به گزارش قدس خراسان، براساس مستندات رسیده به تحریریه قدس خراسان درباره موافقت میراث فرهنگی با واگذاری انشعاب گاز در بولوار عرفان حدفاصل آرامگاه خیام تا آرامگاه کمال‌الملک یعنی در عرصه تاریخی شهر کهن نیشابور، این تحریریه به بررسی موضوع پرداخت.
در یکی از مستندات که به عنوان مجوز اجرای انشعاب گاز برای یک متقاضی از طرف پایگاه فرهنگی شهر نیشابور خطاب به سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیشابور صادر شده، آمده است: «پس از بررسی مدارک و مستندات(متقاضی)، حفر کانال به منظور انتقال گاز به عمق ۸۰ سانتیمتر و عرض ۵۰ سانتیمتر طبق مختصات جغرافیایی ارسالی با نظارت یگان حفاظت و کارشناس باستان‌شناس با اخذ مجوز از دیگر ارگان‌های ذی‌ربط صرفاً در محدوده زیرسازی شده پیاده‌رو بدون هرگونه ساخت‌وساز جدید و یا افزایش بنا، از نظر این پایگاه بلامانع است. لازم به ذکر است انجام عملیات میدانی صرفاً با حضور و نظارت کارشناس مورد تأیید این پایگاه و نیروی یگان حفاظت قابل اجراست».
در خطی دیگر از این نامه قید شده: متقاضی(این انشعاب) متعهد می‌گردد در صورت برخورد احتمالی با آثار فرهنگی و تاریخی عملیات خاک‌برداری متوقف و از ادامه کار خودداری نماید و در صورت نیاز نسبت به تغییر مسیر جدید اقدام نماید.
از آنجایی که شهر کهن نیشابور از محوطه‌های باستانی و ثبت‌شده در میراث ملی است بنابراین بر پایه قانون هرگونه اقدام عمرانی و عملیات حفر زمین ممکن است موجب آسیب به لایه‌های باستانی شود که نیازمند مجوزات است هرچند در متن این نامه به اخذ مجوزات اشاره شده اما این پرسش مطرح می‌شود صدور مجوز حفاری برای اجرای انشعابات در محوطه‌های تاریخی چگونه است؟
اجرای انشعاب لوله گاز یک حفاری گسترده است
در توضیح این مطلب عضو پیوسته شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی در گفت‌وگو با قدس خراسان عنوان کرد: هرگونه اقدام در عرصه یک اثر ثبتی باید با مجوز مستقیم میراث فرهنگی باشد. اما در یک محوطه تاریخی به دلیل اینکه اجرای انشعاب لوله گاز یک حفاری گسترده محسوب می‌شود، حتماً باید پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی صدور مجوز بلامانع بودن این اقدام را ابلاغ کند.
سیاوش صابری ادامه داد: یعنی پیش از انجام حفاری باید باستان‌شناسان با مجوز این پژوهشکده در محل حاضر شوند و گمانه‌هایی بزنند و مطالعات و بررسی‌هایی انجام دهند و سپس گزارش رسمی و کتبی بدهند که انجام این اقدام عمرانی در این منطقه بلامانع است.
وی افزود: فرایند طی شده در محوطه ثبتی با فرایندی که برای بافت تاریخی و یا منطقه‌ای که دارای یک بنای تاریخی است، فرق دارد. وقتی قرار است در یک محوطه تاریخی و باستانی عملیات حفاری گازکشی، لوله آب و این‌گونه موارد انجام شود که مداخلات گسترده محسوب می‌شود و دلیل آن تخریب لایه‌های تاریخی است، باید نقشه اجرای کار(مسیر انشعاب) توسط متولیان امر یعنی شرکتی که انشعاب را می‌دهد به عنوان مثال شرکت گاز تهیه شده باشد و شرکت گاز این نقشه را برای میراث فرهنگی خراسان رضوی ارسال می‌کند و این سازمان آن را برای پژوهشگاه میراث فرهنگی می‌فرست و از پژوهشکده باستان‌شناسی درخواست می‌کند این اقدام را ارزیابی کند که آیا به لایه‌های تاریخی صدمه می‌زند یا خیر؟
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: بنابراین پژوهشکده باستان‌شناسی براساس مطالعات تاریخی و میدانی که در این زمینه انجام می‌دهد مشخص می‌کند که لایه‌های تاریخی در منطقه اعلام‌شده تا چه حد است و عبور این تأسیسات چه آسیبی ایجاد می‌کند و این اقدام شرح داده‌شده تنها بخش اول انجام کار است.
اولویت، حفظ محوطه تاریخی است
صابری به بخش دوم اجرای کار اشاره کرد و گفت: بخش دوم این است که عرصه تاریخی دارای حریم مصوب است. حریم مصوب یعنی ضوابط اقداماتی که قابل انجام در عرصه و پیرامون عرصه یک اثر ثبتی است. حریم را معاونت میراث فرهنگی کشور تهیه می‌کند و با تأیید معاون یا وزیر یا به نیابت وی، معاونت میراث فرهنگی این حریم را ابلاغ می‌کند.
