بر اساس آیات و روایات معصومین (ع) خداوند جایگاه ویژه‌ای برای مساجد قرار داده است تا مومنین علاوه بر اقامه نماز جماعت در خانه های خدا، از ثمرات معنوی حضور در مسجد بهره‌مند شوند.

به مناسبت فرا رسیدن ماه رجب المرجب که اولین روز این ماه پرخیر و برکت مصادف با سالروز ولادت امام محمدباقر(ع) است تعدادی  از احادیث گهربار این امام همام پیرامون جایگاه مسجد را مرور می کنیم:

در سیره نورانی امام محمد باقر(ع) آمده است:آن حضرت وقتی حاجتی داشت به مسجد می رفت و در آن مکان مقدس دعا می کرد. و پیرامون آداب ورود در مسجد می فرمودند:«إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تَجْلِسَ فَلَا تَدْخُلْهُ إِلَّا طَاهِراً وَ إِذَا دَخَلْتَ فَاسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ ثُمَّ ادْعُ اللَّهَ وَ اسْأَلْهُ وَ سَمِّ حِینَ تَدْخُلُهُ وَاحْمَدِ اللَّهَ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ(ص)؛ هرگاه خواستی وارد مسجد شوی و آنجا بنشینی، طاهر باش و وضو بگیر و چون وارد شدی، رو به قبله باش، سپس خدا را بخوان و از او درخواست نما و به هنگام ورود بسم الله بر زبان آور و خدا را ثنا بگو و بر پیامبر(ص) درود بفرست.»(تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۶۳).

فضیلت مسجدالحرام در کلام امام محمد باقر(ع)

آن حضرت درباره ورود به مسجدالحرام فرمودند: «هرگاه وارد مسجد الحرام شدی و رو به روی حجر الأسود قرار گرفتی، بگو: «گواهی می دهم که جز خداوند یکتا معبودی نیست. شریکی ندارد و شهادت می دهم که محمّد، بنده و فرستاده اوست. به خدا ایمان آورده و به طاغوت و لات و عزّی و پرستش شیطان و عبادت هر که جز خدا خوانده شود، کفر ورزیده ام. سپس نزدیک حجر الاسود رفته، دست راست بر آن بکش و بگو: «به نام خدا، و خدا بزرگتر است. خدایا این امانت من است که ادا کردم واین پیمان من که وفا نمودم، تا نزد تو گواهی دهد که به پیمان وفادارم.»

افلح، غلام حضرت امام محمد باقر(ع) می گوید: با امام برای حج بیرون شدیم. چون وارد مسجد الحرام شد، صدایش به گریه بلند شد. گفتم: پدر و مادرم فدایت! مردم نگاهت می کنند، کمی آهسته تر! حضرت فرمود: «ویحک یا افلح ولم لا ابکی لعل الله تعالی ان ینظر الی منه برحمه فافوز بها عنده غدا؛ وای بر تو ای افلح! چرا نگریم؟ شاید خدا با نظر رحمت به من بنگرد و با این نگاه، فردا نزد او رستگار شوم. سپس طواف کرد، آن گاه آمد نزد مقام رکوع کرد و چون سر از سجده برداشت، آن قدر اشک ریخته بود، که سجده گاهش خیس بود. (کشف الغمه ، ج ۲، ص ۳۱۹)

 پنجمین امام شیعیان جهان در مورد اهمیت نماز جماعت در مسجد فرمودند:

«من ترکَ الجماعةَ رغبةً عنها و عن جماعةِ المسلمین مِن غیرِ علةٍ فلا صلاة له؛ کسی‌که از روی بی‌میلی، بدون عذر و علت نماز جماعت را که اجتماع مسلمانان است، ترک کند، نمازی برای او نیست.»(وسایل الشّیعه،ج۸،روایت۱۰۷۰۰؛ مستدرک الوسائل، ج۶، ص۴۵۰).

