در اینکه خیزش و جوش و خروش تقریباً یک‌ساله مردم ایران پایه‌ها و تشکیلات مختلف رژیم پهلوی را لرزانده و داشت از جا در می‌آورد، شکی نبود. اما وقتی بازمانده‌های رژیم خودشان پیشنهاد انحلال ساواک را می‌دهند و دست‌آخرهم «بختیار» با هدف ماهی گرفتن از آب گل‌آلود، لایحه انحلال ساواک را به مجلس می‌برد باید به ماجرا با شک و تردید نگاه کرد.
اداره کل سوم
هرچند اهالی تاریخ‌نگاری به‌درستی معتقدند دلیل اصلی تشکیل ساواک در ۱۳۳۵ ، دلنگرانی‌های آمریکا بابت نفوذ روس‌ها و کمونیسم بود، اما این دلیل نمی‌شود رژیم پهلوی هم از تشکیل ساواک فقط همین هدف را دنبال کرده باشد. چه اینکه اگر قرار بود ایران و حکومتش سدی در مقابل نفوذ و رسوخ کمونیسم باشند باید در وهله نخست، تهدید مخالفان داخلی سلطنت را شناسایی و سرکوب می‌کردند تا در آینده بتوانند در شمال، دیوار محکمی پیش پای اردوگاه کمونیسم باشند و در جنوب هم نقش ژاندارم مقتدر منطقه را به عهده بگیرند.
هرچند اهالی تاریخ‌نگاری به‌درستی معتقدند دلیل اصلی تشکیل ساواک در ۱۳۳۵ ، دلنگرانی‌های آمریکا بابت نفوذ روس‌ها و کمونیسم بود، اما این دلیل نمی‌شود رژیم پهلوی هم از تشکیل ساواک فقط همین هدف را دنبال کرده باشد. چه اینکه اگر قرار بود ایران و حکومتش سدی در مقابل نفوذ و رسوخ کمونیسم باشند باید در وهله نخست، تهدید مخالفان داخلی سلطنت را شناسایی و سرکوب می‌کردند تا در آینده بتوانند در شمال، دیوار محکمی پیش پای اردوگاه کمونیسم باشند و در جنوب هم نقش ژاندارم مقتدر منطقه را به عهده بگیرند.
برای همین در ماده دوم قانون تشکیل ساواک که اسفند۱۳۳۵ در مجلس شورای ملی به تصویب رسید، می‌خوانیم: «وظیفه ساواک کسب اطلاعات لازم برای حفظ امنیت ملی، کشف جاسوسی، مقابله با ناقضان قوانین سلطنتی و ضد مبارزه مسلحانه، مرتکبان جرایم نظامی و عاملان سوءقصد به جان شاه و ولیعهد است». یعنی از ۶ وظیفه تعیین شده در قانون، سه موردش مستقیم به برخورد با مخالفان سلطنت و خاندان سلطنتی اختصاص دارد. هم زمانی که «تیمور بختیار» به عنوان اولین رئیس این تشکیلات آن را پایه‌گذاری می‌کند و هم بعدها که ساواک توسعه یافته و به ۱۰ اداره کل تقسیم می‌شود، بخش ضداطلاعات و امنیت داخلی آن (اداره کل سوم) مهم‌ترین و فعال‌ترین بخش‌هاست و هرچه بگیر و ببند داخلی، شکنجه و حتی اعدام‌های مخفیانه در تاریخچه ساواک دیده می‌شود به همین اداره برمی‌گردد.
پس از اداره کل سوم، بخش ضدجاسوسی یا همان اداره کل هشتم است که در اصل قرار بوده ساواک به خاطر آن تشکیل شود. به هر حال تشکیلاتی که در ابتدا با سازوکار آمریکایی- اسرائیلی و کمی هم انگلیسی شکل می‌گیرد تا در ماجرای جنگ سرد میان آمریکا و شوروی، عصای دست اردوگاه غرب باشد، رفته‌رفته فقط ابزار حفظ حکومت پهلوی دوم به هر قیمتی می‌شود. با توجه به این شواهد، سخت است بپذیریم بهمن سال۵۷، شاه، باقیمانده‌های سلطنت، شاپوربختیار و حتی آمریکایی‌ها هدفشان انحلال قطعی و واقعی ساواک بوده است.
مثل قبل کارتان را بکنید
زمزمه‌های انحلال از مدت‌ها پیش شنیده می‌شد. شاه اما تا زمان خارج شدنش از ایران با آن مخالفت کرده و حین سپردن نخست وزیری به شاپوربختیار پذیرفته بود که نقشه انحلال ساواک هم اجرا شود. بختیار روز چهارم بهمن۵۷ لایحه انحلال را تقدیم مجلس کرد تا همه چیز در ظاهر قانونی پیش برود. اما طی روزهای بعد اتفاقاتی افتاد که ثابت کرد ماجرا چیزی فراتر از یک انحلال قانونی است و حتی می‌تواند یک توطئه باشد. اتفاق اول نوارکاستی بود که معلوم نیست چطور ضبط و منتشر شده بود.
