نماز به عنوان ستون دین اسلام، نماد دینداری و عبودیت است. این ستون استوار در همۀ ادیان آسمانی، مورد توجّه بوده و تنها شکل و آداب و یا مقدار آن تفاوت داشته است. آیات و احادیث متعدّدی، تشریع نماز (وضع شدن قانون نماز) را در ادیان پیشین اثبات می کنند و نوشته های موجود در عهد عتیق و جدید (تورات و انجیل) نیز به روشنی از وجود آیین نماز در ادیان یهود و مسیحیت خبر می دهند. هر چند اسناد در دسترس، تصویر دقیق و کاملی از نماز در آیین های پیشین ارائه نمی دهند، اما نشان دهندۀ استمرار وجودی آن در آیین همۀ پیامبران اند.

قرآن کریم در سورۀ مریم به روشنی وجود نماز را در امّت های متعدّدی نشان می دهد. (مریم: آیۀ ۵۸-۵۹) همچنین روایت کلینی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نشان از نماز خواندن یهودیان و مسیحیان دارد. در این روایت از رسول خدا(ص) آمده است: «نَوِّروا بُیوتَکُم بِتِلاوَةِ القُرآنِ و لا تَتَّخِذوها قُبوراً کَما فَعَلَتِ الیَهودُ و النَّصاری،صَلَّوا فِی الکَنائِسِ وَ البِّیَعِ و عَطَّلوا بُیوتَهُم؛خانه هایتان را با تلاوت قرآن نورانی سازید و آنها را همچون یهود و نصارا گورستان نکنید.آنان [فقط] در کنیسه ها و کلیساها نماز می خواندند و خانه های خود را [از برکات نماز] بی بهره می ساختند»

افزون بر این می توان احادیثی مانند«وَ هِیَ مِنهاجُ الأَنبِیاءِ» و«لا خَیرَ فی دینٍ لا رُکوعَ فیهِ وَ لا سُجودَ» را ناظر به این نکته دانست که همۀ دین های توحیدی، صاحب آیین نمازند.

نماز در روزگار حضرت آدم(ع)

آدم علیه السلام به عنوان نخستین انسان و اوّلین پیامبر خدا، از موهبت نماز به عنوان کلید پیوند با خدایش برخوردار بوده است. روایت امام صادق علیه السلام در بارۀ اوقات نماز آدم علیه السلام و نیز توبۀ وی در عصر روز عرفه پس از اقامۀ نماز عصر، نشان دهندۀ آن است که نماز از زمان آدم ابو البشر علیه السلام مطرح بوده است.

در روایتی از امام صادق علیه السلام اینطور آمده است: هنگامی که آدم علیه السلام از بهشت فرود آمد، لکّه ای سیاه در صورتش پیدا شد و سر تا پایش را گرفت.گریه و اندوه آدم، از پدیدار شدن آن،طولانی شد.جبرئیل علیه السلام نزد آدم آمد و به او گفت: ای آدم! چرا می گریی؟

گفت:از این لکّۀ سیاهی که در من پیدا شده است.

جبرئیل گفت:ای آدم! برخیز و نماز بخوان که این، وقت نماز اوّل است.

آدم برخاست و نماز خواند و آن لکّه تا گردنش از میان رفت.جبرئیل در وقت نماز دوم آمد و گفت:ای آدم! برخیز و نماز بخوان که این،وقت نماز دوم است.

آدم برخاست و نماز خواند و لکّه تا ناف آدم از میان رفت.سپس جبرئیل در وقت سوم آمد و گفت:ای آدم! برخیز و نماز بخوان که این،وقت نماز سوم است.

آدم برخاست و نماز خواند و لکّه تا زانوانش از میان رفت.آن گاه جبرئیل در وقت نماز چهارم آمد و گفت:ای آدم! برخیز و نماز بخوان که این،وقت نماز چهارم است.

آدم به نماز برخاست و لکّه تا [روی] پاهایش از میان رفت.جبرئیل در وقت پنجم نیز آمد و گفت:ای آدم! برخیز و نماز بخوان که این، وقت نماز پنجم است.

او برخاست و نماز خواند و لکّه از میان رفت و آدم نیز خدا را حمد و ثنا گفت.

جبرئیل گفت:ای آدم! فرزندانت در این نمازها مانند تو و این لکّۀ سیاه هستند. هر کس از فرزندانت که پنج نماز در هر شبانه روز بخواند، از گناهانش بیرون می آید، همان گونه که تو از این لکّه پیراسته شدی.

نماز در روزگار حضرت ادریس(ع)

ادریس علیه السلام به عنوان سرسلسلۀ عالمان و مدرّسان جهان بشریت، بخشی از دانش های مورد نیاز بشر را بنیان نهاد.او را به عنوان نخستین ستاره شناس و نیز مبتکر سال شماری و علم حساب می شناسند)و محتمل است که از این علوم برای محاسبۀ اوقات نماز و شاید قبله شناسی بهره می برده است. افزون بر این، امام صادق علیه السلام در بیان فضیلت مسجد سهله در کوفه،آن جا را خانه و محل نماز ادریس علیه السلام دانسته است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: هنگامی که وارد کوفه شدی، به مسجد سهله برو و در آن نماز بخوان و حاجت دینی و دنیایی‌ات را از خدا بخواه که مسجد سهله، خانۀ ادریس علیه السلام است و در آن خیاطی می کرد و نماز می خواند.

محمدی ری شهری، محمد، «شناخت نامه نماز»، ج۱، ص۳۲-۳۱