ایستگاه‌های تقویمی چون سالروز ولادت ائمه اطهار(ع) در کنار سُرور و شادمانی که با خود برای ملت مسلمان به‌ همراه دارد؛ یادآور بزنگاهی است که طی آن می‌توان با مرور اندیشه‌ها، سبک زیست، بینش، دانش و نگرش ائمه اطهار(ع) فصلی درخشان را برای الگوسازی اسوه‌های بزرگی برای هر ملتی به‌ویژه مسلمانان متصور بود.

درست بر همین راستا و نمط است که نویسندگان، پژوهشگران و محققان با محوریت سبک زندگی؛ سلوک؛ زیست معنوی و آموزه‌هایی که هر یک از امامان که از سلاله پیامبر مهربانی‌ها حضرت محمد مصطفی(ص) داشته و ادامه‌دهنده راه او بودند را منقاش قلم گرفته‌اند تا در جهت شناسایی هرچه بیشتر چنین الگوها و اسوه‌هایی در جامعه و میان مخاطبان دستی گرم داشته باشند.

هر چند به‌ دلیل وجوه اسنادی و کارهای عمیق پژوهشی در راستای انتقال صحیح و درست معارف زندگی و سلوک ائمه اطهار(ع)؛ حساسیت‌ها و سختی‌های متعددی در مسیر کار پژوهشگران وجود دارد اما نکته اینجاست که اندیشکده‌ها و ناشرانی که به شکل تخصصی در قامت ارتباط با بدنه حوزه و دانشگاه از وجود پژوهشگران خبره و سرشناس بهره می‌برند در این حوزه و کتاب‌های مرتبط با آن با محوریت نگرش‌های پژوهشی، اسنادی و تاریخی کارنامه قابل‌قبولی از خود به‌جای گذاشته‌اند.

اما درست در نقطه مقابل در حوزه ادبیات داستانی که پُربسامدترین و پُرمخاطب‌ترین گونه ادبیات میان تمامی جوامع از جمله کشورمان ایران به‌شمار می‌رود، آثار این حوزه به چشم اسفندیاری در گونه تولیدات مکتوب و کتاب‌ها برای گروه‌های سنی مختلف کودک، نوجوان، جوان و بزرگسال بدل شده ‌است.

حال با توجه به قرار گرفتن در سالروز میلاد باسعادت حضرت جوادالائمه(ع)؛ نهمین پیشوای امامت شیعیان و فرزند خلف شمس‌الشموس حضرت امام رضا(ع) در دهمین روز ماه مبارک رجب در ادامه و در قالب گزیده‌ای از کتاب‌شناسی‌های معتبر و متقن در گونه‌های ادبیات داستانی و آثار پژوهشی، اسنادی و تاریخی به معرفی کتاب‌هایی در این حوزه می‌پردازیم که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.

حضرت جوادالائمه(ع)؛ «بخشنده غریب» و «آسمانی‌ترین مهربانی»
«بخشنده غریب»؛ اثری ساده، روان و خواندنی

کتاب «بخشنده غریب» نوشته مهدی قزلی با هدف معرفی سیره عملی امام جواد(ع)، نهمین امام شیعیان فرزند و حضرت ثامن‌الحجج، حضرت امام رضا(ع) به همت انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

کتاب حاضر به زندگانی  امام جواد(ع) و نویسنده در آن سعی کرده تا با عباراتی ساده و روان خواننده خود را در فضای موجود در عصر آن حضرت قرار داده و تصویری گویا از  حوادث و جریانات آن عصر را به تصویری‌ترین حالت ممکن با مخاطب خود قسمت کند.

زندگی حضرت جواد(ع) مصادف بود با چالش‌های مهمی همچون؛ امامت کودکی چند ساله و فقدان مشروعیت حکومت پس از شهادت امام رضا(ع) و ازدواج اجباری امام(ع) با دختر مامون و اهداف سیاسی مامون از این ازدواج.

اثر حاضر، در صفحاتی معدود به اصل حوادث زمان امام جواد(ع) پرداخته و به زعم قاطبه اهل فن و کتابت از حاشیه‌پردازی به دور بوده است. هر چند نگارنده معتقد است آگاهی کامل از حوادث آن عصر و تحلیل موشکافانه از آن نیازمند مطالعه‌ای دقیق‌تر و عمیق‌تر برای هر پژوهشگر حوزه ادبیات دینی است.

