بررسی تحصیلات اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد در دو دهه اخیر بین ۷۵ تا ۱۰۰درصد اعضای کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی را پزشکان تشکیل داده‌اند و در پنج دوره اخیر مجلس فقط ۱۵نماینده غیر پزشک به عضویت کمیسیون بهداشت و درمان درآمده‌اند.
حسینعلی شهریاری که سابقه چند دوره نمایندگی مردم سیستان و بلوچستان در مجلس را در کارنامه خود دارد و از ۲۰سال حضور در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، ۱۳سال ریاست این کمیسیون را برعهده داشته، بخشی از مشکلات نظام سلامت کشور را در پزشک‌محوری این وزارتخانه می‌داند و می‌گوید «حوزه سلامت حتماً نباید توسط پزشک اداره شود و دنیا نیز چنین نگاهی در حوزه سلامت ندارد. اما چون ما متخصص اقتصاد بهداشت به اندازه کافی نداریم، اداره بیمارستان‌ها را به پزشکان سپرده‌ایم».
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز این نگرانی را در مورد کمیسیون بهداشت و درمان وارد می‌داند. این مرکز در گزارشی از وظایف و اولویت‌های کمیسیون بهداشت‌ودرمان گفته است: «در صورتی که اعضای این کمیسیون تحصیلات پزشکی یا پیراپزشکی داشته باشند، می‌تواند زمینه تعارض منافع را در امور محوله به این کمیسیون فراهم کند؛ بنابراین لازم است ترکیب اعضای آن به شکلی باشد که متخصصان حوزه‌های دیگر ازجمله اقتصاد، مدیریت، جامعه‌شناسی، حقوق و… نیز بتوانند در آن عضو شوند».
تعارض منافع؛ پیامدی غیرقابل انکار
با بیان اینکه پزشک‌محوری و تصدی مسئولیت‌های کلیدی وزارت بهداشت توسط پزشکان از چندین دهه پیش در این وزارتخانه شکل گرفته، به ما می‌گوید: یکی از دلایلی که برای این موضوع مطرح شده این بوده که پزشکان بدنه تصمیم‌گیر و مؤثر بهداشت‌ودرمان هستند، حضور یک پزشک در رأس کار موجب شکل‌گیری بهتر تعاملات خواهد شد. درحالی که در چند دهه اخیر ابعاد اقتصادی و اجتماعی این وزارتخانه بر ابعاد تخصصی آن چیره شده است. بنابراین ضرورت دارد فردی که در رأس وزارت بهداشت قرار می‌گیرد، از دانش مدیریتی به‌روز و استانداردی برخوردار باشد تا بتواند با تحلیل‌های اقتصادی دقیق از بروز بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی در نظام سلامت پیشگیری کند.
دکتر محمدی اضافه می‌کند: در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته ازجمله آمریکای شمالی و اروپا، افراد تحصیلکرده دیگر رشته‌ها ازجمله حقوق، اقتصاد بهداشت، اقتصاد سلامت، مدیریت و سایر تخصص‌های مرتبط با اقتصاد و مدیریت بر مسند وزارت بهداشت می‌نشینند، چرا که یکی از پیامدهای غیرقابل انکار حضور پزشکان در رأس وزارت بهداشت و یا کمیسیون تخصصی بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی تضاد منافع است. واقعیتی که علاوه بر تصمیم‌سازی‌ها برای تدوین لوایح و قانون‌گذاری‌ها، در تصمیم‌گیری‌ها و نحوه اجرای قوانین نیز تأثیرگذار خواهد بود، زیرا بسیاری از نماینگان کمیسیون بهداشت و درمان و همچنین وزیران بهداشت و معاونان این وزارتخانه، حرفه اصلی خود را رها نکرده‌اند و حتی به صورت بسیار اندک ممکن است تضاد منافع در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آن‌ها تأثیرگذار باشد.
دبیرکل فدراسیون اقتصاد سلامت ایران ادامه می‌دهد: وقتی تعداد قابل توجهی دانش‌آموخته توانمند در رشته‌های اقتصاد سلامت، مدیریت خدمات بهداشتی‌ودرمانی و حتی مدیریت بیمارستانی داریم که دانش روز مدیریت این حوزه‌ها را کسب کرده‌اند، نیازی نیست پزشکان به عنوان ذی‌نفعان حوزه سلامت در این جایگاه قرار گیرند، چون نه تنها به لحاظ مدیریتی، بلکه به لحاظ اقتصادی نیز نتیجه‌بخش نخواهد بود.
