خودسازی برای انسان‌های مؤمن در همه ماه‌ها اتفاق می‌افتد، اما زندگی دنیایی برای انسان‌های عادی و حتی مؤمنان سرگرمی به همراه دارد. خدای متعال مؤمنانش را دوست دارد و در زمان‌ها و مکان‌های خاصی دعوت‌های خاصی برای مؤمنان دارد تا در آن با اعمال ویژه‌ای مثل نماز، دعا، زیارت و... به سوی خداوند رفته و فرو رفتن در دنیا کنترل شود. ماه رمضان چنین خصوصیتی دارد.

انسان دارای ابعاد مختلفی است، مثل بعد فردی و بعد اجتماعی، بعد دنیایی و بعد آخرتی؛ روزه همه این ابعاد را دربردارد. جنبه جسمانیت آن را ملاحظه می‌کنید که در روایات به سلامتی بدن اشاره شده است. یک وقت جنبه‌های روحی را در نظر دارید که روح از آلودگی‌ها پاک و ارتباط و خضوع دربرابر خدای متعال بیشتر می‌شود؛ یک وقت آثار اجتماعی آن در نظر گرفته می‌شود و اینکه با روزه شخص غنی درد گرسنگی را بکشد تا بفهمد بر گرسنگان چه می‌گذرد و به فکر دست‌گیری از آنان باشد. روزه کامل روزه‌ای است که همه این آثار برای انسان مترتب شود.

روزه یک مرحله لازم و مراحل اضافه دارد. روزه کامل آن است که در مرحله اول، شرایط لازم را که فقها در رساله‌های عملیه، برای ما بیان کرده‌اند دارا شود، سپس این روزه آثار روحی در وجود انسان می‌گذارد که انسان تمایل پیدا می‌کند ارتباطش با خدای متعال قوی‌تر شود. برای غنی‌تر و قوی‌تر شدن این ارتباط، لازم است انسان علاوه بر اینکه از خوردن و آشامیدن در روز خودداری می‌کند،‌ از بعضی کارها که در ایام دیگر حلال است و به‌واسطه روزه بر او حرام می‌شود خودداری کند، همچنین دیگر اعضا و جوارحش نیز روزه‌دار باشند و از گناهانی که حتی در ایام دیگر برای حفظ تقوا باید از آن‌ها خودداری می‌کرد دوری کند. ویژگی مهم ماه رمضان این است که انسان با نفسش به‌طور خاص مبارزه کرده و چشم، زبان، گوش و... را از گناهان متعددی که می‌تواند انجام دهد، حفظ می‌کند تا کم‌کم به واسطه این تزکیه، قلبش هم روزه‌دار شود.

در قرآن کریم خداوند در دو جا فرموده «یا أیها الذین آمنوا استعینوا بالصبر والصلاة إن الله مع الصابرین» که مفسران صبر را به روزه تفسیر کرده‌اند، چرا که روزه یک مقاومتی برای انسان می‌آورد. خدای متعال خواسته انسان در ایامی خاص، تمرینی برای خودسازی و کنترل خود داشته باشد تا نفس آمادگی پیدا کند از محرمات دیگر هم که موجب آلودگی روح، آلودگی زندگانی دنیا و اجتماعی و آلودگی زندگانی آخرتی او می‌شود، دوری کرده و صفا پیدا کند.

انسان مؤمن که می‌خواهد برای تقویت ایمان، به زندگی پاکیزه برسد،‌ لازم است محافظت‌ها و مجاهدت‌هایی داشته باشد. ماه رمضان ماه بسیار خوب خدای متعال است که بر انسان‌های مؤمن منت گذاشته و این عمل را واجب کرده تا از آلودگی‌ها جدا شوند.