اخیرا رجب طیب اردوغان رییس جمهور کشور ترکیه در سخنرانی اعلام کرد ، تا تابستان سال جاری میلادی ، مسئله مان با کشور عراق را حل و فصل خواهیم کرد. ضمن اینکه ، وزیر دفاع ترکیه نیز به تازگی اعلام کرده تا تابستان امسال، در عمق 30 الی 40 کیلومتری خاک عراق کمربند امنیتی را ایجاد خواهیم کرد. اظهارات وزیر دفاع ترکیه مشابه با رییس جمهور کشورش نشان از یک برنامه هدف دار جدید میباشد. برنامه ای که احتمال تجاوزات جدیدی را از سوی ترکیه به ذهن ها متبادر می‎کند. هر چند که در گذشته، تجاوزات نظامی-اطلاعاتی همسایه شمالی عراق به شکل آشکار و غیر آشکار انجام می‎شدهاما به زعم کارشناسان، این اظهارات اردوغان و وزیر دفاع ترکیه در وضعیت فعلی منطقه به شکل قابل محسوسی تامل برانگیز است.

محمد پارسا نجفی ، کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه در پاسخ به قدس برای درک ابعاد و چرایی این اظهارات تشریح کرد : ترکیه همواره از چند دهه گذشته در شمال عراق دست به اقدامات نظامی زده است. حتی پیش از سقوط صدام این کار را کرده بود. 25 سال قبل کشور ترکیه به بهانه مبارزه با چریک‎های"پ‌ک‎ک"یا کردهای کردستان ترکیه، اقدام به عملیات‎های نظامی زمینی و هوایی کرده بود به ویژه در مناطق شمالی عراق مانند استان‎های اربیل و دهوک که این موضوع مسئله تازه‎ای نیست.

دوباره تاکید می‌کنم کهترکیه همواره در شمال عراق مداخله نظامی داشته و این به معنای یک جنگ گسترده نبوده و نیست؛ نهایتا چند کیلومتر خارج از مرز در عمق 15 یا 20 کیلومتری پایگاهی را تاسیس می‌کند یا در عمق 40 کلیومتری خاک عراق بمباران‎هایی را انجام داده‎اند. این بمباران اهدافی که برای ترکیه مطرح است را مورد هدف قرار می‎دهد ؛مانند کوهستان‌های قندیل که در استان سلیمانیه عراق قرار گرفته و ترک‎ها ادعا می‌کنند که محل حضور و مقر نیروهای پ‎ک‌ک می‌باشد.

اهداف واقعی ترکیه چیست؟

نجفی در پاسخ به نیات و اهداف واقعی حکومت ترکیه ، نسبت به این موضوع تصریح کرد : یک واقعیتی وجود دارد این است که اگر حکومت ترکیه قصدی برای نابودی پ‎ک‎ک داشت ، می‌توانست با روش‎های مختلف دیگری این کار را بکند ، چرا که با اقدامات نظامی هم نابودی پ‎ک‎ک امکان‌پذیر نبوده و عملا تاثیر زیادی نداشته است. به عنوان نمونه اطلاعات زیادی وجود دارد ، مبنی بر اینکه این گروه چریکی همکاری‎های زیادی را با سازمان اطلاعات ترکیه موسوم به "میت " داشته و یا اینکه این گروه شبه نظامی ، از سوی دولت‎های غربی حمایت می‌شود. همچنین کشور ترکیه روابط بسیار خوبی‎ با حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری خاندان بارزانی دارد ؛ خاندانی که دقیقا در همان دو استان مذکور حکومت می‎کنند. طبیعتا ترکیه می‌توانست از نفوذی که بر حزب دموکرات دارد برای اخراج نیروهای پ‎ک‎ک استفاده بکند.

اما اصلا مسئله اینطور نیست ، چرا که ترکیه پ‎ک‎ک را بهانه ای قرار داده، تا مداخلات خودش در عراق و سوریه را مشروع جلوه دهد. ترکیه اهداف زیادی از این مسئله داشته و دولت‎های مختلفی حتی قبل از اردوغان این سیاست را پیگیری می‎کردند. به عنوان نمونه فرافکنی مشکلات داخلی ترکیه، یکی از عواملی بوده که همواره دولت این کشور را به این فکر انداخته با یک ماجراجویی یا عملیات نظامی در شمال عراق و سوریه افکار عمومی را به سمتی دیگری سوق بدهد. ضمن اینکه در حال حاضر تورم حدودا 65 درصدی اقتصاد ترکیه، یکی از مسائلی می‌باشد که باعث عملیات‌های نظامی ترکیه در شمال عراق و سوریه شده است.