این مسئول با اشاره به اینکه سال‌هاست بسیاری از کشورهای دنیا از به‌کارگیری پزشکان در مقام رئیس بیمارستان خودداری می‌کنند، می‌افزاید: برای توجه بیشتر به ابعاد درمانی بیمارستان‌ها می‌توان از همکاری پزشکان به عنوان عضو هیئت امنای بیمارستان و یا عضو هیئت مدیره استفاده کرد و یا در وزارت بهداشت و درمان نیز به عنوان یکی از مشاوران وزیر در صورت نیاز از اطلاعات آن‌ها در حوزه پزشکی بهره‌مند شد. اما حتی اینکه رئیسان بیمارستان‌ها را از میان پزشکان انتخاب کنیم، معقول نیست، چه برسد به شخص وزیر بهداشت؛ چرا که وزیر باید فردی مسلط به امور اقتصادی و مدیریت این حوزه باشد، درحالی‌که دانشجویان رشته‌های پزشکی برای این کار تربیت نمی‌شوند و در دوران تحصیل خود، آموزشی در خصوص علم اقتصاد و یا مدیریت فرانمی‌گیرند، ضمن آنکه نظام سلامت به درمان خلاصه نمی‌شود و اجزایی همچون پیشگیری‌محوری، محیط زیست سالم، سلامت روان و پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی را نیز شامل می‌شود. بنابراین باید پذیرفت پزشک‌محوری نظام سلامت، موجب اتفاقات ناخواسته و پرهزینه‌ای در این حوزه می‌شود که پیامدها منفی متعددی برای اقتصاد بهداشت، تصمیم‌سازی‌ها و اجرای مناسب سیاست‌های بهداشتی و درمانی در سطح جامعه به همراه دارد.
پزشک‌محوری، عامل تضعیف نظام بهداشت و درمان
محمدی یکی از دلایل پزشک‌محوری نظام سلامت را تعامل پزشکان با سیاسیون عنوان می‌کند و می‌گوید: برخی از پزشکان دانشگاهی و ارشد علاوه بر دیدگاه سیاسی نزدیک به دولتمردان، خدمات پزشکی نیز به آن‌ها ارائه می‌دهند و این موضوع در انتخاب این پزشکان به عنوان وزیر بهداشت بی‌تأثیر نیست. درحالی که تصمیمات وزیر بهداشت در نظام، تعیین‌کننده است و علاوه بر اهمیت داشتن دانش اقتصاد، برخورداری از دانش مدیریت بهداشتی‌ودرمانی و نداشتن تعارض منافع نیز بسیار اهمیت دارد. بنابراین اگر قرار باشد انتخاب وزیر بهداشت صرفاً از منظر سیاسی و توانمندی‌های او در حوزه پزشکی باشد، بی‌تردید باید پذیرفت گروه خاصی از پزشکان متخصص یا فوق‌تخصص کلانشهرها از پزشک‌محوری نظام سلامت منتفع می‌شوند و در واقع پزشک‌محوری نظام سلامت در بلندمدت موجب تضعیف نظام بهداشت‌ودرمان کشور خواهد شد که نه تنها مردم، بلکه تعداد قابل توجهی از پزشکان خارج از وزارتخانه به‌ویژه پزشکان مناطق محروم، رزیدنت‌های پزشکی و سایر اعضای کادر درمان متضرر خواهند شد. به‌ویژه اینکه درحال حاضر نیز بسیاری از این گروه‌ها در دهه اخیر از پزشک‌محوری وزارت بهداشت برخوردار نشده‌اند و کم نیستند رزیدنت‌ها و فلوشیپ‌هایی که در شرایطی بسیار سخت تحصیل می‌کنند که به‌طورحتم این نارضایتی‌ها و دشواری‌ها در خودکشی‌های یکی دو سال اخیر این پزشکان جوان بی‌تأثیر نبوده است. با این حال هنوز وزارت بهداشت نتوانسته تمهیداتی برای رفع این وضعیت بیندیشد.
این یک حقیقت است که پزشک‌محوری در وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت‌ودرمان مجلس شورای اسلامی یکی از مشکلات اصلی نظام سلامت کشور محسوب می‌شود
دبیرکل فدراسیون اقتصاد سلامت ایران با اشاره به اهمیت نقش اعضای کمیسیون بهداشت‌ودرمان مجلس شورای اسلامی در قانون‌گذاری‌های نظام سلامت کشور، ادامه می‌دهد: مسئولیت این کمیسیون علاوه بر قانون‌گذاری، نظارت و اصلاح روندهای مدیریتی و جبران خلأهای موجود در ساختار این نظام است، اما با توجه به شرایط موجود، احتمال اینکه دربرخی مواقع تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های اعضای کمیسیون به دلیل تعارض منافع به نفع مردم نباشد، وجود دارد. بنابراین، این یک حقیقت است که پزشک‌محوری در وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت‌ودرمان مجلس شورای اسلامی یکی از مشکلات اصلی نظام سلامت کشور محسوب می‌شود.