درخشش دیگر از قلم سیدمهدی شجاعی در «آسمانی‌ترین مهربانی»

کتاب «آسمانی‌ترین مهربانی» مجموعه‌ای است از احادیث قدسی، نبوی و سخنان امامان معصوم(ع) درباره حضرت جوادالأئمه(ع) که توسط سیدمهدی شجاعی جمع‌آوری شده است.

شجاعی در مقام راقم سطور این کتاب، برای سهولت کار خواننده، منبع هر حدیث یا روایت ذیل مطلب همراه با توضیح (در صورت نیاز) را درج کرده است.

بخش‌های پایانی کتاب اختصاص دارد به ذکر چند نمونه از نامه‌هایی که امام جواد(ع) به افراد مختلف نوشته‌اند. مشخصات ظاهری امام(ع)، نام‌ها، کنیه‌ها و القاب حضرت، زیارت‌نامه حضرت جواد(ع) به نقل از «سید بن طاوس» به همراه ترجمه و در آخر چند حدیث از سخنان گهربار امام(ع) آمده است.
سکه صدقه خورشید

در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: می‌خواستم تو را خورشید بنامم. از روشنایی منتشرت. دیدم که خورشید، سکه صدقه‌ای است که تو هر صبح از جیب شرقی‌ات درمی‌آوری، دور سر عالم می‌چرخانی و در صندوق مغرب می‌اندازی. و بدینسان استواری جهان را تضمین می‌کنی.

می‌خواستم نام تو را ابر بگذارم؛ از شدت کرامتت. دیدم که نسیم، فقط بازدم توست که در فضای قدسی فرشتگان تنفس می‌کنی. به اینجا رسیدم که: زیباترین و زیبنده‌ترین نام، همان است که خدا برای تو برگزیده است، ای کریم‌ترین بخشنده روی زمین. ای جواد!

«مرا با خودت ببر»؛ عاشقانه‌ای در دوران امام جواد(ع)

«مرا با خودت ببر» به قلم مظفر سالاری که توسط انتشارات «به نشر» (وابسته به آستان قدس رضوی) منتشر شده است؛ رمانی پر از حوادث است، که در دوران حضرت امام جواد(ع) روایت می‌شود. این رمان به داستان عاشقانه‌ای در چارچوب دوره امام جواد(ع) پرداخته و ماجراهای سه شخصیت بزرگ از تشیع در آن زمان را روایت می‌کند.

داستان اصلی این کتاب مربوط به جوانی به نام «ابراهیم» است که دل به مهر دختری از اهالی دمشق می‌بندد. ابراهیم با ارثی که از پدر فقیدش به دست آورده، کسب و کاری در شهر دمشق راه انداخته است. اما تمام تمرکز و انرژی او به سوی دختری به نام «آمال» معطوف می‌شود. او به گونه‌ای مشغول عشق و دل‌دادگی به «آمال» می‌شود که حتی تصمیم دارد بهترین پیشنهاد کاری از طرف یکی از رفقای تجاری پدرش را رد کند.

اما «آمال» در منطقه‌ای محروم و فقیر زندگی می‌کند، پدر و مادرش را از دست داده و با عموی خود که رباخوار است، زندگی می‌کند. او برای تأمین نیازهای زندگی‌اش از دست‌فروش می‌کند و تا حدی خود را تامین می‌کند تا از کمک عمویش جدا باشد.

داستان «مرا با خودت ببر» در زمان امام جواد(ع) می‌گذرد و انعکاس زندگی ایشان در آن به مخاطب جوان ارائه می‌شود. این کتاب نه تنها داستان را روایت می‌کند، بلکه وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن زمان را با دقت به تصویر می‌کشد. این رمان به گونه‌ای ساختاری را رقم می‌زند که مخاطبان را به عصر امام جواد(ع) می‌برد و آن زمان را به تصویر می‌کشد.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: از آن گاری‌های یُغور بود که برای حمل علوفه استفاده می‌شد. بین تیرهای چوبی نتراشیده و زُمخت کف و دیواره‌اش، فاصله‌های درشتی بود. «ابن خالد» از دور و با همان نگاه اول این را فهمید. گاری با رسیدن به سه راه، سمت بازار را در پیش گرفته بود. روی شیارهای راه که از گل‌های خشکیده بود، بالا و پایین می‌رفت، تکان می‌خورد و محور چرخ‌هایش جیرجیر می‌کرد.

