اخیرا شاهدیم که بانک مرکزی موفق شده است قیمت دلار را در محدوده ۵۰ هزار تومان حفظ کند. از طرفی به واسطه حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی و اختصاص ارز نیمایی ۲۸۵۰۰ تومانی برای واردات برخی کالاها، دولت ملزم به تزریق دلار برای کنترل بازار شد. اما آیا قیمت فعلی دلار واقعی است یا باید منتظر جهش قیمت ارز در آینده باشیم؟
علاوه بر این، تحولات نظامی در منطقه و نیز سیاستهای سیاسی و داخلی ایران، زمینه را برای کاهش درآمدهای ارزی و ارزآوری و احتمال خروج دلار را از کانال ۵۰ هزار تومان در آینده مهیا میسازد.
در این رابطه محمود جامساز، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت و گو با خبرنگار تحریریه جوان قدس بیان کرد: نرخ ارز نسبت به اتفاقات سیاسی و اقتصادی و حتی مسائل امنیتی در داخل و خارج از کشور، بسیار حساس است. لذا دولتها همواره سعی داشتهاند نرخ دلار را در محدوده ثابتی نگه دارند و تثبیت کنند. در این راستا، حفظ قیمت دلار در محدوده ۵۰ هزار تومان از حدود ۷ - ۸ ماه پیش آغاز شد.
جامساز ادامه داد: فی الواقع، از زمانی که رئیس کل بانک مرکزی ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی را به ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش داد، دلار به یکباره جهش بسیار بالایی را تجربه کرد که البته دولت برای این که نرخ دلار را ثابت نگه دارد، به بازار دلار تزریق کرد و البته تا آنجایی که میسر باشد همچنان این کار ادامه خواهد داشت.
هرچه فساد بزرگتر باشد، مصونیتها هم قویتر است!
این اقتصاددان با اشاره به رانت ارز ترجیحی عنوان کرد: البته تخصیص ارز۲۸۵۰۰ تومانی به واردات برخی کالاها همانند تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی نه تنها کالاها را ارزانتر به دست مصرفکنندگان نرسانید بلکه یک نوع توزیع رانت ارزی برای رانتخواران وابسته محسوب میشد. چرا که فاصله ارز آزاد نسبت به ارز نیمائی۲۸۵۰۰ تومانی بیش از نرخ دلار آزاد در زمان ارز ۴۲۰۰ تومانی است و لذا مسلما رانت جذابتری را برای واردکنندگان معدود همیشه در صحنه فراهم کرده است. مصداق اخیر آن فساد چای دبش بود که هنوز کسی در این خصوص بازداشت نشده و به نظر میرسد هرچه فساد بزرگتر باشد، مصونیتها هم قویتر است!
محمود جامساز، سیاست توزیع ارز ترجیحی را اقدامی ناموفق خواند و بیان داشت: اکنون هم حذف ۲۰۰ کد تعرفهای از مجموعه بیش از۴۰۰ کد تعرفهای که ارز۲۸۵۰۰ تومانی دریافت میکنند تصور نمیکنم چندان تأثیر بالایی بر قیمتها بگذارد زیرا همواره توزیع ارز ترجیحی و نظارت بر روند واردات کالاها در بازههای زمانی مختلف ناموفق بوده و کالاها عمدتا با قیمت ارز آزاد فروش رفته و فی الواقع مردم از جیب خود این ما به التفاوتها را پرداخت کردهاند. اما با این وصف انتظارات تورمی را نیز نمیتوان از این اقدام بانک مرکزی نادیده انگاشت.
آیا کاهش درآمدهای نفتی یک امتیاز مثبت تلقی میشود؟
این اقتصاددان در رابطه با وضعیت فعلی درآمد کشور از فروش نفت بیان کرد: بسیار جالب است که در لایحه بودجه سال آینده، نرخ یورو جایگزین دلار شده است. در حالی که نفت تنها با دلار معامله میشود. نرخ تعیینی یورو در لایحه بودجه ۱۴۰۲ معادل ۳۱ هزار تومان است در حالی که یورو هماکنون بیش از ۵۶ هزار تومان مبادله میشود و مشخص نیست مبنای این برآورد قیمتی چه بوده است. در این لایحه قیمت صادرات نفت حدود ۶۵ یورو، معادل ۷۱ دلار در نظر گرفته شده است؛ ضمن این که تولید نفت را یک میلیون و ۳۵۰ هزار بشکه در روز تعیین کردهاند که ۱۵۰ هزار بشکه کمتر از سال گذشته است؛ در نتیجه درآمد نفتی ما در سال آینده کمتر شده و اندکی وابستگی به نفت کاهش یافته است. اما آیا این موضوع یک امتیاز مثبت تلقی میشود یا فرسودگی چاههای نفت و عدم سرمایهگذاری بر روی جلوگیری از کاهش تولید میادین نفت وگاز، اسباب کاهش صادرات را فراهم کرده است؟
به گفته جامساز؛ تشدید تحریمها ناشی از جنگهای اسرائیل و غزه و ناامنی دریای سرخ از یک سو و استفاده از پهبادها و موشکهای ایرانی خریداری شده توسط روسیه در جنگ اوکراین نیز راههای دور زدن تحریمها را برای صدور نفت بر ایران تنگتر ساخته است. از این رو منابع مالیاتی با افزایش۵۰ درصدی نسبت به سال جاری به میزان ۱۱۲۲ تریلیون تومان تعیین شده تا کاهش درآمدهای نفتی را بپوشاند؛ که تحقق این هدف با توجه به شرایط اقتصادی و درآمدی بخش حقیقی اقتصاد تردیدآمیز است.
