رسانه را روش یا ابزاری می‌دانیم که با تبدیل پیام‌ها به فیلم، موسیقی، بازی و... مفهومی را به مخاطب منتقل می‌کند. باید بدانیم رسانه محدود به زمانه ما نیست و شاید از زمان خلقت انسان، تعاملی دوسویه میان مردم و رسانه‌ها وجود داشته است.
از اول اسلام، امپراتوری رسانه‌ای و شایعه‌پراکنی بسیار پرحجم و پرتکرار با مستندسازی‌های دروغ، پرانرژی و جدی ظاهر شد به حدی که برای نمونه مردم هم‌عصر با امیرالمؤمنین(ع) باور کرده بودند نخستین مسلمان و کاتب قرآن و همراه همیشگی پیامبر(ص) می‌تواند اهل نماز نباشد.
بحث تأثیر رسانه در تربیت اجتماعی و دینی فرزندانمان یکی از مباحثی است که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست. اینکه آیا رسانه می‌تواند در تربیت و آینده فرزندان ما تأثیرگذار باشد و چه کنیم که آن‌ها کمتر آسیب ببینند؟
گفت‌وگوی ما با دکتر زهیر احمدی، دبیر انجمن روان‌شناسی اسلامی را در پاسخ به این دغدغه‌ها می‌خوانید.
جامعه گرفتار فردگرایی زندگی غربی
دکتر احمدی با بیان اینکه تربیت، فرایندی است که در طول زمان اتفاق می‌افتد، می‌گوید: برخی والدین به دلیل ناآگاهی تا سنین پایین نیازهای زیستی کودک را تأمین و پس از آن، تربیت را به رسانه واسپاری می‌کنند. همچنان که برخی آمارها می‌گویند استفاده از تلویزیون 22دقیقه و بازیهای رایانه‌ای و اینترنتی 122 دقیقه است یا برخی دیگر از پژوهش‌ها ادعا دارند رسانه حدود چهار ساعت و نیم وقت فرزندان ما را به خودش اختصاص داده است. این نشان می‌دهد والدین از نقش خود فاصله گرفته و به دنبال ارزش‌های فردی هستند که می‌تواند ناشی از سبک فردگرایی زندگی غربی باشد. در واقع حرکت جامعه به سمت فردگرایی و ارزش‌های فردی سبب شده بسیاری از مفاهیم دینی و آیینی بی‌ارزش شود. عبارت‌هایی که حاوی این مفهوم غیردینی و غیرالهی است را هر روزه می‌شنویم؛ مانند «این موارد شخصی است»، «استفاده از گوشی شخصی است»، «دوست دارم به استعدادهای خود بپردازم»، «این محدودیت اجتماعی درست نیست زیرا علایق ما را نادیده می‌گیرد»، «هر کسی را در قبر خودش می‌گذارند»، «عیسی به دین خود موسی به دین خود» و... درحالی که در مکتب اسلام، زندگی اجتماعی و تربیت اجتماعی یک اصل اساسی است و ما به عنوان یک مسلمان نمی‌توانیم دربرابر اطراف خود بی‌تفاوت باشیم. به همین دلیل است که در روایات می‌فرمایند مؤمن باید از حال همسایه خود باخبر باشد. این، نشان از زندگی اجتماعی دارد.
این روان‌شناس و درمانگر نوجوان با بیان اینکه غرب توانسته به وسیله ابزار رسانه، محتوای باطل خودش را بر زندگی و سبک زندگی ما مردم ایران القا کند، تصریح می‌کند: کار رسانه ورود ذره ذره به زندگی است. رسانه از ابتدا به بچه مسلمان نمی‌گوید دیگر نماز نخوان بلکه ابتدا وارد سبک زندگی شده و با داشته‌ها و ارزش‌ها شروع به مقابله می‌کند. زیرا رسانه‌ای که امروز در دست ماست، وابسته است.