وی توضیح داد: ابلاغ حریم دارای ضوابط است، فرض کنیم به لحاظ باستان‌شناسی انجام این اقدامات عمرانی ایرادی نداشت اما باید پرسید این اقدام از نظر معماری صدماتی به عرصه تاریخی و حریم خواهد زد و براساس ضوابط موجود آیا منطبق بر ضوابط است یا نه؟ مثلاً اگر کسی بخواهد یک ساختمان بسازد و کاری به زیر زمین و لایه‌های باستانی نداشته باشد، اما ممکن است از نظر منظر و چشم‌انداز موجب صدمه شود.
معاون پژوهشکده فرهنگ و هنر دانشگاه تهران به ارزیابی‌های مختلف در این‌گونه موارد اشاره کرد و گفت: حداقل در دو بخش باید این موضوع ارزیابی شود یکی از نظر موضوع پژوهشگری باستان‌شناسی و دوم به لحاظ انطباق با ضوابط عرصه و حریم که توسط معاونت میراث فرهنگی کشور ابلاغ شده است.
صابری ضمن بیان ویژگی‌های تاریخی شهر نیشابور درباره پایگاه‌های میراث فرهنگی گفت: پایگاه‌های میراث فرهنگی اعضای هیئت راهبردی هم دارند یعنی هرگونه اقدامی که در پایگاه‌ها انجام می‌شود باید با آگاهی و تأیید اعضای شورای راهبردی و در استان‌ها در شوراهای فنی انجام شود. بنابراین یک نهاد استانی و دو نهاد ملی داریم که باید این نهادها بر اقداماتی که در یک محوطه تاریخی مثل نیشابور می‌شود نظارت و آگاهی داشته و مجوزهای لازم را صادر کرده باشند.
سهل‌انگاری در ثبت نیشابور در فهرست آثار بین‌المللی
وی ادامه داد: تقریباً در خراسان و کشور محوطه‌ای به این میزان ابعاد و نام‌آوری نیشابور بسیار کم داریم و نیشابور را نمی‌توان با یک محوطه‌ای که اطلاعات محدود از نظر باستان‌شناسی و مطالعات تاریخی و یا دارای ابعاد کوچک است مقایسه کرد، چون در این منطقه نام‌آوران و بزرگانی وجود دارند که در سطح جهانی مطرح هستند و اقداماتی که در نیشابور صورت می‌گیرد باید مقیاس جهانی داشته باشد.
عضو پیوسته شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی تأکید کرد: البته از دولتمردان انتظار می‌رود برای چنین عرصه‌ها و محوطه‌های مهمی اعتباراتی در مقیاس ملی اختصاص دهند و نگاه حاکم بر مدیریت این محوطه‌ها هم در مقیاس ملی باشد. نیشابور به راحتی ظرفیت ثبت شدن در فهرست میراث جهانی را دارد چون کسانی که تاریخ دوره اسلامی و شرق را می‌شناسند این منطقه را به راحتی و روشنی می‌شناسند و کافی است گروهی پرونده دقیقی برای ثبت جهانی شدن تهیه کنند تا این درخواست در میراث جهانی یونسکو ثبت شود و به نظر می‌رسد درباره منطقه کهن نیشابور کم‌کاری شده است. این ظرفیت عظیم در خراسان مورد غفلت قرار گرفته و باید گفت برای هر اقدامی در محدوده عرصه ثبتی قانون حاکم است و باید رعایت شود.
جلوگیری از ارائه انشعاب در سال ۹۲
مدیر پایگاه میراث فرهنگی نیشابور و امضاکننده مجوز صادره درباره مجوز مطرح شده و اخذ مجوزات لازم عنوان کرد: شهر کهن عرصه و حریم دارد و در عرصه حدود ۲۱ روستا و در حریم هم تعداد زیادی روستا وجود دارد که تمام این روستاها دارای طرح هادی روستایی هستند و خدمات آب، برق و گاز می‌گیرند و این‌طور نیست که در عرصه هیچ‌گونه خدماتی را ارائه ندهیم.
هادی شریفان ادامه داد: در سال ۹۲ ضابطه‌ای به پایگاه فرهنگی نیشابور ابلاغ شد مبنی بر اینکه خدمات انشعاب دیگر به ساخت‌وسازهای بیرون از طرح هادی و ساخت‌وسازهایی که به صورت غیرقانونی ساخته می‌شود، داده نشود.
وی افزود: کسانی می‌آمدند و ساخت‌وسازی داشتند مربوط به پیش از سال ۹۲ بود. پیرو این موضوعات و با پیگیری دو ساله جلسه‌ای در تهران در دفتر مدیرکل میراث طبیعی و معنوی کشور با حضور معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی در پایان سال ۱۴۰۱ برگزار و قرار شد به ساخت‌وسازهای پیش از ابلاغ ضابطه در سال ۹۲ انشعاب داده شود و این مطلب صورتجلسه و به پایگاه میراث فرهنگی نیشابور ابلاغ شد.