معلوم نبود از کجا آمده بود و به کجا می‌رفت، اما مشخص بود که قرار است از بازار سرپوشیده و میدان میان آن بگذرد. ابن خالد از لحظه‌ای که نگاهش به گاری افتاد، نتوانست چشم از آن بردارد. او مردی قدبلند و 50 ساله بود و در قوس میدان، دکان داشت. میدان بزرگ بود و به خلاف بازارهای کوچه مانند اطرافش، سقف نداشت. دستش را بالای چشم‌ها گرفت تا بهتر ببیند. ساعتی به ظهر مانده بود و آفتاب تیز و داغ بود. گاری وارد سایۀ بازار شد. آن را قاطری دورنگ می‌کشید. از دور گمان کرد قاطر یک گوش ندارد. دقت که کرد، دید یک گوشش سیاه بود و دیگری سفید. افسارش در دست سربازی لاغر و دراز بود که لباس نظامی بر تنش زار می‌زد.

می‌توانست مثل ماری که پوست می‌اندازد، از یقۀ شوره زده و چرمی لباس بیرون بخزد. رمق راه رفتن نداشت. فهمید از راه دوری آمده‌اند. از یکی از تیرهای دیوارۀ گاری، مشکی آب و لیوانی مسی آویخته بود. میان گاری قفسی بود. روی آن گلیم پاره‌ای افتاده بود.

حضرت جوادالائمه(ع)؛ «بخشنده غریب» و «آسمانی‌ترین مهربانی»
«یک خوشه انگور سرخ» روایتی از «ام فضل»؛ همسر و قاتل امام جواد(ع)

در چند سال اخیر شاهد ظهور گونه خاصی از روایت در محدوده زبان فارسی بوده‌ایم که برخی آن را ذیل دسته‌ ادبیات داستانیِ دینی طبقه‌بندی می‌کنند. آثار متعلق به این دسته، اغلب روایت‌هایی واقعیت‌محور اما نه به تمامی مستند هستند، که حول زندگی یکی از بزرگان دین اسلام و یا بر پایه واقعه‌ای مذهبی نگاشته می‌شوند. تفاوت این گونه آثار با رمان‌های تاریخی این است که آثار ادبیِ دینی، بیش از اتکا به واقعیت تاریخی، به دلالت‌های شورانگیزِ ایمانیِ اخبار و حوادث منقول توجه دارند.

در واقع، برای این دسته از داستان‌نویسان، محتوای عاطفی برتر از محتوای تاریخی است. البته موضوعات آثار آنان (برای مثال واقعه عاشورا و یا برهه‌هایی از زندگی حضرت رسول(ص)) به شکل طبیعی واقعی‌اند؛ اما وفاداری بی‌قیدوشرط به واقعیت را -بر خلاف برخی از رمان‌های تاریخی- کمتر می‌توان در آنها یافت. چرا که خاصیت ادبیات در همین آمیختگی‌اش با خیال و احساس است.

با این رویکرد کتاب «یک خوشه انگور سرخ»، یکی از تازه‌ترین رمان‌های دینی در زبان فارسی است. این اثر به قلم فاطمه سلیمانی ازندریانی نگاشته شده و به همت نشر «کتاب نیستان» روانه بازار نشر شده است. در این رمان زندگی امام جواد(ع) دستمایه خلق داستانی مذهبی قرار گرفته است.

راوی کتاب، «ام فضل»؛ همسر امام و دختر مأمون است. هم او که مطابق روایات امام نهم شیعیان را مسموم کرد و به شهادت رساند. نویسنده با انتخاب چنین شخصیتی به عنوان راوی، به واقع عملی مبتکرانه و برخلاف انتظار انجام داده است. شخصیت‌های کتاب همگی واقعی‌اند، اما جزئیات رویدادها، حتی آنجا که مبتنی بر تاریخ هستند، با نگاهی دراماتیزه یا به عبارت بهتر، «داستانی» به مخاطب ارائه شده‌اند.
صورتش انار رسیده‌ در حال تَرَک

در بخشی از کتاب «یک خوشه انگور سرخ» می‌خوانیم: در قصر ولوله‌ای برپا بود. حضرت خلیفه از شکار برگشته بود؛ دست پر. اما گویی حادثه‌ای رخ داده بود که همه برآشفته بودند و دور نبود که آتش درونشان قصر را به آتش کشد. عمویم «معتصم»، غضبناک بود. با شلاق تن و بدن غلامان را نوازش می‌کرد. ناسزا و دشنام بود که نثارشان می‌شد. زنان همه به حرم پناه برده بودند و کودکان هر کدام کنجی را برای استتار تصاحب کرده بودند. من اما کنجکاو بودم بدانم این همه خشم معتصم از چیست.

