این‌ها کاری است که از هر کسی برنمی‌آید اما سید محمدکاظم این کار را به بهترین شکلش انجام می‌دهد. دقیقاً مشابه کاری که پدرش انجام می‌داد. سیدمحمدکاظم مظلوم‌زاده حدود 15سال است کارهای مقرنس در حرم مطهر امام رضا(ع) را انجام می‌دهد و 60سال است آثار ماندگار کاشی معرق و هنرهای اسلیمی مشابه را در نقاط مختلف جهان اجرا کرده است.

نمره‌زنی، آغاز یک مسیر 60 ساله

آن روز فکر می‌کرد دارد قدم در مسیر یک سفر 6 ماهه می‌گذارد، اما نمی‌دانست یک سفر به اندازه تمام روزهای باقیمانده عمرش را آغاز می‌‎کند. 10سال که داشت با پدر و مادرش چمدان‌ سفر بستند و راهی سوریه شدند تا حاج‌اصغر، پروژه‌ای را که دست گرفته، اجرا کند. خانواده، پسربچه را برده بودند تا او این چند صباح را کنار خانواده بگذراند، اما او انتخاب دیگری داشت. سید محمدکاظم کنار پدر و کارگرانش در حرم حضرت زینب(س) مشغول کار شد.

حاج سیداصغر  که 70سال مقرنس‌کاری کرد، آن زمان کاشی‌کار خبره‌ای بود؛ از آن‌ها که همه به‌خاطر کارهای خاصشان، دنبالش بودند. هنرمند بود و کاشی معرق را ظریف و با حوصله طراحی و نصب می‌کرد. همین بود که هر وقت می‌خواستند با هنرهای اسلیمی حرم حضرت زینب(س) و حضرت رقیه(س) را زینت ببخشند، سراغ او می‌آمدند. داستان سفر سوریه هم از همین موضوع سرچشمه می‌گرفت. سید محمدکاظم می‌گوید: «پدرم یک گروه از کارگران و همکاران را با خودش همراه کرد. به خاطر حجم زیاد قطعات کاشی، هر تکه کاشی، نمره‌زنی می‌شد. من در این کار، خودم را قاطی کردم و کاشی‌های برش زده را نمره‌گذاری می‌کردم. این آغاز داستان من و کاشی بود».

یادگاری 55 ساله در حرم حضرت زینب(س)

سال 1347، سفر سید محمدکاظم همراه خانواده به سوریه تکرار شد. این بار پروژه‌ای هشت ماهه پیش روی آن‌ها بود و اجرای طرح ماندگاری دیگر در حرم مطهر حضرت زینب(س). در این مدت پسر 13 ساله اصفهانی بیشتر با هنر کاشی‌کاری معرق درگیر شده بود.

او تعریف می‌کند: «کار نمره‌زنی را دیگر کامل بلد شده بودم و پدرم این مسئولیت را در این پروژه به من داده بود. اما این برای من کافی نبود. دوست داشتم کار جدیدی یاد بگیرم. تراش و برش کاشی‌ها توسط یک فرد کاربلد انجام می‌شد. من به تماشا ایستادم. یک بار که رفت پی کاری، مشغول برش‌کاری شدم. در همین زمان پدرم از داربست پایین آمده بود و متوجه توانایی من در این کار شد».

نشان دادن این هنر همانا و همکاری در پروژه همانا. کاشی‌های لچکی چند ستون بدون اینکه برش خورده باشد از ایران به سوریه رسیده بود. برش کاشی‌ها را به محمدکاظم سپردند. او سربلند شد. کاشی‌ها برش زده شد و روی ستون‌ها جای گرفت. اثری که یادگار 55ساله‌ای از او در حرم مطهر حضرت زینب(س) است. سید محمدکاظم استعداد خود را شناخته و هنر خود را به دیگران شناسانده بود. او نمی‌دانست آینده چه می‌شود، اما مشخص بود راه فردا برای او پیدا شده است.

کاشی‌کاری برایم خدابیامرزی دارد

کسب همزمان علم و مهارت‌آموزی، کاری بود که سید محمدکاظم مظلوم‌زاده تا پایان دوره دانشگاه سپری کرد. او پس از نمره‌زنی و برش‌کاری به سمت یادگیری طرح زدن و قالب‌گیری رفت. در دانشگاه تحقیق در عملیات خواند اما با توجه به علاقه و استعدادش در کاشی‌کاری معرق و هنرهای اسلیمی به بسیاری از شغل‌های دولتی در دسترسش دست رد زد و هنر را انتخاب کرد. کار فشرده برای مسلط شدن بر کاشی‌کاری در زمان سربازی هم برای او ادامه پیدا کرد. او می‌گوید: «احساس من به کاشی‌کاری و ثبت این هنر در مساجد و فضاهای مذهبی شبیه به باقیات صالحات است. وقتی بمیرم این هنر که از وجود و قلب من سرچشمه می‌گیرد، به یادگار می‌ماند که می‌تواند برای من خدابیامرزی داشته باشد».

پس از انقلاب، توجه به کاشی‌کاری سنتی و کارهای معرق بیشتر شد. وقتی پسر ارشد خانواده مظلوم‌زاده شرایط را این‌گونه دید هر چه از پدر آموخته و هرچه بر اساس تجربه کسب کرده بود را به پنج برادر دیگرش آموخت تا همزمان با هم، کار پدر را پیش ببرند. اما این امر شدنی نبود. تعدادی از برادران اصفهانی با او ادامه دادند و برخی هم کارهای دیگر را در پیش گرفتند. او با دو برادرش در این کار ماند. روز به روز پروژه‌ها و طرح‌های مختلف را در نقاط مختلف جهان اجرا کردند. در واقع سفر اولیه سید محمدکاظم به سوریه هنوز به پایان نرسیده و او در پی آن سفر، هنوز سفر می‌رود و کار می‌کند.

توسعه کار پدر

استاد توانمند کاشی‌کاری کشور خاطراتی از روزهای نوجوانی و کار با پدر دارد: «در اصفهان خانه‌هایی اعیانی بود که آدم‌های ثروتمند، فضای بیرون خانه را با آجرکاری نما می‌دادند. این خانه‌ها معمولاً در چند کوچه و کنار هم بودند. بعدتر که به خیلی از این کوچه‌ها با پدر می‌رفتیم، یادم می‌آمد کنار دست پدر کار کردم و سردر این خانه‌ها را می‌ساختیم».

او در بیان خاطره‌ای دیگر از روزهای شاگردی در محضر پدر می‌گوید: «پدرم کاری در کاخ گلستان پذیرفته بود که به دهه 50 برمی‌گردد. آنجا با او همراه می‌شدم. یادم است روی دسته دوچرخه می‌نشستم و به سمت کاخ گلستان می‌رفتیم و در سرما و گرما برنامه همین بود».

نوجوان 10 ساله که با قلم مشغول نمره‌زنی پشت کاشی‌ها بود، در کار کاشی معرق و هنرهای اسلیمی به جایی رسید که همزمان در هشت حوزه هنرهای اسلیمی فعالیت داشت؛ مانند پدرش که از آجرتراشی به اوج هنر معماری رسید. محمدکاظم با تشکیل گروه‌های توانمند، خلاف رویه پدرش را که کارهای کوچک و محدود بود، در پیش گرفت. از گچ‌کاری مقرنس تا کاشی معرق و آینه‌کاری را همزمان انجام می‌داد و همه خاص‌پسندان معماری به دنبال سپردن کار به او بودند.

پدر، متحیر از کار پسر

سید محمدکاظم که تجربه‌ کار از نجف و کربلا تا حرم شاه‌ عبدالعظیم را داشته است، از سال1387 پایش به عنوان معمار به حرم مطهر حضرت رضا(ع) باز شده و در این مدت سه اثر ماندگار را از خود به جا گذشته است. اگر گذرتان به صحن پیامبر اعظم(ص) بیفتد، وقتی روبه‌روی ایوان بزرگ و پرشکوه ولیعصر(عج) بایستید، می‌توانید به تجلی هنر در این اثر زیبا پی ببرید؛ کاری که سید محمدکاظم مظلوم‌زاده طراحی و اجرا کرده است. این ایوان باشکوه در چند سال اخیر همواره مورد تحسین قرار گرفته است. سید محمدکاظم به عشق امام رضا(ع)، تمام وجود خود را برای این اثر به کار گرفته و قطعه به قطعه کار را با تمرکز و تعقل بسیار طراحی و اجرا کرده است.

این اثر برای خودش هم جایگاه ویژه‌ای دارد و درباره آن می‌گوید: «این نخستین طرح من در حرم مطهر حضرت رضا(ع) است. بیش از هزارو400 مترمربع در این فضا کار معرق انجام شده؛ کاری که با لذت پیش رفته است. پس از پااین پروژه و پیش از فوت پدرم، فرصت شد پدرم را با ویلچر مقابل این ایوان بیاورم، پدرم پس از تماشای کار گفتند: این کار بی‌نظیر است. من هم نمی‌توانم مانند آن را انجام دهم».

کارهایی با الهام از هنر استاد بزرگ معماری

پس از ایوان، تازه داستان کارهای سید محمدکاظم مظلوم‌زاده در حرم مطهر شروع شد و او باب ورودی حرم مطهر را طراحی و اجرا کرد. باب‌الهادی و باب‌الکاظم(ع) دو طرحی هستند که تیم اجرایی اوستا کاظم در حرم مطهر اجرا کرده‌اند.