به گفته وی در نظام‌های توسعه‌یافته درمان، عموماً پزشکان در جایگاه توان و مهارت خود کار می‌کنند و امور بهداشت و درمان برعهده آن‌ها قرار می‌گیرد. متخصصان مدیریت سلامت نیز در جایگاه خود ومرتبط با مسائل مالی و طرح‌های توسعه مراکز درمانی قرار می‌گیرند. اما متأسفانه در ایران از متخصصان مدیریت اقتصاد و اقتصاد سلامت در مراکز درمانی و نهادهای تصمیم‌ساز نظام‌سلامت استفاده چندانی نمی‌شود و با آنکه پزشکان در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی آموزش‌های علوم مدیریتی و دانش اقتصاد را فرانمی‌گیرند، در کمال تعجب بر مسند وزارت و مدیریت این حوزه می‌نشینند.
کارکردهای پزشکان در پست‌های مدیریتی
اما محمدرضا واعظ مهدوی؛ رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران با دیدی متفاوت در خصوص پزشک‌محوری وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت‌ودرمان مجلس شورای اسلامی به ما می‌گوید: نظام تقسیم کار تخصصی در ساختار مدیریتی کشور ایجاب می‌کند صاحبان مشاغل و متصدیان سمت‌های اجرایی به حوزه فعالیت خود خود اشراف داشته باشند و با فرایندهای مربوط به آن حوزه آشنا باشند. ماهیت رشته پزشکی به‌گونه‌ای است که دانشجویان پزشکی در دوران تحصیل خود، علاوه بر گذراندن واحدهای درسی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، ملزم به گذراندن دوره‌های بیمارستانی در بخش‌های مختلف درمان نیز هستند، این ویژگی رشته پزشکی موجب شده دانشجویان این رشته پس از پایان تحصیل، علاوه بر مسائل پزشکی با موضوعات مختلف مدیریت درمان هم آشنا باشند. ازاین‌رو، پزشکان یکی از مستعدترین گروه‌های اجتماعی برای انجام وظایف مدیریتی محسوب می‌شوند. به همین دلیل در حوزه بهداشت‌ودرمان شاهد کارکردهای بسیار قوی پزشکان در پست‌های مدیریتی هستیم.
معاون پیشین توسعه امور علمی و فرهنگی سازمان برنامه و بودجه کشور با اشاره به وجود مشکلات متعدد اجرایی در حوزه‌های مختلف کشور، می‌افزاید: با این حال، نظام پزشکی و خدمات شبکه بهداشت‌ودرمان، طرح ژنریک دارویی و سایر ساختارهای بهداشتی‌ودرمانی کشور، جزو نمونه‌های قابل گزارش در سطح جهان است و این دستاورد مهم به واسطه تسلط مدیران این حوزه بر مسائل بهداشت‌ودرمان و یا به عبارتی دانش پزشکی مدیرانی تحقق یافته که در چهار دهه اخیر مسئولیت اداره امور این حوزه‌ها را به عهده داشته‌اند. بنابراین حضور پزشکان در سمت‌های مدیریت، تصمیم‌سازی و قانون‌گذاری برای این حوزه نه تنها بد نیست، بلکه بسیار مفید است.
این استاد دانشکده علوم‌پزشکی دانشگاه شاهد تصریح می‌کند: البته تعارض منافع یک چالش بسیار جدی در انتصاب مدیران از سوی دولتمران و انتخاب نمایندگان مجلس شورای اسلامی از سوی مردم برای حوزه پزشکی است که باید مورد توجه دولت و مردم قرار گیرد. با وجود اهمیت حضور پزشکان در وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت‌ودرمان مجلس، این پزشکان باید علاوه بر مدیر و مدبر بودن، منافع مالی و مادی در حوزه پزشکی نداشته باشند، چرا که وجود هرگونه سرمایه‌گذاری در این حوزه موجب ایجاد تعارض منافع و پیدایش فساد اقتصادی می‌شود.
نه تنها در حوزه بهداشت‌ودرمان، بلکه در هیچ‌یک از حوزه‌های کشور، نباید به افراد دارای منافع مالی و مادی در آن حوزه، پُست مدیریتی داده شودمعاون پیشین سیاست‌گذاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی ادامه می‌دهد: نه تنها در حوزه بهداشت‌ودرمان، بلکه در هیچ‌یک از حوزه‌های کشور، نباید به افراد دارای منافع مالی و مادی در آن حوزه، پُست مدیریتی داده شود. به عنوان نمونه در بخش صنعت، فردی که منافعی در واردات کالا دارد نباید متصدی صدور مجوزهای واردات کالا شود و یا در حوزه دارو، کسی که شرکت دارویی و مجوز واردات دارو دارد، نباید متصدی پست‌های مدیریتی وزارت بهداشت شود، چرا که تلاقی منافع عامل پیدایش اختلال و بروز فساد در کار او خواهد شد که دود آن به چشم نظام و مردم می‌رود. به همین ترتیب در بخش کشاورزی، بازرگانی و سایر حوزه‌ها نباید به افراد دارای منافع مالی و مادی در آن حوزه، سمت مدیریتی داده شود ضمن آنکه ضرورت دارد مردم نیز هنگام انتخاب نمایندگان مجلس به این نکته مهم توجه داشته باشند.
نظر شما