اعتکاف، از برجسته‌ترین مقام بندگی و بردگی در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی است. عدّه‌ای همین عکوف و اقبال و تعظیم را در برابر بت‌ها داشته‌اند؛ مانند سامری که در برابر گوساله‌ی خود عکوف داشت. خداوند متعال بر روی همه بندگی‌های دروغین، مُهر بطلان زده است.مرحوم مقدس اردبیلی که توانست هم در علم، محقق و هم در عمل، منزّه و مقدّس باشد، بیان شیوایی درباره‌ی اعتکاف دارد. او می‌گوید: مبادا کسی گمان کند که اعتکاف، مقدّمه است برای عبادتی دیگر. کسی که با طهارت وارد مسجد می‌شود و روزه می‌گیرد و قصد می‌کند که قربةً الی الله اعتکاف کند این خود، عبادت است؛ نه این که اعتکاف شرط و مقدّمه برای عبادتی دیگر باشد. اعتکاف عبادت مستقلّ است. همانگونه که هر یک از حجّ، عمره، روزه و نماز عبادتهایی مستقل هستند. در آستانه ایام اعتکاف رجبیه خالی از لطف نیست که به ابعاد این عبادت استثنایی بپردازیم. مجید کافی عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در یادداشتی به جایگاه و اهمیت اعتکاف پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:
در همۀ سبک‌های زندگی دینی از جمله سبک زندگی اسلامی، آموزه‌هایی در خصوص دوری‌گزینی دوره‌ای و گه‌گاهی از زندگی عادی و روزمره وجود دارد. در سبک زندگی اسلامی واژۀ زهد این مفهوم را می‌رساند. از نظر لغت زهد نسبت به یک چیز به مفهوم دوری گه‌گاهی از آن و اندکی رضایت‌داشتن از آن است (راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص ۳۸۴).
قرآن کریم در آیات فراوانی زندگی دنیایی را به دلیل گذرابودن به شدت سرزنش کرده است (کهف، ۴۶). این آیات بر ناپایداری زندگی این جهانی تأکید دارد. در این گونه آیات، واقعیت ناپایدار زندگی مادی، آن چنان که هست، ارائه می‌شود. در قرآن زندگی بسان گیاهی تلقی می‌شود که از زمین می‌روید، ابتدا سبز و خرم است، اما پس از چندی به زردی می‌گراید، خشک می‌شود، باد حوادث آن را خرد می‌کند و در فضا پراکنده می‌سازد؛ آن گاه می‌فرماید این است مثل زندگی دنیا (کهف، ۴۵؛ حدید، ۲۰؛ یونس، ۲۴)
افزون بر این نوع آیات، آیاتی دیگر بر مذموم بودن «دلبستگی و وابستگی»، «قانع بودن» و «رضایت داشتن» از زندگی این جهانی دلالت دارد؛ برای مثال، در قرآن کریم آمده است: ان الذین لا یرجون لقاءنا و رضوا بالحیاة الدنیا و اطمانوا بها و الذین هم عن آیاتنا غافلون (یونس، ۷)؛ کسانی که امیدوار به ملاقات ما نیستند و به زندگی دنیا رضایت داده و به آن آرام گرفته‌اند و آنان که از آیات ما غافل هستند، یا این آیه که و فرحوا بالحیاة الدنیا و ما الحیاة الدنیا فی الآخرة الا متاع (رعد، ۲۶)، آنان به زندگی دنیا «شادمان و دلخوش» شده‌اند، در صورتی که زندگی دنیا در مقایسه با آخرت جز بهره‌ای [ناچیز] نیست.
سبک زندگی اسلامی ایجاب می‌کند که از اهمیت دادن به زندگی این جهانی کاسته شود. همچنین برای تربیت اجتماعی انسان و آمادگی او برای یک زندگی اجتماعی سالم باید مردم هدف و ایده‌آل معنوی داشته باشند و غرق در زندگی مادی و این جهانی نشوند. راهکار و تکنولوژی اسلام برای حل این مسأله سرکوب کردن و نابود ساختن علایق طبیعی و امیال فطری انسان نیست، بلکه راهکارها و شیوه‌های مختلفی در این خصوص در آموزه‌های اسلامی ارائه شده است که یکی از آن راهکارها، تکنولوژی دوری‌گزینی گه‌گاهی در زندگی این جهانی است. دوری‌گزینی برای خودسازی و به خودپرداختن و مراقبت از خود لازم هستند. از این رو ادیان بسیار سفارش به دوری‌گزینی گه‌گاهی از زندگی مادی و این جهانی کرده‌اند.
در اسلام به دوری گزینی‌های متعدد از دنیا به صورت روزانه، ماهانه، سالانه و مناسبتی توصیه شده است. در زندگی مؤمنانه هر از چندگاهی دوری از امور عادی زندگی خوردن، خوابیدن، کار و تفریح لازم و ضروری است. مهمترین و شایع‌ترین تکنولوژی و راهکار دوری‌گزینی از دنیا در آموزه‌های ادیان عبادت خداوند متعال است.
