آیات قرآنی بسیاری دلالت بر افضلیت امیرالمؤمنین(ع) دارد. مهم‌ترین این آیات از نظر حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع)، آیه مباهله است. خداوند در این آیه، علی(ع) را جان پیامبر(ص) خوانده است.

۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با استادان حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد.

شرح حدیث این هفته را در محضر استاد و پژوهشگر حوزه حجت‌الاسلام والمسلمین احسان عابدین‌پور هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

با توجه به نزدیک شدن به 13 رجب، سالروز ولادت آقا امیرالمؤمنین(ع)، از مهم‌ترین کلمات امام رضا(ع) درباره فضائل ایشان برای مخاطبان ما بفرمایید.

در روایت‌های نقل شده از امام رضا(ع) اشاره‌های بسیاری به این موضوع شده است. از جمله مهم‌ترین آن‌ها، روایتی است که مرحوم شیخ مفید در کتاب الفصول المختاره، ج1، ص38 آن را نقل کرده است که روزی مأمون به حضرت رضا(ع) گفت: «أَخْبِرْنِی بِأَکْبَرِ فَضِیلَهٍ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ یَدُلُّ عَلَیْهَا الْقُرْآنُ» یعنی بزرگ‌ترین فضیلت امیرمؤمنان علی(ع) که قرآن بر آن دلالت دارد چیست؟ حضرت(ع) در جواب مأمون فرمود: «فَضِیلَتُهُ فِی الْمُبَاهَلَهِ» یعنی بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین(ع) که قرآن بر آن دلالت دارد، مباهله است.

در ادامه این روایت نسبتاً طولانی که مأمون شبهه‌ای در این باره کرد و امام(ع) پاسخ وی را دادند و ایشان تسلیم شد، امام(ع) دلیل این افضلیت را این معرفی می‌کنند که در این آیه به حکم خدا، امیرمؤمنان(ع)، نفْس پیامبر(ص) شمرده شده است. از طرفی می‌دانیم هیچ یک از خلق خداوند سبحان، بزرگ‌تر و برتر از پیامبر خدا(ص) نیست پس لازم است به حکم خداوند، هیچ کس برتر از نفْس پیامبر خدا(ص) نباشد.

درباره این آیه و قضیه مباهله برای ما توضیح دهید.

هنگامی که پیامبر(ص) مبعوث شد، تعدادی از بزرگان مسیحی تعیین شدند تا به مدینه سفر کرده و با پیامبر(ص) ملاقات کرده و صدق گفتار او را بسنجند. در نخستین جلسه، مباحثاتی میان علمای این گروه مسیحی با پیامبر(ص) درگرفت به ویژه درباره مسئله الوهیت یا عبودیت حضرت عیسی(ع) مباحث جدی و مهمی مطرح شد.

مسیحیان معتقد به الوهیت حضرت عیسی(ع) هستند ولی قرآن کریم به صراحت به عبودیت آن حضرت معتقد است. وقتی مباحثه به سرانجام نرسید و خداوند اصرار و لجاجت مسیحیان را دید، آیه ۶۱ سوره آل‌عمران را نازل کرد و دستور داد پیامبر(ص) پسران، زنان و نفس خودش را به صحنه بیاورد و مباهله کند؛ یعنی قوم دروغگو را نفرین کنند تا خداوند نفرین را در حق گروه باطل اجابت کند. بر همین اساس روز مباهله تعیین شد. در روز موعود، وقتی پیامبر اکرم(ص) با اهل بیتش حضور پیدا کرد، یعنی پسرانش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) که از نسل دخترش فاطمه(س) هستند و نیز حضرت زهرا(س) که بالاترین مصداق زنان خاندان پیامبر(ص) است و امیرمؤمنان(ع) که مصداق نفس پیامبر(ص) است را آورد، مسیحیان نجران با دیدن صدق نیت و عزم جدی پیامبر(ص) برای حضور اهل بیت(ع) در مباهله، دریافتند سخن پیامبر(ص) صدق و درست است به همین دلیل از ادعای خود کوتاه آمدند و درخواست کردند اجازه دهید ما در مدینه سکونت کنیم و در مسیحیت بمانیم و طبق مقررات اسلام، جزیه بپردازیم. اسقف نجران گفته بود با او مباهله نکنید که با خاصان و عزیزان خود آمده است، چون وثوق و اطمینان به پروردگار خود دارد. اگر با او مباهله کنید، بلا نازل می‌شود و یک مسیحی روی زمین باقی نمی‌گذارد؛ با او مصالحه کنید. این قضیه از مهم‌ترین قضایای اسلام و عصر نبوت است که باید به مناسبت‌های مختلف تبیین شود تا افضلیت اهل بیت(ع) به خصوص شخص امیرالمؤمنین(ع) به همگان معرفی شود.