پشت ستونی پنهان شدم و از آنجا عمویم را نظاره کردم. صورتش انار رسیده‌ در حال تَرَکی بود که سرخی‌اش تن و بدن غلامان بخت‌برگشته را به خون نشانده بود. شلاق را بر تن غلامان فرود می‌آورد و به کسی دشنام می‌داد. مخاطبش اما غلامان نبودند. با خود سخن می‌گفت، یا فریاد می‌زد که صدایش به جایی بیرون از قصر برسد؟ نمی‌دانستم...

کتاب «امام جواد(ع)»؛ مینی‌مال‌ها و داستانک‌هایی از امام نهم شیعیان

کتاب «امام جواد(ع)» اثر جواد نعیمی، جلد یازدهم از مجموعه 14 جلدی قصه‌های زندگانی چهارده معصوم(ع) است که به زندگی حضرت امام جواد(ع)، امام نهم شیعیان می‌پردازد.

مجموعه 14 جلدی قصه‌های زندگانی چهارده معصوم(ع) به زندگی چهارده معصوم می‌پردازد و ادوار مختلف زندگانی آن بزرگواران را از بدو تولد تا پایان عمر با نثر داستانی بیان می‌کند.

این مجموعه شامل مینی‌مال‌ها و داستانک‌هایی با موضوعاتی نظیر ارتباط معصوم با مردم، حاکمان، دوستان و دشمنان است.

مخاطبان این مجموعه همۀ کتابخوانانی هستند که می‌خواهند در قالب داستان‌های شیرین و خواندنی دربارۀ راه و روش زندگی ائمۀ معصومین بدانند و مشی ایشان را سرلوحۀ زندگی خود قرار دهند.
ماجرای شفاعت حضرت امام جواد(ع)

در بخشی از کتاب «امام جواد(ع)» می‌خوانیم: مرد را کشان‌کشان نزد امام آوردند و گفتند:

- آقا! گوسفندی از شما گم شده است و ما به این همسایه‌تان مشکوک هستیم.

مولا جوادالائمه که درودی بی‌کران بر او باد از زبان همه! با شگفتی به آنان نگاهی انداخت و فرمود:

- ای وای بر شما! این مرد را رها کنید. او گوسفند ما را ندزدیده است. آن گوسفند هم‌اکنون در فلان ‌خانه است. بروید، بگیرید و بیاوریدش.

تنی چند به خانه‌ای رفتند که امام‌ جواد(ع) نشانی آن را داده بود و همین‌که گوسفند را در آن‌جا یافتند، صاحبخانه را به اتهام دزدی دستگیر کرده، کتکش زدند و لباسش را پاره کردند! اما او با پافشاری زیاد، سوگند یاد می‌کرد که گوسفند را ندزدیده است!

هنگامی‌که وی را پیش امام آوردند، همین‌که چشم آن بزرگوار، به حال‌وروز و وضع او افتاد، فرمود:

- وای بر شما باد! چرا به این مرد ستم کردید؟! او که دزد نیست! گوسفند، خودش به داخل خانهٔ او رفته، درحالی‌که وی از وجود گوسفند در خانه‌اش آگاه نبوده است.

سپس حضرت جواد(ع) برای دلجویی و جبران خسارت لباسش، مقداری پول به او بخشیدند و روانهٔ خانه‌اش کردند.

حضرت جوادالائمه(ع)؛ «بخشنده غریب» و «آسمانی‌ترین مهربانی»
«فرهنگ جامع سخنان امام جواد(ع)» مجموعه‌ای ارزشمند از جملات حضرت

کتاب «فرهنگ جامع سخنان امام جواد(ع)؛ ترجمه کتاب موسوعه کلمات الامام‌الجواد(ع)»؛ اثری است که توسط گروه پژوهشگران باقر العلوم(ع) به رشته تحریر درآمده و انتشارات شرکت چاپ و نشر بین‌الملل آن را به زیور طبع آراسته است.