شریفان در تشریح این صدور مجوزها گفت: بر است همان صورتجلسه که از طریق مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی به پایگاه میراث فرهنگی نیشابور ابلاغ شد تا خدمات‌رسانی انجام شود، مجوز مد نظر صادر شده است.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی نیشابور عنوان کرد: در صورتجلسه آمده است براساس نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی این اتفاق بیفتد و پژوهشگاه به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نامه‌ای ابلاغ کرده است اگر مستنداتی باشد که نشان دهد ساخت‌وساز پیش از سال ۹۲ باشد ارائه خدمات زیربنایی بلامانع است و باید گفت ۲۱ روستای داخل عرصه پیش‌تر گازکشی شده و گازرسانی مسبوق به سابقه است و تمامی این اقدامات رسمی و قانونی بوده است.
وی ثبت ملی محوطه تاریخی نیشابور را مربوط به سال ۷۹ و سال ۹۲ را سال ابلاغ ضوابط عرصه و حریم دانست و سپس ادامه داد: در مجوز صادر شده این گازرسانی از محل پیاده‌رو است که از این محل پیش‌تر فیبر نوری هم گذشته و این پایگاه براساس مجوزات قانونی اقدام به صدور این مجوز کرده است. در سال ۷۹ ساخته شده و در سال ۹۲ ضابطه عرصه و حریم ابلاغ شده است.
اقدامات شرکت گاز براساس وظایف قانونی است
در رابطه با همین موضوع جواد معصومی، رئیس بهره‌برداری گاز شهرستان‌های شرکت گاز خراسان رضوی در پاسخ به چگونگی نحوه واگذاری انشعاب گاز در بافت تاریخی به خبرنگار ما گفت: در حال حاضر متقاضی انشعاب گاز پس از مراجعه به دفاتر پیشخوان درخواست خود را ثبت می‌کند و کارشناس این شرکت پس از دریافت درخواست به صورت میدانی بازدید لازم را از محل مورد نظر انجام می‌دهد و با توجه به شرایط محل اقدام به دریافت استعلام از مراجع مربوط می‌کنیم و بعد از دریافت این استعلامات و مجوزات به‌ویژه برای مناطق خاصی مانند محوطه‌های تاریخی در صورت تأیید مراجع ذی‌صلاح اقدام به گازکشی می‌کنیم و تا زمانی که مجوزات قانونی صادر نشود هیچ اقدامی از سوی این شرکت صورت نمی‌گیرد.
در جمع‌بندی این گزارش باید یادآور شد منطقه کهن نیشابور یک محوطه تاریخی و ثبت شده است این نکته هم مطرح می‌شود که اراضی منطقه کاربری زراعی دارند و فقط می‌توان در این منطقه کشاورزی کرد که طبق قانون جهاد ساخت‌وساز در اراضی زراعی غیرقانونی است.
در متن مجوز بر تغییر مسیر در صورت پیدا شدن نشانه‌های تاریخی حین حفاری و از طرفی بر مجوزهایی که گویا پیشینه تحقیقاتی کاملی دارند تأکید شده است و این پرسش را مطرح می‌کند اگر این مجوزات صادر شده پشتوانه تحقیقاتی دقیق دارند چرا باید این تردید وجود داشته باشد؟ اگر بر مسیر پیاده‌رو تأکید شده بازهم باید پرسید آیا تمام مسیر پروژه به یک پیاده‌رو ختم می‌شود و هیچ انحرافی در هیچ جای مسیر وجود ندارد یا این پیاده‌رو بخشی از مسیر حفاری است؟
این پرسش نیز مطرح می‌شود آیا بولواری حدفاصل دو اثر فرهنگی و وجود ملک‌های تجاری، خدمت‌رسانی به روستا محسوب می‌شود؟ ضمن اینکه باید تأکید کرد ایجاد انشعابات در منطقه سبب تحریک توسعه منطقه و از بین رفتن پهنه‌های تاریخی است و باید این نکته را به صراحت پرسید چرا تاکنون منطقه کهن تاریخی نیشابور ثبت میراث جهانی نشده است تا مانند قنات قصبه گناباد تبدیل به مکانی برای گردشگرهای دنیا شود؟
هرچند باید خدمات‌رسانی به مردم و به‌ویژه روستاییان زحمتکش را در صدر هر کاری قرار داد، اما آیا بهتر نیست با توجه به خشکسالی‌های اخیر و پیش رو با مراقبت بهتر از آثار تاریخی و ثبت آنان، شرایط درآمدزایی از گردشگری را فراهم کرد؟ این سؤالات و ده‌ها سؤال دیگر در حالی مطرح می‌شود که در مجال این گزارش نمی‌گنجد اما حفاری در منطقه کهن نیشابور تیغی تیز بر میراثی است که اگر جهانی می‌شد می‌توانست امروز یاری‌رسان سفره مردم منطقه باشد.
خبرنگار: طاهره فجر داودلی
نظر شما