چه درس‌هایی از این واقعه می‌توانیم دریافت کنیم؟

مباهله درس‌های فراوانی دارد که اگر ساعت‌ها در مورد آن بگوییم و بنویسیم باز هم تمام نخواهد شد. نخستین درسی که می‌توان گرفت این است که دین اسلام در برخورد با قدرت‌های مخالف، در نخستین مرحله تلاش دارد با بهره‌گیری از گفت‌وگو، مناظره و استفاده از دلیل و برهان، آن‌ها را به ‌حق دعوت کند و در مراحل بعد، اگر لجاجت آن‌ها را بر باطل مشاهده کرد از راه دیگری وارد ‌شود. اگر مباهله را به عنوان راه دوم نپذیرفتند، در صورتی‌ که شرایط اسلام را قبول کنند، پیمان‌نامه امضا می‌کنند. همچنین برخورد کریمانه رسول خدا(ص) در مورد به جا آوردن عبادت هیئت نجرانی در مسجد مسلمانان و درخواست پیامبر(ص) که کسی متعرض آنان نشود، حکایت از رفتار دینی رسول خدا(ص) و احترام ایشان نسبت به هیئت‌ها و نمایندگان آنان به‌خصوص پیروان دیگر ادیان بود.

این واقعه از جهات مختلف دیگری نیز دارای اهمیت و قابل تأمل است. از مهم‌ترین نکاتی که در این رویداد می‌توان نام برد؛ اثبات حقانیت اسلام در برابر مسیحیت، درستی و صداقت پیامبر اسلام(ص) در امر رسالت خود، طرفداری اسلام از منطق و صلح و بهره‌گیری از گفت‌وگو و مناظره و استفاده از دلیل و برهان از موضع قدرت و شروع گفتمان از مشترکات و آموزه‌های توحیدی، اثبات برتری و حقانیت اهل ‌بیت پیامبر(ص) و اینکه آن‌ها رکن رکین اسلام هستند، است.

مباهله به ما یاد داد در راه خداوند یک مرد جنگی بهتر از 100هزار انسان معمولی است. این واقعه به همه آموخت کیفیت نیروها و افراد، مهم‌تر از کمیت و تعداد آن‌هاست و در رویارویی با جبهه کفر، نفاق و فتنه، از تعداد و جمعیت و عِدّه و عُدّه آنان هراس به دل راه ندهیم. مباهله به ما آموخت زمانی که به اعتقادات و راه و روش خویش ایمان داریم، نباید از حرف‌های مخالف بهراسیم و صحنه را خالی کنیم.

با توجه به این حدیث امام رضا(ع) چه توصیه‌ای برای بزرگداشت روز میلاد امیرالمؤمنین(ع) دارید؟

راه روشن است و آن را حضرت رضا(ع) مشخص کرده است. این روز بزرگ یعنی سیزدهم رجب نباید مانند دیگر روزهای معمولی بگذرد بدون اینکه معرفت و بینشی نصیب انسان شود.

در این روز باید تلاش و کوشش در راه شناخت افزون‌تر امیرالمؤمنین(ع) از همگان دیده شود. در این شناخت، پیوند قرآن و عترت و دوری از قرآن ‌بسندگی متبلور باشد. در این معرفت، پیوند پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) تبیین شود. در این شناخت، رکن بودن اهل بیت(ع) در نزد خداوند و پیامبر(ص) او تبیین شود و در غبار فتنه‌های دنیای امروز و مکاتب مختلف بشری، حقانیت اسلام به عنوان تنها راه نجات بشر به خوبی به خصوص برای نسل جوان تشریح و بیان شود.

در این روز رسانه‌های ما، خطبا و سخنرانان، استادان حوزه و دانشگاه و پدران و مادران شناساندن وجود مبارک شخصیت جهانی امیرالمؤمنین(ع) را وظیفه خود بدانند و به تبریک و تهنیت خالی بسنده نکنند و واقعاً ادای حقوق امام و پدر امت یعنی امیرالمؤمنین(ع) را فراموش نکنند که پیامبر(ص) فرمود: «أنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّهِ» یعنی من و علی(ع) دو پدر این امت هستیم.