آسیب‌های فضای مجازی بر خانواده
دکتر احمدی در پاسخ به آسیب‌های رسانه تشریح می‌کند: نخستین آسیب رسانه، وابستگی آن به فرهنگ بیگانه است. گفته می‌شود پس از جنگ شوروی، متولیان امور فرهنگی بازسازی را از ساخت سینماها و موزه‌ها آغاز کردند زیرا فرهنگ یک کشور می‌تواند ارزش‌های آن را اداره کند. ما در بخش فرهنگی و سینما و رسانه چقدر به فرهنگ غربی وابسته هستیم؟ امام خمینی(ره) در این زمینه می‌گویند یکی از عوامل آسیب‌زا که می‌تواند جوانان ما را از لحاظ تربیتی و اعتقادی به سقوط بکشاند، وابستگی به فرهنگ ناصالح بیگانه است. فرهنگ غرب مفهوم نماز، حجاب، خدا، احترام به پدر و مادر، ایثار، گذشت، مردم‌دوستی، کمک به همسایه، کمک به محیط زیست و... به عنوان ارزش‌های فرد مسلمان را تحت‌تأثیر خود قرار داده است. حتماً شنیده‌اید که پدر و مادرها می‌گفتند جلو پدر و مادرمان حتی پاهایمان را دراز نمی‌کردیم. چه شد که امروزه دیگر پدر و مادر آن احترام خودش را ندارد؟ یکی از مهم‌ترین عوامل، بحث رسانه و شبکه‌های مجازی و فیلم‌ها و سریال‌هایی است که با کمال وقاحت به پدر و مادر بی‌احترامی می‌کند.
این استاد حوزه و دانشگاه می‌گوید: آسیب مهم دیگر رسانه، ترویج مصرف‌گرایی است. ما در رسانه اکثراً مصرف‌گرا هستیم و خط تولیدی که وابسته به فرهنگ و ارزش‌های خودمان باشد، نداریم. بیشتر برنامه‌ها و محتواهای ما برگرفته از کشورهای خارجی، فیلم‌های خارجی، برنامه‌ها، مستندها، همایش‌ها و نمایش‌های آنهاست. ما محصول کشورهای خارجی را برای خودمان بازسازی کرده و به زبان خودمان، به مردم خودمان منتقل می‌کنیم. وجود چند هزار شبکه ماهواره‌ای فارسی‌زبان آن هم به صورت رایگان حکایت از تلاش رسانه‌ای دشمنان برای اثرگذاری و نفوذ بر مردم جامعه دارد. چه شد چند شبکه فارسی‌زبان ماهواره‌ای در دهه 70، امروزه به بیش از 300 شبکه رسیده که در حال تولید محتوای رایگان برای فرهنگ ایرانی است؟ آیا این موارد نباید سؤال‌برانگیز باشد.
دکتر احمدی تأکید می‌کند: والدین باید با تربیت رسانه‌ای فرزندانشان و ابعاد پنهان و آشکار رسانه آشنا بوده و سواد رسانه‌ای داشته باشند. بر میزان استفاده فرزندان از رسانه، نوع برنامه‌ها و نرم‌افزارها، انیمیشن‌ها و... نظارت داشته باشند. اینکه چه زمانی برای فرزندشان تلفن همرا تهیه کنند و اگر تهیه کردند، چه رسانه‌هایی را روی آن داشته باشند. اینکه گوشی رمز داشته باشد یا نه، الگوگیری از فضای مجازی چگونه باشد و... همه از موارد اثرگذار در تربیت رسانه‌ای فرزندانمان است. والدین باید رسانه را والد قرار ندهند. استفاده از رسانه و فضای مجازی در حد سرگرمی در بالاترین حد خود بین نیم تا یک ساعت شاید در زمانه امروز مشکل کمتری ایجاد کند. بهتر است والدین سبد فرهنگی و اوقات فراغت فرزندانشان را با ورزش، کتاب‌های متنوع و برنامه‌های مهارتی، ارتباط با دوستان سالم و... پر کنند. در روایت داریم مؤمن اگر بیکار باشد به گناه سوق پیدا می‌کند. این روایت برای ما کلیدواژه‌ای دارد که برای زندگی فرزندانتان برنامه داشته باشید. برنامه‌های جذاب و مورد علاقه می‌تواند از آسیب‌های فضای مجازی کم کند. البته قطعاً منکر تأثیر خوب رسانه نیستیم ولی باید تربیت رسانه‌ای و مدیریت رسانه‌ای در اولویت‌های ما قرار گیرد.
نظر شما