 همچنین امام محمد باقر(ع) درباره آفات بی نظمی در نماز جماعت فرمودند:«ینبغی للصّفوفِ أن تکونَ تامّةً متواصلِةً بعضها الی بعض، و یکون بین کلِّ صفین قدر مسقط جسدِ الانسان اذا سجدَ؛سزاواراست که صفها کامل و به هم پیوسته باشند، و میان دو صف فاصله به اندازه ای باشد که یک انسان بتواند سجده کند و اگر در نماز جماعت فاصله دو صف جلو و عقب کمتر از این باشد، چنین نمازی نماز کامل و درستی نیست.»(دعائم الاسلام، ج۱، ص۱۵۵)

امام محمد باقر(ع) همچنین در حدیثی فرمودند: «لاصلاه لمن لایشهد الصلاه من جیران المسجد الامریض او مشغول؛ نماز همسایه مسجدی که در جماعت مسجد حضور نمی یابد، کامل نیست؛ مگر اینکه بیمار یا گرفتار باشد.»(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۷۸ و ۴۷۹).

احترام به کودکان در مسجد

جابربن‌عبدالله می‌گوید: از امام پنجم شیعیان در مورد حضور کودکان در نماز جماعت مسجد پرسیدم. امام(ع) فرمودند: کودکان را در صف آخر در کنار هم قرار ندهید، بلکه آنان را در بین صف‌ها جداجدا بنشانید و با ایستادن بزرگ‌ترها در میانشان جدایی بیفکنید.»(اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، ج ‏۳،ح۳، ص۴۰۹).

ازاینرو کودکان احساس بی‌توجهی و بی‌احترامی نمی کنند و با این شیوه، هم احترام کودکان را حفظ کرده‌ایم و به آنان شخصیت داده‌ایم و هم انگیزه حضور آنان در مسجد و نماز جماعت بیشتر شده، و در عین حال به نماز جماعت نیز نظم خاصی بخشیده‌ایم.

مسجد، مجلس درس حضرت امام محمد باقر(ع)

در سیره نورانی پنجمین امام شیعیان جهان است در مسجد النبی به روشنگری می پرداختند و زوایای مکتب تشیع را می شناساندند و شاگردان آن بزرگواران، درمسجد کوفه آرا و اندیشه آنان را نشر می دادند. مسجد، با این پایگاه و جایگاه در میان مسلمانان شناخته شده بود.(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۸۰).

جلسات درس حضرت باقر العلوم(ع) علاوه بر مدینه و مسجد النبی(ص) در مکه و مسجد الحرام هم تشکیل می شد؛ چنان که ابوبصیر می گوید که ابو جعفر(ع) با عده ای از شاگردان و یاران خود در مسجد الحرام نشسته و به درس و بحث مشغول بودند که طاووس یمانی با عده ای آمد و پرسید: «استاد جلسه کیست؟ گفتند: محمّد بن علی علیه السلام. طاووس یمانی گفت: من هم او را می خواهم.

امام محمد باقر(ع) به  یکی از شاگردانش به نام «ابان بن تَغْلب» فرمود: «اِجْلِسْ فِی مَسْجِدِ الْمَدینَةِ وَ اَفْتِ النّاسَ فَاِنّی اُحِبُّ اَنْ یُری فِی شِیعَیتی مِثْلُکَ؛ در مسجد مدینه بنشین، و برای مردم فتوا بده، زیرا من دوست دارم در میان شیعیانم فردی مثل تو دیده شود.»(محدّث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۷).

امام محمد باقر(ع) در مسجدالنبی مدینه هیچگاه از تحکیم بنیادهای تفکّر شیعی لحظه ای غافل نبود؛ آن حضرت با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به رهبری تفکّر امامیّه و پیروان مسیر امامت اهتمام می ورزید.

نماز در مساجد چهارگانه(معروف)

حضرت امام محمد باقر(ع) درباره فضیلت نماز در «مسجدالحرام» فرمودند: «من صلّی فی المسجد الحرام صلاه مکتوبه قبل الله منه کل صلاه صلاها منذیوم وجبت علیه الصلاه و کل صلاه یصلیها الی ان یموت؛ کسی که یک نماز واجب در مسجدالحرام بخواند، خداوند تمام نمازهایی که از آغاز تکلیف تا پایان عمر می خواند، می پذیرد.»( وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۴۶).