او در ادامه گفت: با توجه به شرایط پیش گفته یعنی شرایط منطقهای و تحریمها، ایران قصد دارد تخفیف کمتری هم برای فروش نفت به چین که بزرگترین خریدار ایران است، در نظر بگیرد. لذا این مسئله ممکن است وقفهای در کار فروش نفت ایجاد کند. زیرا چین قادر است که میزان واردات خود را از نفت روسیه با تخفیف جایگزین خرید نفت از ایران کند. اما دایره خریداران نفت ایران به سبب تحریمها به شدت محدود است. اینطور نیست که کشورهای دیگر همانند چین مستقیما نفت را از جمهوری اسلامی خرید کنند بلکه باید از واسطههای قاچاق نفت استفاده کنند که هزینههای فروش ایران را بالا میبرد.
باید منتظر جهش قیمت ارز در آینده باشیم؟
به گفته این کارشناس اقتصادی، همه این مسائل به معنای قرار گرفتن ایران در تنگنای ارزی بیش از گذشته است که روی کنترل نرخ ارز اثرگذار خواهد بود. زیرا در نظام شناور ارز مدیریت شده، با کمبود ارز اختلال ایجاد میشود و بانک مرکزی قادر به تزریق ارز به میزان حفظ قیمت نخواهد بود.
او ضمن اشاره به وضعیت کسری بودجه و ناترازی درآمدها و هزینههای دولت، تشریح کرد: با توجه به این که بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، بودجه امسال ۱۱۳۴ تریلیون تومان کسری دارد و سیاستهای خارجی دولت هم با سیاستهای منطقه گره خورده است، دولت هزینههای بسیاری را متقبل خواهد شد. با توجه به این که تمامی این هزینهها با دلار و یا سایر ارزهای معتبر انجام میشود، کاهش درآمد ارزی دولت را در کنترل نرخ ارز ناکام خواهد ساخت. لذا با چشماندازی که از آینده میتوان متصور شد، چنانچه وقوعات منطقهای استمرار یابد، به اعتقاد من قیمت دلار تا پایان امسال به ۵۵ هزار تومان خواهد رسید. پیشبینی وضعیت سال آینده نیز از یکسو به سیاستهای داخلی جمهوری اسلامی و از سوی دیگر به شرایط منطقه و جنگ روسیه و اوکراین و موضع جمهوری اسلامی در قالب سیاست خارجی بستگی خواهد داشت.
جامساز تاکید کرد: اگر شرایط فعلی ادامه یابد، مردم اطمینان خود را نسبت به آینده سرمایههای خویش از دست خواهند داد و برای این که سرمایه خود را به صورت امن نگهداری کنند، به سمت خرید دلار میروند و تقاضا برای خرید دلار افزایش خواهد یافت که نهایتا باعث افزایش بیشتر قیمت ارز خواهد شد.
دور باطل افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی
جامساز در رابطه با احتمال افزایش نرخ تسعیر ارز در سال آینده خاطرنشان کرد: نرخ ارز آزاد قطعا از نرخ ارز ترجیحی در سامانه نیما تأسی میگیرد و قیمت ارز ترجیحی هرچقدر تعیین شود، به حکم علم و تجربه، دلار آزاد فاصله بیشتری از آن خواهد گرفت.
او در ادامه با اشاره به تبعات منفی عدم کنترل نرخ ارز گفت: مسئله مهم دیگر این است که وقتی نرخ ارز افزایش پیدا کند تورم ایجاد میشود. تورم افزایش دائم قیمتهاست و وقتی در کشوری تورم وجود داشته باشد، یعنی ارزش پول ملی آن کشور کاهش مییابد و به تبع آن ارزش ارز خارجی نیز بیشتر میشود؛ در نتیجه به واسطه افزایش قیمت ارزهای خارجی، تمامی اقلام وارداتی اعم از مصرفی، نهادههای تولید و ماشین آلات دچار افزایش قیمت میشوند و کالاهای ساخت داخل نیز از افزایش قیمت دلار تأثیر می پذیرند. در واقع این رابطه دو سویه است چرا که با کاهش ارزش ریال، دلار تقویت میشود و مجددا با افزایش قیمت دلار، ارزش ریال کاهش پیدا میکند و این دور معیوب مدام ادامه خواهد داشت. مگر این که دولت از منابع ارزی کافی برای تزریق به موقع به بازار برخوردار باشد.
افسانه پدرامی فر-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما