در صحیفه سجادیه روابط و وظایف خانوادگی را می‌توان به وظایف زن و شوهر، وظایف والدین نسبت به فرزندان و وظایف فرزندان در قبال والدین تقسیم کنیم.
در روابط و وظایف زناشویی، مؤلفه‌های خیرخواهی (دعای 251،بخش33)، همکاری با یکدیگر(دعای23، بخش 13) و سازگاری و گذشت(دعای26، بخش3) مورد توجه امام سجاد(ع) بوده است.
در وظایف والدین نسبت به فرزندان امام سجاد(ع) در حدیث مفصلی به عنوان بیان حق فرزند پرداخته است. حضرت می‌فرماید: «حق فرزندت به تو این است که بدانی او در خیر و شر دنیا، از تو و وابسته به توست و تو در ولایتی که بر وی داری مسئول تربیت او هستی. مسئول هدایت‌اش به خداوندی و مسئولی که او را در طاعت باری تعالی کمک نمایی. باید عملت دربارۀ فرزندت به‌گونه‌ای باشدکه بدانی در نیکی نسبت به او مأجوری و در بدی نسبت به وی معاقب».
امام(ع) در دعای 25 در اولین بخش برای فرزندانش دعا می‌کند: «اللَّهُمَّ وَ مُنَ عَلَیَ بِبَقَاءِ وُلْدِی وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِی و بِإِمْتَاعِی بِهِمْ». یعنی: بار الها بر من منت گذار به این نعمت که فرزندان مرا باقی بداری و آنها را برای من صالح گردانی و مرا به وجود آنها بهره‌مند و کامروا سازی».
در بخش دیگر دعا درخواست‌های خود را جهت طول عمر و اصلاح و سعادت‌مندی در دنیا و آخرت فرزندان بیان می‌فرماید. سپس با اشاره به اهمیّت تربیت فرزندان به ما می‌آموزد از خداوند درخواست کنیم که ما را در تربیت آنان یاری کند. آن‌گاه با اشاره به نقشه‌ها و توطئه‌های شیطان، به ما می‌آموزد که برای حفظ شدن از وسوسه‌های شیطان دعا کنیم و از خداوند بخواهیم که شیطان را بر ما غالب نکند و در پایان آن‌چه را برای خود و فرزندان خویش درخواست فرموده برای همة مردان و زنان مؤمن از پیشگاه خداوند طلب می‌نماید.
به این ترتیب امام سجاد(ع) در دعای 25 وظایف و روابط والدین نسبت به فرزندان را در 4 شاخصه تعیین می‌کند: آموزش اخلاق و عقیدۀ درست، پرورش فرزندان پاک و دیندار، معرفی الگوهای صحیح و تأمین فرزندان.
صحیفه سجادیه، کتابی با محوریت دعا است اما تنها کتاب نیایش نیست. آن حضرت با زبان دعا به فرهنگ‌سازی در حوزه‌های مختلف اجتماعی پرداخته و فرهنگ دعای شیعی را نهادینه کرد و میراث گرانبهایی را در باب رابطة انسان با خدا، رابطة انسان با دیگران و رابطة انسان با خودش برای بشریت به ودیعه نهاده است. این کتاب سرشار از معارف ناب و ژرف اسلامی است و تأمل در مضامین آن می‌تواند الگوی مناسبی برای سبکِ زندگی اسلامی و تأمین سعادت دنیا و آخرت باشد.
امام در وظایف فرزندان نسبت به والدین، در دعای 24 بخش 3 در قدر مقام والدین می‌فرماید: «خدایا، وظیفه‌ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همة دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز».
در دعای 24 سیدالساجدین(ع) ما را به حقوق پدر و مادر گوشزد می‌کند و از خداوند در خصوص رعایت حقوق والدین طلب کمک می‌کند: «خدایا صدای مرا در برابر ایشان آهسته، سخن مرا خوشایند، خوی مرا نرم و دل مرا بر آنان مهربان کن، و مرا با ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان».
مؤلفه‌های وظایف فرزندان نسبت به والدین در دعاهای 24 و 25 صحیفه سجادیّه را در 6 مورد می‌توان خلاصه کرد: 1.نیکی به والدین، 2.دوری از عاق والدین، 3.اطاعت از والدین، 4.محبت به والدین، 5.نرم‌خویی با والدین، 6.انتقام نگرفتن از والدین.
دوست خوب و ارتباط با جامعه و همسایگان از دیدگاه سیدالساجدین
با نگاه به قرآن و روایات می‌توان فهمید که اسلام، دین زندگی اجتماعی است. قوانین و قواعد زندگی همگی، دال بر رویکرد اجتماعی این مکتب است. اجتماعی شدن جریانی است که در آن هنجارها، مهارت‌ها، انگیزه‌ها، طرزتلقی‌ها و رفتارهای هر فرد شکل می‌گیرد تا ایفای نقش کنونی و آتی او در جامعه، به شکلی مناسب و مطلوب شناخته شود.
در جامعه بادیگران در ارتباط هستیم، همین تعامل نوعی احساس مسئولیت در قبال آنان را برای ما رقم خواهد زد که امام زین‌العابدین(ع) در قالب دعا این وظایف فردی و اجتماعی را به ما آموزش می‌دهد.
شاخصه‌های روابط و وظایف در ارتباط با دوستان و همسایگان در دعاهای 17،26، 32 و 44 صحیفۀ سجادیّه عبارتند از: 1.دعا کردن آنان، 2.رفع نیازها و نگاه سخاوتمندانه به آنها، 3.هدایت آنان به راه درست، 4.مشورت و خیرخواهی صالحانه، 5.رازپوشی و پوشاندن عیوب ایشان، 6.کمک در انجام کارهای نیک، 7.نرم‌خویی و یاری ضعیفان از میان ایشان، 8.عیادت بیماران آنان، 9.استقبال آنان در بازگشت از سفر، 10.حسد نداشتن به آنان، 11.فروتنی نسبت به آنها ، 12.مساوات در برخورد با آنها، 13.دلجویی در سختی‌ها و مشکلات، 14.گمان نیکو بردن، 15.جویا شدن از حال آنان.
سلوک امام سجاد(ع) برای کسب آرامش
باور عوام بر این است که رضایتمندی وابسته به ابزار است و ثروت، شهرت، تحصیلات و ...گزاره‌های این باور سطحی هستند. در حالی‌که رضایتمندی آرامش درونی با وجود طوفان حوادث زندگی است. ممکن است من انسان ثروت‌مندی باشم اما برای حفظ ثروت خود همواره در تب‌وتاب باشم و در نهایت از همان ثروت برای درمانِ بیماری‌های ناشی از همان تب‌وتاب استفاده کنم. ممکن است انسان مشهوری باشم اما همین شهرت، آرامش را از من برباید. ممکن است انسان تحصیل کرده‌ای باشم اما مهارت زیستن صحیح را نیاموخته باشم چون تحصیلاتم عاری از معرفت است. همۀ این مثال‌ها آرامش را از من دور می‌کند و میزان رضایتمندی از زندگی را کاهش می‌دهد.
نقطۀ آغاز کسب رضایتمندی در زندگی از تعامل شایسته با خالق یکتا شروع می شود، که امام سجاد(ع) طلایه‌دار این ارتباط ربانی است. اگر انسان به فقر ذاتی خود در پیشگاه الهی پی ببرد و کبر و ریا را از خود دور کند کبریایی می‌شود و راه رسیدن به این مهم خواستن مدام از خالق متعال است.
نظر شما