این کارشناس مسائل بین الملل در ادامه توضیح داد: یکی از مسائل چالش برانگیز در روابط ترکیه و عراق، سد سازی‎های متعدد کشور ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات است. این موضوع باعث کمبود شدید آب در عراق شده که همیشه عراق نسبت به سد سازی‌های ترکیه اعتراض‎هایی کردندچرا که دو بخش کشاورزی و محیط زیست عراق را تحت تاثیرات منفی قرار داده است. به همین دلیل ، ترک‌ها دست به یک ماجراجویی می‌زنند تا از این مسئله فرار کنند.

منظور از سد سازی ترکیه ، پروژه گاپ ( GAP ) هست که شرکت‎ها و پیمانکاران رژیم صهیونیستی آن را در سرچشمه‎های رودهای دجله فرات ارس و ... اجرا می‎کنند و هدفشان این است که منطقه غرب آسیا به ویژه عراق سوریه و همچنین ایران را با مشکلات محیط زیستی از جمله کم آبی مواجه کنند که طبیعتا چالش‎هایی را در بخش کشاورزی ایجاد می‎کند. متاسفانه ترکیه به این بهانه که رودها در خاک ترکیه سرچشمه می‌گیرد ، به خودش چنین اجازه‎ای را می‌دهد و حتی این مسئله از لحاظ حقوقی-بین المللی هم قابل پیگیرد است. طبیعتا ترکیه برای اعمال فشار در کشورهای ذی نفوذ در این حوزه آبریز ، اقدام به ماجراجویی هایی‌ کرده و می‌کند.

تبعات اقدامات ترکیه

نجفی در پاسخ به این سوال مبنی بر تبعات اقدامات ترکیه ، برای منطقه غرب آسیا گفت :  اصولا اقدامات نظامی ترکیه در شمال عراق ، تاثیرات محدودی داشته و خواهد داشت که بخش زیادی از آن اصطلاحا برای مصرف داخلی جامعه سیاسی ترکیه است. بخش دیگری نیز برای کمک به حزب دموکرات ، به رهبری خاندان بارزانی هست ؛ هر بار که خاندان بارزانی دچار مشکلی می‌شوند ، ترکیه یک بحران امنیتی ایجاد می‌کند تا مردم شمال عراق ساکت شوند.

به طور نمونه مسئله پرداخت نشدن حقوق کارمندان در منطقه اقلیم کردستان عراق و یا سایر مشکلات اقتصادی و ... در شمال عراق ، که کشور ترکیه با ایجاد یک بحران امنیتی زمینه سازی را برای سرکوب اعتراضات و منحرف شدن افکار عمومی از مشکلات داخلی اقلیم کردستان فراهم میکند. حتی مداخلات ترکیه در شمال سوریه که منجر به اشغال بخش‌های وسیعی شده هم تاثیر راهبردی یا تغییر جدی را در منطقه نداشته است. هرچند برای مردم محلی که زیر توپ ، گلوله و بمباران ارتش ترکیه قرار دارند ، طبعیتا فاجعه آمیز می‎باشد ، اما بعید است که بتواند تغییرات راهبردی را شامل بشود.

واکنش ایالات متحده آمریکا و اروپا

این کارشناس بین الملل نسبت به واکنش‌های بین المللی و منطقه‎ای، تشریح کرد : ایالات متحده آمریکا و اروپا از مسئله کردستان عراق و سوریه برای اعمال فشار به ترکیه و گرفتن امتیاز از این آنکارا استفاده می‌کنند. (اروپا نیز که به دلایل مختلفی با ترکیه مشکلات زیادی دارد سعی میکند از این موضوع به عنوان اهرم فشاری برای مضوعاتی همچون پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا استفاده کند) و متقابلا ترکیه نیز ، با عملیات‎های نظامی‎ای که آسیب آن فقط به مردم عادی می‌رسد ، تلاش می‎کند از آمریکا و اروپا امتیاز بگیرد.

وی در ادامه گفت: واکنش عراق هم همواره بسیار ضعیف بوده  و احتمال زیاد باز هم واکنش‎های ضعیفی خواهد داشت و هربار که حکومت ترکیه اقدامات تجاوز کارانه را در مورد تمامیت ارضی عراق انجام داده، بغداد یا واکنشی نشان نداده و یا در حد یک محکوم کردن (صرف) بسنده کرده ، ولی اقدام نظامی یا حقوقی-بین ‎المللی انجام نداده است. شاید یکی از مسائل این موضوع به دلیل اشغال خاک عراق توسط نیروهای نظامی ایالات متحده هست ، که برای واکنش جدی نشان دادن باید از آمریکا اجازه بگیرد.