او درباره این آثار می‌گوید: «این سه پروژه از سال1388 آغاز شدند و آخرین آن‌ها که طراحی و ساخت باب‌الکاظم(ع) بود، همین دو ماه پیش تکمیل شد. طراحی ایوان ولیعصر(عج) از کارهای حاج عباس کرباسیون، استاد بزرگ معماری الهام گرفته شده است. در ادامه پایه و مایه باب‌الهادی و باب‌الکاظم(ع) هم مشابه همین ایوان است ولی در اصل کار تفاوت‌هایی وجود دارد».

سید محمدکاظم مظلوم‌زاده در کاشی‌کاری معرق و خلق آثار مقرنس بی‌مرز پیش رفته و همواره کار خود را ارتقا داده است. او خلق آثار خود را متمایز از سایر آثار حرم مطهر می‌داند و می‌گوید: «من برای ساخت این سه بنا، از فضاهای موجود تأثیر نگرفته‌ام بلکه آثار پس از این پروژه‌ها بودند که از طرح‌های اجرایی ما تأثیر گرفتند و این به خاطر هنر به کار گرفته شده و تمرکز بالا بر کار است».

کار، فقط برای اهل‌بیت(ع)

استاد مظلوم‌زاده مانند استاد و پدرش از انجام کار در فضاهای مذهبی لذت می‌برد و آن را برکت هنر می‌داند؛ او می‌گوید: «پدرم تعصب خاصی برای کار در مساجد و حرم‌ها داشتند. به همین خاطر پیشنهادهای زیادی را قبول نمی‌کردند. حتی در آن زمان پیشنهاد کار از نمایشگاه فرش آلمان و کانادا داشتند اما کار برای اهل‌بیت(ع) برایشان مهم‌تر بود.

معمار توانمند حرم مطهر کارهای بسیاری در نقاط مختلف جهان اجرا کرده است. از محراب مسجد مسقط عمان گرفته تا مرکز اسلامی لندن، حرم حضرت معصومه(س)، حرم شاه‌عبدالعظیم(ع)، حرم حضرت علی(ع)، مسجد بزرگ ابوظبی و... هنر استاد را به خود دیده‌اند. هنری که این روزها در حرم حضرت اباعبدالله(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) به کار گرفته شده و یک تیم 50نفره در این فضای مطهر مشغول آینه‌کاری زیر نظر استاد هستند.

ادامه راه پیشکسوتان

یکی از ارزشمندترین آثار هنری استاد مظلوم‌زاده در حرم حضرت معصومه(س) در قم اجرا شده است. هنری که با کنار هم گذاشتن هشت ستون گچ اسلیمی پدید آمده است. این اثر در دوران جوانی سید محمدکاظم طراحی و اجرا شده که خاطره زیبایی در ذهن او رقم زده است. او می‌گوید: پدرم تعریف می‌کرد روزی حاج عباس کرباسیون (استاد نامدار معماری) مجبور به سفر به کاشان شده بود. در مسیر قصد زیارت می‌کند و راهی حرم مطهر حضرت معصومه(س) می‌شود. آنجا هنرت را دیده است، گفت به تو بگویم:  «به او سلام برسان. دیگر خیالم راحت است که اگر من بمیرم، یک نفر پس از من هست که کار را به بهترین شکل انجام می‌دهد».

کارهای معمار کاربلد مملکت به حدی در کشور گسترده شده که او در هر فضای مذهبی یک رد پا دارد. خودش تعریف می‌کند: «در ایام مناسبتی مانند شب‌های قدر وقتی تلویزیون را روشن می‌کنیم با عوض کردن هر کانالی، همسرم می‌گوید: اینجا ایوان را شما ساخته‌اید، این همان آینه‌کاری شماست، این سقف را شما طراحی کرده‌اید. این کارها آن هم در فضاهای مذهبی برایم ارزشمند است».

 حالا حدود 60 سال از آغاز کار استاد مظلوم‌زاده در حوزه مقرنس می‌گذرد و او همواره کسب تجربه کرده و به این هنر در فضاهای مذهبی جان داده است. او در چند جمله درباره تجربه این مدت می‌گوید: «مقرنس و کاشی‌ معرق یک معماری پر از احساسات است. در این هنر، طرح از هر بخشی مهم‌تر است. این هنر زیباترین و کامل‌ترین هنر برای زیباسازی سقف‌هاست. در سال‌های اخیر این هنر به سمت کامپیوتری شدن رفته، اما با کامپیوتر، طرح و اجرای مناسبی در نمی‌‎آید، چون این کار احساس می‌خواهد».