به گزارش قدس خراسان، مشهد بزرگ‌ترین مقصد گردشگری مذهبی در ایران است و سالانه تعداد بی‌شماری از گردشگران برای سفر به مشهد برنامه‌ریزی می‌کنند. در کنار حرم مطهر امام رضا(ع)، این شهر جاذبه‌های دیگری را نیز در خود جای می‌دهد. یکی از این جاذبه‌ها، چهارطاقی بازه هوره است که در اطراف مشهد قرار دارد.

چهارطاقی بازه هوره، آتشکده بوده است؟

چهارطاقی بازه هوره به‌عنوان قدیمی‌ترین چهارطاقی ایران شناخته می‌شود که برخی سابقه آن را به دوران اشکانیان می‌رسانند. بررسی تاریخ معماری ایران نشان می‌دهد چهارطاقی‌ها معمولا سبک معماری دوره ساسانی هستند. به هر شکل، با توجه به تحقیقات باستان‌شناسان، کاربرد بنا در دوره ساسانی بوده است. در مورد اینکه بنا، آتشکده بوده است یا استفاده دیگری از آن می‌کردند، هنوز اطلاع دقیقی در دست نیست. با ما همراه باشید تا بیشتر درباره این سازه تاریخی بدانید.

چهارطاقی بازه هوره کجاست؟

چهارطاقی سنگی بازه هوره از جاهای دیدنی مشهد به شمار می‌رود و در محور مشهد به تربت حیدریه، قسمت جنوبی روستای رباط سفید در مسیر جاده اسدآباد و در فاصله حدودا ۷۰ کیلومتری مشهد در استان خراسان رضوی قرار دارد.

معرفی چهارطاقی بازه هوره

چهارطاقی بازه هوره در کنار راه قدیمی مشهد به تربت حیدریه است. به دلیل آنکه در گذشته کاروان‌های فعال در مسیر جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و کرمان از تنگه مجاور این بنا عبور می‌کردند، در مورد این بنا نظرات بسیاری داده شده است. برخی بر این عقیده‌اند که بنا ویژگی‌های دوره پارتیان را دارد. هرتسفلد بر این عقیده است که این سازه از بناهای ساسانی به حساب می‌آید، ویژگی‌های معماری ساسانیان را دارد و قدیمی‌ترین چهارطاقی‌ای است که در ایران ساخته شده است. پروفسور آرتور شرق‌شناس برجسته آمریکایی، معتقد است که سقف نیم‌دایره این بنا، کهن‌ترین گنبد جهان است. در سال ۲۰۱۱ یکی از پژوهشگران ایرانی نظریه وجود خاصیت نجومی این بنا را با دلایل مستند مطرح نموده ‌است.

بنای سنگی بازه هوره، با شماره ۳۹ در سال ۱۳۱۰ شمسی به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی استان خراسان رضوی، ثبت آثار ملی ایران شد. تاریخ ثبت بنا و شماره ثبت آن نشان می‌دهد این چهارطاقی خاص، از اولین آثار باستانی ایران و اولین اثر تاریخی استان خراسان به شمار می‌آید که به ثبت ملی رسیده است.

کاربری چهارطاقی بازه هوره

در مورد کارکرد چهارطاقی سنگی بازه هوره، نظرات باستان‌شناسان و محققان متفاوت است. اولین نظریه‌ در مورد چهارطاقی بدین صورت است که چهارطاقی سنگی آتشکده‌ای بوده است و در زمان ساسانیان از آن استفاده می‌شد. اما چون در تحقیقات باستان‌شناسی هیچ‌گونه نشانه‌ای مثل آتشدان، پایه مجمر یا جایی که در بنا مخصوص آتش باشد دیده نشد، محققان نتوانستند به‌طور قطع در این زمینه اظهار نظر کنند. نظریه دیگر نشان‌دهنده تالار بودن بنا بود. باقی‌مانده‌های بنا در اطراف چهارطاقی نشانگر این است که چهارطاقی بخشی از یک مجموعه بنا بوده است و ورودی‌های چهارطاقی به قسمت‌های مختلف مجموعه بنا مرتبط بوده‌اند. بر این اساس برخی باستان‌شناسان احتمال دادند که چهارطاقی بخش از مجموعه‌ای تالارمانند بوده است. در نزدیکی چهارطاقی، ویرانه‌هایی از قلعه‌های تاریخی نیز دیده می‌شود که در آن مکان با نام‌های قلعه دختر و پسر شناخته می‌شوند.

برخی محققان نیز احتمال کاربری چهارطاقی در مباحث نجومی را بر اساس مکانی داده‌اند که بنا در آن ساخته شده است. همچنین قرارگیری بنا بر سر راه جاده‌ای که در روزگار باستان اهمیت بسیار داشت، برخی را بر آن داشته است بنا را سازه‌ای برای نگهبانی جاده یا پاسگاه، در نظر بگیرند. از مکان اطراف بنای بازه‌هوره، سفال‌های بسیاری نیز به دست آمده است که سابقه آن‌ها به دوره ساسانیان می‌رسد. به نظر می‌رسد این بنا در دوره ساسانی کارکرد قابل توجهی داشت و از بناهایی با نقش پررنگ در حاکمیت آن زمان محسوب می‌شد. دوام این چهارطاقی با سابقه باستانی بسیار تا به امروز قابل‌توجه است؛ در حالی که بنا دارای زیرسازی خاصی نیست و روی شالوده رسی، پابرجا مانده است. این در صورتی است که بنا در حدود ۱۷۰۰ سال سابقه دارد. برخی محققان بر این عقیده‌ هستند که به احتمال بسیار، بنا قبل از اینکه چهارطاقی روی آن ساخته شود، زیرسازی داشته است.

معماری چهارطاقی بازه هوره

به‌طور کلی، چهارطاقیT بنایی چهارگوشه با پوشش گنبدی است که چهار پایه و یک طاق با چهار ورودی دارد. نقش چهارطاقی، مربع است که از یک جرز در هر گوشه، چهار قوس که چهار جرز را به هم وصل می‌کنند، یک گنبد گوشواره تشکیل می‌شود که در بالای قوس‌ها، یک درگاه که در هر یک از چهارضلع بنا پس از خاتمه کار ساخته شده‌اند. معمولا در گذشته، کاربرد چهارطاقی‌ها به‌صورت آتشکده بوده‌اند یا کارکرد مذهبی داشته‌اند. اما چهارطاقی‌هایی هم وجود دارند که کاربردهای دیگر داشته‌اند. فضای ورودی چهارطاقی دارای سه درگاهی بلند و عریض است؛ اما ورودی اصلی آن از ضلع غربی است.

در سطح فوقانی پلان مربع بنا، چوب‌هایی بر کنج آن نصب شده‌اند که احتمالا گام‌های اولیه برای ایجاد گوشواره به منظور ایجاد گنبد در بناها بوده است. این بنا در واقع هسته مرکزی یک مجموعه معماری است. بنا یک گنبد و سه ورودی دارد که از سمت شرق گویا به یک بنا متصل بوده است. در دو سوی شمال و جنوبی آن نیز الحاقاتی مثل راهرو و ایوان وجود داشته‌اند.

بنای چهارطاقی بازه هوره، کهن‌ترین چهارطاقی ایران و نشان‌دهنده عظمت معماری ایران باستان در عصر ساسانی است.