهنگ و تأثیر آن، بر خلاف باور برخی، به احداث مراکز آموزشی خلاصه نمی‌شود. گستره فرهنگ و کار فرهنگی از جزئی‌ترین فعالیت‌های فردی تا جدی ترین مسئولیت‌های اجتماعی کشیده شده است. با در نظر گرفتن همه این موضوعات، ورود به عرصه فرهنگ و فعالیت‌های فرهنگی، به دلیل ابعاد گسترده آن، باید ورودی کارآمد، مداوم، همراه با مدیریت راهبری و در یک کلام حرکتی جهادی باشد.

شکی نیست چنین راهبرد ویژه ای نیازمند طرح یک مختصات خاص برای فعالیت‌های فرهنگی است و بدون در نظر گرفتن نیازها و لوازم مورد نیاز برای فعالیت‌های فرهنگی، نمی توان به پایان مطلوب آن‌ها دل بست. به همین دلیل جا دارد به شناخت ویژگی‌های کار فرهنگی مطلوب در بیان مقام معظم رهبری بپردازیم و به این پرسش مهم و اساسی پاسخ دهیم که اصولا برای موفقیت در فعالیت‌های فرهنگی باید چه کار کرد؟

حساس بودن نسبت به رخنه‌های فرهنگی

ده‌ها سال است که ایرانیان با معضلی به نام غرب زدگی روبه رو هستند. انقلاب اسلامی ایران در واقع تقابلی جدی با رویکرد وابسته ساز غرب گرایان، در همه جوانب آن، به غرب بود. برخی معتقد بودند برای پیشرفت باید از فرق سر تا انگشت پای ایرانی، رنگ و بوی فرنگی بگیرد. با وجود پیروزی انقلاب اسلامی و مبارزه بی امان با پدیده شوم تهاجم فرهنگی، امروزه با رخنه‌های متعدد فرهنگی روبه رو هستیم. نماد بارز رخنه فرهنگی، استحاله ارزش‌هایی است که با وجود صبغه‌های اعتقادیِ اسلامی و ایرانی، باید با لعاب تازه ای از فرهنگ غربی، به بیماری کشنده استحاله فرهنگی مبتلا شوند. در حقیقت ارائه ارزش‌های ضد دینی و ضد ایرانی، با قالبی ظاهراً موجه، به طالبان آن، فاجعه ای است که این روزها در جریان است. برخی به بهانه صدور ارزش‌های انقلابی و با ادعای تلاش برای مقابله با تهاجم فرهنگی، به دنبال ایرانیزه و اسلامیزه کردن تعابیری هستند که اصالتاً در برابر ارزش‌های ملی و مذهبی ما قرار دارند. مفهوم هزار وجه آزادی یکی از این دامهای مخوف و هراس انگیز است. برخی از افراد هر نوع حساسیت نسبت به فعالیت‌های ضدفرهنگی را، محدود کننده آزادی می‌دانند و مدعی اند، آزادی یکی از ستون‌های بی بدیل شکل گیری انقلاب اسلامی است. به تعبیر مقام معظم رهبری:

 «آزادی غیر از ولنگاری است؛ آزادی غیر از رهاسازی همه ضابطه‌ها است. آزادی ــ که نعمت بزرگ الهی است ــ خودش دارای ضابطه است؛ بدون ضابطه، آزادی معنی ندارد… اینکه ببینیم کسانی با استفاده از هنر، با استفاده از بیان، با استفاده از ابزارهای گوناگون، با استفاده از پول، راه مردم را بزنند، ایمان مردم را مورد تهاجم قرار بدهند، در فرهنگ اسلامی و انقلابی مردم رخنه ایجاد کنند، ما بنشینیم تماشا کنیم و بگوییم که آزادی است، این جور آزادی در هیچ جای دنیا نیست».