عبادت امری غریزی و از نیازهای فطری انسان است. عبادت راهکاری برای ارتقای نفس و بازیافتن خود واقعی و فرونهادن خود خیالی است. به قول ویلیام جیمز «در انسان غرایزی هست که او را به دنیای دیگر پیوند می‌دهد، همانطور که غرایزی او را به اینجهان پیوند می‌دهد (اقبال لاهوری، احیای فکر دینی در اسلام، ص ۱۰۵؛ شهید مطهری، یادداشت‌ها، ج ۶، ص ۱۹۹). عبادت یک زنگ تفریح و خلوتگاهی آرام برای تنهایی و دوری از مسائل زندگی مادی و روزمره است. انسان که گاهی از زندگی این‌دنیایی دلزده و خسته می‌شود و نیازمند رهایی از این زندگی می‌گردد، عبادت بهترین راهکار برای رهایی از این وضعیت اسفبار زندگی مادی است.
عبادت در شکل‌های مختلف نقش دوری‌گرینی از زندگی یکنواخت روزانه را بازی می‌کند. روزه‌داری، اعتکاف، شب زنده‌داری شبهای قدر، نمونه‌ای از دوری‌گزینی هایی است که در زندگی مؤمنانه وجود دارد.
مهمترین و بارزترین عبادت که دوری‌گزینی را به شکل واضح نشان می‌دهد، اعتکاف است. اعتکاف به عنوان راهکار و تکنولوژی دوری‌گزینی از امور دنیایی است. به عبارت دیگر اعتکاف یکی از راه‌های دوری‌گزینی از دنیا در اسلام است. اعتکاف عملی مرکب از چند عبادت از جمله نیایش و دعا، نماز و ستایش، روزه‌داری، دوری از جامعه و زندگی روزمره، شب‌زنده‌داری، و… است. پس همۀ اهداف عبادات، در اعتکاف هم منظور گردیده است. در اعتکاف اهداف نماز، روزه، نماز شب، حضور در مسجد، دعا، توبه و استغفار مورد توجه قرار گرفته است. افزون بر همۀ اهداف این عبادات می‌توان هدف اعتکاف را به خصوص تمرین دوری‌گزینی و انقطاع از غیرخداوند دانست. همانطور که در مناجات شعبانیه به این هدف اشاره شده است، آنجا که می‌فرمایید: الهی هب لی کمال الانقطاع الیک؛ خدایا! به من نهایت بریدگی وابستگی از غیرخودت را هدیه نما. معتکف در طول مدت اعتکاف از همه تعلقات دنیایی می‌برد و تمام وقت به عبادت می‌پردازد.
دوری‌گزینی و تنهایی در اعتکاف برای یک مسلمان، فرصت خوبی است، تا برای مدتی از مردم و جامعه دور شود و به بررسی درون خود بپردازد. این دوری‌گزینی از زندگی عادی و روزمره و اندیشه در نقطه‌های ضعف و قوت خود، ره‌آورد بسیار خوبی برای انسان دارد
اعتکاف رهبانیت نیست
شایان گفتن است که دوری‌گزینی با کناره‌گیری از جامعه متفاوت است. به عبارت دیگر اعتکاف، نوعی رهبانیّت نیست. در آموزه‌های اسلامی رهبانیت مذمت شده است، ائمه اطهار در روایات متعدد، رهبانیت را از اسلام جدا دانسته‌اند. ایشان فکر جدایی از زندگی دنیا و گوشه‌نشینی و کناره‌گیری از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرده‌اند، اما اعتکاف را به عنوان فرصتی برای بازگشت به خویش و خدای خویش بیان نموده‌اند، تا کسانی که از هیاهو و جنجال‌های زندگی مادی خسته می‌شوند، بتوانند مدتی با خدای خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستی ارتباط دهند. بنابراین آنچه مورد مذمت آموزه‌های اسلامی واقع شده است، کناره‌گیری از جامعه و گوشه‌نشینی است نه کناره‌گیری گه‌گاهی از زندگی روزمره. دوری‌گزینی، انس و توجه به خدا در تنهایی، نه تنها مذمت نشده است، بلکه سیره پیامبر اسلام (ص) و معصومان بوده است.
دوری گزینی با اعتکاف، محو خودخواهی در پرتو نورانیت الهی و خداگرایی است. اعتکاف، دوری از زندگی عادی روزمره و حضور در درگاه حضرت حق است. اعتکاف دوری از لذت‌گرایی و مهار حس خودمحوری و برتری‌جویی و رهایی از قبله دنیاگرایان و توجه به سوی قبله هستی است. خودسازی، محاسبه نفس، توبه و نیایش، نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبی از دیگر برکات اعتکاف است.
نظر شما