امام محمد باقر(ع) همچنین فرمودند: «الْمَسَاجِدُ الْأَرْبَعَةُ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ مَسْجِدُ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ یَا أَبَا حَمْزَةَ الْفَرِیضَةُ فِیهَا تَعْدِلُ حَجَّةً وَ النَّافِلَةُ تَعْدِلُ عُمْرَةً؛ مسجدهای (معروف) چهار تا هستند؛ مسجد الحرام (مکه)، مسجد النبی صلی الله علیه و آله (مدینه)، مسجد بیت المقدس (فلسطین)، مسجد کوفه (عراق)؛ انجام هر یک از نمازهای واجب روزانه در هریک از آنها، ثواب و اجر حج واجب را دارد و به جا آوردن نماز مستحبی، اجر و ثواب عمره مفرده را دارد.»(وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۹۰).

مسجد و ظهور امام زمان(عج)

همچنان که شروع و ادامه حکومت اسلامی در زمان رسول خدا(ص) از مسجد بوده و همچنین وصی و خلیفه بلافصل آن حضرت، حضرت امام  علی (ع)، در مسجد حکومت را تشکیل داد و اداره حکومت هم از مسجد بوده، در این راستا معلوم است که شروع حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) از مسجد خواهد بود. «بعضی روایات مؤید آن است که حضرت حجت(عج) در آغاز کار با اندکی از یاران ظهور می کند و از مسجدالحرام ظهورش شروع می شود.» (عصر ظهور، علی کورانی، ص ۱۵).

در این باره از امام پنجم شیعیان جهان روایت شده است که فرمودند: «همانا قائم ما از راه کوه ذی طوبی با ۳۱۳ مرد به عدد رزمندگان جنگ بدر می آید تا اینکه به حجر الاسود تکیه داده و پرچم پیامبر (ص) را می افرازد.»( بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۶) بنابراین روایت، شروع نهضت جهانی حضرت مهدی (عج) از مسجدالحرام است. و از آنجا به دنیا پیام خواهد داد، و ندای ملکوتی «أنا المهدی» را به گوش جهانیان خواهد رساند. آن حضرت برای فتح جهان، از مسجد شروع خواهد کرد.

امام محمدباقر(ع) همچنین بر حضور با طهارت در مسجد تاکید داشته اند و فرمودند: «تَعاهَدُوا نِعالَکُم عِنْدَ اَبْوابِ مَساجِدِکُم،پیش از ورود به مسجد کفشهای خود را (از جهت آلودگی و نجاست) وارسی نمایید.» (وسائل، ج۳، ص۵۰۴)

در حدیث دیگری از امام محمد باقر (ع) آمده است: «مَن بَنی مَسجِداً ولَو مِثلَ مَفحَص‌ِ قَطاةٍ بَنَی‌اللّهُ‏ لَهُ بَیتاً ‌فِی‌الجَنَّةِ،کسی‌ که یک مسجد بنا کند ـ هرچند کوچک باشد ـ خداوند یک خانه در بهشت برای او بنا می‌کند. (وسائل، ج ۳، ص ۴۸۶)

امام محمدباقر (ع) همچنین بر لزوم بیان نکردن حرف های نامربوط در مسجد تاکید و فرمودند: «لَحَدیثُ الْبَغْیِ‌ فِی الْمَسْجِدِ، یأکُلُ الْحَسَناتِ کَما تَأکُلُ الْبَهیمَةُ الْحَطَبَ،در مسجد، لغویات و حرفهای نامربوط زدن ثوابها را (آنچنان) می‌خورند و از بین می‌برند همانند چهارپایان که علف را (با حرص و وَلَع) می‌خورند و از بین می‌برند.» (مستدرک، ج ۳، ص ۳۷۱)