درک عمیق مفاهیم فرهنگی، هم برای مردم و هم برای مسئولان، می‌تواند ضمن بالا بردن هوشیاری آن‌ها، از رخنه‌های فرهنگی جلوگیری کند و این خود یکی از مهمترین ویژگی‌های یک فعالیت فرهنگی صحیح است.

شاه‌راه فرهنگ اسلامی- ایرانی

کار فرهنگی در قالب به اصطلاح هیئتی آن، فرجام مناسبی نخواهد داشت. در حالت بسیار خوشبینانه، بدون شناختن ابعاد کار فرهنگی و اهداف مورد نظر آن، با هرز رفتن و نابود شدن سرمایه‌های مادی و معنوی، بدون هیچ تغییر مطلوبی، روبه رو خواهیم شد. برخی به بهانه توصیه و نقد، هویت و اعتقادات بنیادین مردم ایران را به سخره می‌گیرند و نام آن را نقد و نقادی فرهنگی می‌گذارند. غافل از این که نقد و نقادی، خود نیازمند آداب و فرهنگ ویژه است. به تعبیر مقام معظم رهبری: «من در مورد تذکّرات، معتقدم باید با منطق محکم و با بیان روشن، نقطه نظرات صحیح را ارائه بدهند. با تهمت زنی و جنجال آفرینی، بنده موافق نیستم؛ با تکفیر کردن و متهم کردن این و آن، بنده موافق نیستم».

نادیده گرفتن خطوط انقلاب اسلامی و هویت اصلی ملت ایران، تحقیر اخلاق ایرانی و فرهنگ اسلامی و مقایسه ای احساسی و توام با لاابالی گری، زمینه سست شدن عزم راسخ ملی و توسعه بیماری سرطانی تردید را در میان مردم به وجود خواهد آورد. در چنین حالتی ضربه پذیری فرهنگ عمومی، که در میان غبار تردید حالتی مضاعف به خود گرفته است، راه را برای نفوذ فرهنگ بیگانه و از خود بیگانگی فرهنگی هموار خواهد کرد. بنابراین دفاع از هویت ایرانی و اسلامی و حفظ و ترویج ارزش‌های آن، می‌تواند یکی از مهمترین اهداف هر فعالیت فرهنگی باشد.

لزوم وجود عزم ملی در کار فرهنگی

بدیهی است که چنین امر مهمی نیازمند حرکتی جهادی و انقلابی است. فرهنگ عمومی ما در سال‌های اخیر دستخوش نابسامانی‌های فراوان بوده است. این نابسامانی بیش از هر چیزی ریشه در ناآگاهی دارد. احیای سنت امر به معروف و نهی از منکر در حوزه فرهنگ می‌تواند پشتوانه محکمی برای این هدف مقدس باشد. رویکرد مسئولان در این عرصه باید مبتنی بر استفاده از نقد و نظر کسانی باشد که به دلیل ارتباط دائمی و مستمر با مسائل فرهنگی، آسیب‌ها و ضعف‌های آن را می‌شناسند و قادرند نوری را فراراه مسئولان برای رسیدن به نتیجه مطلوب روشن کنند. احساس استغنا از نظر فعالان دلسوز فرهنگی، سم مهلکی است که مسئولان را به وادی ناکجا آباد خواهد کشاند. این موضوع مطلبی است که از سوی رهبر معظم انقلاب نیز مورد تأکید قرار گرفته است:

«اعتقاد من این است که مجموعه انقلابی کشور ـ که بحمدالله تعداد بی‌شماری از آنها در بین جوان‌های ما، در بین صاحب نظران ما، اساتید ما، بزرگان ما، تحصیل کرده‌های ما حضور دارند ـ می‌توانند با منطقِ محکم وارد میدان بشوند، نقّادی کنند. نقاط ضعف را و نقاط منفی را به رخ ما مسئولان بکشانند. گاهی می‌شود که مسئول، متوجّه نیست چه دارد می‌گذرد در متن جامعه، اما آن جوان در متن جامعه است، او می‌فهمد؛ آن عزم ملّی و مدیریّت جهادی که عرض کردیم در زمینه فرهنگ، این است».