کتاب حاضر، موضوعات دینی و علمی زندگی ساز و مهم از زندگانی امام جواد(ع) را گردآورده است. این نوشتار ارزشمند مجموعه‌ای کامل از کلمات آن حضرت گردآورده است. گردآورندگان سعی کرده‌اند تا کلیه سخنانی که از امام جواد(ع) در منابع وجود داشته را در قالب چهار فصل مجزا دسته‌بندی کنند.

محتوای این اثر شامل فصل اول؛ «سخنان امام جواد علیه‌السلام در عقائد»؛ فصل دوم؛ «سخنان امام جواد علیه‌السلام در احکام»؛ فصل سوم؛ «سخنان امام جواد علیه‌السلام در اخلاق» و فصل چهارم؛ «سخنان امام جواد علیه‌السلام در دعاها، ذکرها و زیارت‌ها» است.

در تالیف کتاب حاضر از منابعی مانند «بحارالانوار مجلسی»، «امالی قلم شیخ مفید»، «مناقب ابن شهر آشوب»، «مسند امام الجواد(ع) عطاردی»، «حیات الامام الجواد(ع) باقر شریف القرشی»، «دائره‌المعارف امام جواد(ع) سیدعبدالرزاق المقرم» و... استفاده شده است.

حضرت جوادالائمه(ع)؛ «بخشنده غریب» و «آسمانی‌ترین مهربانی»
«امام جواد(ع)؛ از ولادت تا شهادت» راوی صادق به قلم روحانی دین‌مدار

کتاب «امام جواد(ع)؛ از ولادت تا شهادت» به نویسندگی سیدمحمد کاظم‌قزوینی با ترجمه محمدحسین نجفی‌قدسی که توسط انتشارات «آفاق معرفت» منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

این کتاب، برگردان کتاب «الامام الجواد علیه السلام من المهد الی اللحد» نوشته دانشمند فقید، روحانی با اخلاص و دین مدار مرحوم «سیدمحمدکاظم قزوینی طالب» است که موسسه البلاغ بیروت به سال ۱۴۰۸ هـ.ق آن‌ را طبع و نشر منتشر کرده است. مؤلف این کتاب پس از سال‌ها مجاهدت در مسیر اعتلای نام اهل‌ بیت(ع) در سال ۱۴۱۵ هـ.ق دارفانی را وداع گفت.

حضرت جوادالائمه(ع)؛ «بخشنده غریب» و «آسمانی‌ترین مهربانی»
«صحیفه امام جواد(ع)»؛ کامل‌ترین کتاب در زمینه تاریخ و گفتار حضرت

کتاب «صحیفه امام جواد(ع)» به قلم جواد قیومی‌اصفهانی توسط انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم منتشر شده است.

نگارنده در این مجموعه، سخنان درباره امام جواد(ع) اعم از ادعیه و مناظرات آن حضرت با برخی از مخالفان، کلمات توحیدی و برگزیده‌ای از گفتار آن حضرت را با استفاده از منابع مختلف، به رشته تحریر درآورده است.

این نوشتار را می‌توان از کامل‌ترین کتاب‌ها در زمینه تاریخ و گفتار حضرت امام جواد(ع) به شمار آورد. با مطالعه این کتاب ارزشمند می‌توان به بخشی از معارف به دست آمده از آن حضرت، اشراف و آگاهی پیدا کرد.

ادوار زندگی امام جواد(ع)، تأخیر در ولادت امام جواد(ع)، بابرکت‌ترین فرزند برای شیعیان، امام جواد(ع) در زمان پدر بزرگوارش، تصریح به امامت حضرت جواد(ع)، امام جواد(ع) و بیان فضیلت زیارت پدر بزرگوارش، امام جواد(ع)، عشق و محبت به حضرت زهرا(س)، امام جواد(ع) و سخن از امام مهدی(عج)، امام جواد(ع) در زمان حکومت مأمون، امام جواد(ع) در زمان حکومت معتصم عباسی، اقدامات امام جواد(ع) در تبیین اسلام اصیل، بخشی از عناوین کتاب است.

روایت، تدوین و نگارش از امین خرمی
​