مثل قبل کارتان را بکنید
زمزمه‌های انحلال از مدت‌ها پیش شنیده می‌شد. شاه اما تا زمان خارج شدنش از ایران با آن مخالفت کرده و حین سپردن نخست وزیری به شاپوربختیار پذیرفته بود که نقشه انحلال ساواک هم اجرا شود. بختیار روز چهارم بهمن۵۷ لایحه انحلال را تقدیم مجلس کرد تا همه چیز در ظاهر قانونی پیش برود. اما طی روزهای بعد اتفاقاتی افتاد که ثابت کرد ماجرا چیزی فراتر از یک انحلال قانونی است و حتی می‌تواند یک توطئه باشد. اتفاق اول نوارکاستی بود که معلوم نیست چطور ضبط و منتشر شده بود.
این نوار حاوی سخنان شخص شاه در جلسه با فرماندهان نظامی بود که تأکید می‌کرد: «ساواک تعطیل، اما سازمان و تشکیلاتی قوی‌تر تأسیس شود که به هیچ‌کس رحم نکند... هر کس با مقام سلطنت مخالفت کرد از زن و مرد بگیرید و اعدام کنید... نفت و بنزین را به روی مردم ببندید تا مردم ناراحت و ناراضی باشند...». این نوار، راست یا دروغ و با اینکه همه مأموران اطلاعاتی و امنیتی برای بدست آوردن نسخه‌هایی از آن بسیج شده بودند به‌سرعت میان انقلابیون و مردم دست به دست شد و تبلیغات و مانور بختیار روی مسئله انحلال ساواک را خنثی کرد. اتفاقات بعدی هرچند آن روزها محرمانه ماند اما پس از انقلاب اسناد آن‌ها رونمایی شد تا معلوم شود پشت پرده، خیلی‌ها تلاش می‌کردند هر طور هست ساواک را مخفیانه و در قالب تشکیلات دیگر امنیتی سرپا نگه دارند.
مثلاً روز ۱۰ بهمن بخشنامه‌ای با امضای رئیس وقت ساواک سپهبد ناصر مقدم صادر می‌شود: «با آنکه همه کارمندان توجه دارند در شرایط فعلی ساواک نیاز بیشتری به فداکاری پرسنل دارد معهذا مشاهده می‌شود بعضی از آنان بر اثر جبن و ترس روحیه خدمتی را از دست داده... رؤسای مربوطه باید ظرف ۴۸ ساعت با بررسی وضع کارمندان خود چنانچه تشخیص می‌دهند کارمندان آمادگی خدمت نداشته یا حس فداکاری بعضی از آن‌ها مورد تأیید نباشد یا بهره خدمتی کافی نداشته باشند تقاضای بازنشستگی یا بازخرید خدمت آنان را بنمایند یا آن‌ها را معرفی نمایند تا مرکز رأساً اقدام نماید...».
۱۴بهمن هم سپهبد مقدم برای تقویت روحیه کارمندانش برای آن‌ها سخنرانی می‌کند. در این مراسم اداره کل دوم پیشنهاد می‌کند عملیات بدنسازی، تمرین و بالا بردن آمادگی جسمانی و همچنین مسلح کردن همه کارمندان انجام شود که مقدم با درخواست موافقت می‌کند. اسناد بدست آمده از سایر ادارات کل ساواک و پیشنهادهایی که در اسناد مطرح شده نیز نشان‌دهنده این است در عمل انحلالی صورت نگرفته و کارکنان باید وظایف خودشان را مثل سابق انجام دهند. حتی سه روز پس از تصویب لایحه انحلال در مجلس، سپهبد مقدم به بانک سپه نامه زده، درخواست افتتاح حساب جدید بانکی با امضای یکی از صاحبان امضای حساب قبلی را کرده و برای پرداخت هزینه‌های ساواک هم درخواست برداشت مبلغ هزارو۵۰۰ میلیون ریال از حساب اول را می‌کند. مسئولان بانک سپه درخواست را برای شاپور بختیار می‌فرستند و او هم با آن موافقت می‌کند.
۱۴بهمن هم سپهبد مقدم برای تقویت روحیه کارمندانش برای آن‌ها سخنرانی می‌کند. در این مراسم اداره کل دوم پیشنهاد می‌کند عملیات بدنسازی، تمرین و بالا بردن آمادگی جسمانی و همچنین مسلح کردن همه کارمندان انجام شود که مقدم با درخواست موافقت می‌کند. اسناد بدست آمده از سایر ادارات کل ساواک و پیشنهادهایی که در اسناد مطرح شده نیز نشان‌دهنده این است در عمل انحلالی صورت نگرفته و کارکنان باید وظایف خودشان را مثل سابق انجام دهند. حتی سه روز پس از تصویب لایحه انحلال در مجلس، سپهبد مقدم به بانک سپه نامه زده، درخواست افتتاح حساب جدید بانکی با امضای یکی از صاحبان امضای حساب قبلی را کرده و برای پرداخت هزینه‌های ساواک هم درخواست برداشت مبلغ هزارو۵۰۰ میلیون ریال از حساب اول را می‌کند. مسئولان بانک سپه درخواست را برای شاپور بختیار می‌فرستند و او هم با آن موافقت می‌کند.
خبرنگار: مجید تربت‌زاده
نظر شما