۱۰ فرمان رهبر انقلاب درباره فرهنگ

حالا برای واضح تر شدن موضوع، ۱۰ فرمان رهبر معظم انقلاب درباره فرهنگ در ادامه مطالب آورده شده است که ایشان به‌مناسبت‌های مختلف بیان کرده اند و قطعا می‌تواند کمک کننده و چراغ راه دغدغه مندان فرهنگی باشد.

۱- ما مسئولیت شرعی داریم، مسئولیت قانونی داریم در قبال فرهنگ کشور و فرهنگ عمومی کشور.

۲- دولت و مسئولان موظفند که توجه کنند به جریان عمومی فرهنگ جامعه؛ ببینند کجا داریم می‌رویم، چه دارد اتفاق می‌افتد، چه چیزی در انتظار ما است؛ اگر چنان‌چه مزاحماتی وجود دارد، آن‌ها را برطرف کنند.

۳- فرهنگ یک ملت است که می‌تواندآن ملت را پیشرفته، عزیز، توانا، عالم، فناور، نوآور و دارای آبروی جهانی کند.

۴- فرهنگ، اساس کار ماست. در واقع فرهنگ با همه‌ شعب آن، یعنی علم و ادبیات و غیره، روحِ کالبد هر جامعه است.

۵- در فرهنگ و در اخلاق عمومی مردم، روز به روز بایستی تحول صورت گیرد و پیشرفت حاصل گردد.

۶- فرهنگ یعنی باورهای مردم، ایمان مردم، عادات مردم، آن چیزهایی که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دائمی دارند و الهام‌بخش مردم در حرکات و اعمال آن‌ها است؛ فرهنگ این است؛ این پس خیلی اهمیت دارد. مثلاً در حوزه‌ اجتماعی، قانون‌گرایی -که مردم به قانون احترام بگذارند- یک فرهنگ است، تعاون اجتماعی یک فرهنگ است، تشکیل خانواده و ازدواج یک فرهنگ است، تعداد فرزندان یک فرهنگ است. اگر در این چیزها بینش مردم و جهت‌گیری مردم جهت‌گیری درستی باشد زندگی در جامعه جوری خواهد شد، اگر خدای‌ناکرده جهت‌گیری غلط باشد زندگی جوری دیگری خواهد شد؛ خدای‌ناکرده به همان بلایی مبتلا خواهیم شد که امروز کشورهایی که خانواده را و بنیان خانواده را ویران کردند و شهوات را به‌راه‌انداختند... به آن سرنوشت دچار شدند. بنابراین تمرکز دشمنان بر روی فرهنگ بیشتر از همه‌جاست. چرا؟ به‌خاطر همین تأثیر زیادی که فرهنگ دارد.

۷- اگر بخواهیم مصرف تولیدات داخلی به معنای واقعی کلمه تحقق پیدا کند باید فرهنگ [مصرف] تولید داخلی در ذهن مردم جا بیفتد. اگر بخواهیم مردم اسراف نکنند، بایستی این باور مردم بشود؛ این یعنی فرهنگ.

۸- در عالم فرهنگ بایستی گره‌گشایی کرد، بایستی حقیقت را باز کرد، بایستی گره‌های ذهنی را باز کرد. و این تبیین لازم دارد، یعنی همان کار انبیاء؛ فصاحت و بلاغتی نیز در بیان لازم است.

۹- از استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی بالاتر، «استقلال فرهنگی» است؛ یعنی فرهنگ استقلال، اعتقاد و ایمان به استقلال. مهم این است که با هر نوع وابستگی مقابله شود. یک ملت به این نقطه که رسید دیگر هیچ مشکلی ندارد.

۱۰- در باب فرهنگ، سیاست کلی کشور باید عبارت باشد از حفظ و پرداخت و وابستگی شدید و کامل به فرهنگ ملی.