نکته مهم این است که ، کشور ترکیه می‎توانست از فرمولی که ایران برای امنیت در مرزهای خودش به کار گرفت استفاده بکند. منظور این است که تقویت نیروهای عراقی در مرز با ایران را انجام دهد و همچنین خلع سلاح نیروهای مسلح کرد که به مرزهای ایران وارد می‌شدند را پیگیری کند ؛ اما ترکیه چنین قصدی را ندارد و برخلاف ایران تلاش می‌کند ، از نفوذ دولت مرکزی عراق در اقلیم کردستان و شمال عراق کم کند. همانطور که پیشتر گفته شد اگر ترکیه می‎خواست که با چریک‎های پ‎ک‌ک مبارزه بکند ، راه‎های زیادی وجود داشت ولی هدف اصلی ترکیه مبارزه با پ‎ک‌ک نبوده ، نیست و نخواهد بود.

واکنش ایران

محمد پارسا نجفی نسبت به واکنش ایران برای عملیات‌های نظامی ترکیه تصریح کرد : اما واکنش ایران چه خواهد بود ؟ ایران همیشه از صلح و ثبات در پیرامون مرزهای خودش به خصوص در منطقه غرب آسیا حمایت کرده و می‎کند ، چرا که معتقد هست هر نوع تنش-تشنج و چالشی در منطقه به سود دولت‌های غربی و به زیان مردم کشورهای منطقه‌ی غرب آسیا بوده و هست و همواره به کاهش تنش و حل مشکلات بر اساس چاره اندیشی منطقی و مذاکره‌ای تاکید کرده است. بارها مداخلات ترکیه در عراق منجر به این شده ، آوارگان کرد عراقی که آسیب دیده از حملات ترک‌ها بودند به ایران پناهنده شوند و باعث شده مشکلات امنیتی برای ایران فراهم بشود ؛ طبیعتا ایجاد یک چالش جدید پیرامون مرزهای ایران به سود هیچ کشوری نیست و این مسئله بارها از طرف ایران اعلام شده است. تاکید می‌کنم مسئله ترکیه چالش امنیتی ناشی از فعالیت گروهک پ‌ک‎ک در شرق و جنوب این کشور نمی‌باشد چرا که ترکیه از موضوع پ‎ک‌ک به عنوان یک دستاویزی برای چالش افزایی در منطقه استفاده می‌کند.

نکته دیگری که وجود دارد این است که ترکیه در گذشته سیاست نو عثمانی‎گری را پیگیری می‎کرد و هدفش این بود که به " نفت منطقه کرکوک عراق" دسترسی داشته باشد و همچنین مشابه همین مسئله را در شمال سوریه هم پیگیری و تلاش میکرد استان‌‎ حسکه در شمال شرق و استان‎های حلب و ادلب در شمال غرب سوریه را ضمیمه خاک خودش بکند ؛ اما به دلیل مشکلات داخلی ترکیه ، تغییر وضعیت بین المللی ، کاهش قدرت آمریکا و سایر موارد ، به طور رسمی از طرف آنکارا اعلام نمی‎شود ؛ ولیکن شاهد بودیم در یک دهه گذشته که ترکیه رسما بارها اعلام می‌کرد "قصد داریم از استان ادلب و حلب تا شمال عراق را ضمیمه خاک خودمان کنیم" ، اما الان با روش‎های دیگری همان سیاست را به شکل تلویحی اعلام می‎کنند و بهانه آن‎ها این است که ما برای ایجاد امنیت در داخل ترکیه با نیروهای تروریستی و مشخصا پ‌ک‎ک در آن سوی مرزها مبارزه کنیم.

لازم به ذکر است ، به تبع عملیات طوفان الاقصی نیروهای حماس در هفتم اکتبر سال گذشته میلادی ، فعالیت‌های مخرب رژیم صهیونیستی در منطقه به شکل کاملا محسوسی کاهش داشته است ؛ به همین دلیل نمی‌توان شدت و حجم فعالیت‎های نظامی کم ترکیه در مدت زمان تقریبی 6 ماه از جنگ غزه را بی ارتباط با این جنگ دانست. ولیکن باید دید کشورهای منطقه از جمله ایران و کشور روسیه که بیشتر از دوسال است درگیر جنگ سنگین اوکراین می‎باشد ، آیا تصمیم قاطعی نسبت به اقدامات و عملیات‌های نیروهای مسلح ترکیه در عراق و سوریه خواهند گرفت ، یا همچنان این کشور به تجاوزات خودش ادامه می‌دهد.   

خبرنگار: حمید اسدی