برخی از روزها و ایام خاص در برخی از زمان‌ها و مکان‌ها و موقعیت‌ها را در جامعه به‌خاطر مناسبتی خاص، عید می‌دانیم. عید تولد، عید ازدواج، عید رسیدن به منصب و مقام و... این موارد نمود ظاهری از عید است. ظاهر عید تابع زمان، مکان، موقعیت و مناسبت است.

اما عید در فرهنگ نهج‌البلاغه و در حقیقت فرهنگ اسلام، حقیقتی دارد که آن حقیقت، باطن عید است. حقیقت عید در فرهنگ نهج‌البلاغه تابع زمان، مکان، موقعیت و مناسبت نیست. حقیقت عید در گرو تعیین و انتخاب سبک زندگی انسان و جامعه است. یعنی آن‌گونه که ما زندگی کنیم و جامعه سبک رفتار و مسیر خودش را انتخاب می‌کند، عید هم همان‌گونه تحقق پیدا خواهد کرد.

عید در گرو تعیین سبک زندگی انسان و جامعه است. فرهنگ اسلام و نهج‌البلاغه بیان می‌کند چگونه زندگی کنیم تا روزی از زندگی‌مان عید باشد.

البته سبک زندگی که بیان می‌کنیم، سبک زندگی بر مبنای تحصیل رضای خداوند است، نه رضای خود و نه رضای نفس. فرق عید اسلامی با عید غیراسلامی اینجا روشن می‌شود. عید اسلامی تابع سبک زندگی است اما سبک زندگی بر مبنای تحصیل رضای خدا. انتخاب سبک زندگی صحیح و خداپسندانه موجب می‌شود روزی برای انسان عید شود. وقتی با این فرهنگ عید شد، آن روز تولدی دوباره می‌شود.

عید از آن کسی است که روزه‌اش پذیرفته شده

امیرمؤمنان علی(ع) چند جا در نهج‌البلاغه درخصوص عید فطر سخن گفته است. البته چند جا در مورد عید صحبت شده اما شارحان نهج‌البلاغه معتقدند این چند سخن همه یک خطبه و سخنرانی امیرمؤمنان(ع) است که در نهج‌البلاغه آمده و آن خطبه هم در روز عید فطر ایراد شده است. خطبه 28، خطبه 45، حکمت 428 نهج‌البلاغه. در این سه مورد، امام علی(ع) درباره عید فطر سخن گفته است. با بررسی روشن می‌شود این کلمات همه از یک خطبه طولانی بوده که در عید فطر بیان شده و در برخی جاها برش‌‍‌هایی از آن نقل شده است. مجموعه خطبه امیرمؤمنان(ع) در روز عید فطر را شیخ صدوق(ره) در کتاب امالی خود نقل کرده و همین‌طور در کتاب تنبیه الخواطر و نزهة النواظر هم بیان شده است.

نکته مهم همانی است که در حکمت 428 بیان شده با این بیان که حقیقت عید در فرهنگ نهج‌البلاغه چیست؟

امیرمؤمنان(ع) فرمود: إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ؛ وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَی اللهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ؛ یعنی عید از آن کسی است که روزه‌اش پذیرفته شده و نمازش را پاداش داده‌اند. هر روزی که در آن، خدا را معصیت نکنی، تو را روز عید است.

این نکته، حکایت از سبک زندگی اسلامی دارد. برای کسی روز اول ماه شوال عید است که سبک زندگی خود را در رمضان و پیش از آن درست انتخاب کرده و به‌گونه‌ای زندگی کرده باشد که رفتارش خداپسندانه بوده و خداوند روزه‌اش را پذیرفته باشد. روزه مصداق و نمونه‌ای از عمل انسان است. حقیقت عید تابع سبک زندگی است.

سبک زندگی خود را به خدا عرضه کنید

امیرمؤمنان(ع) در خطبه عید فطر می‌فرماید: «ایُّهَا النَّاسُ اِنَّ یَوْمَکُمْ هذا یَوْمٌ یُثابُ بِهِ الْمُحْسِنُونَ وَیَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِیَوْمِ قِیامَتِکُمْ» یعنی امروز روزی است که نیکوکاران بدان پاداش نیک برند و بدکاران زیان بینند و این شبیه‌ترین روز به روز قیامت شماست.

«فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلّاکم، خروجکم من الاجداث الی ربکم» از خانه که به طرف مصلای نماز عید فطر خارج می‌شوید، به یاد بیاورید هنگامی را که از قبرهای خود در روز قیامت خارج می‌شوید تا به طرف میدان عظیم قیامت و محل ثواب و عقاب الهی روانه می‌شوید.

«واذکروا بوقوفکم فی مصلاّکم وقوفکم، بین یدی ربکم»؛ در مصلی که برای نماز می‌ایستید، به یاد بیاورید هنگامی را که در قیامت، در پیشگاه پروردگار ایستاده‌اید و برای حساب و کتاب آماده می‌شوید.

آن روز می‌توانید سبک زندگی خود را به خدا عرضه کنید. در نگاه اسلام و به‌ویژه در نهج‌البلاغه و خارج از آن، روز عید جهت دیگری نیز دارد و آن این است که روز عید به‌ویژه عید فطر، روز اجتماع و اتحاد مسلمین و اتخاذ موضع است.

مسلمانان در روز عید با حضور خود در مقابل جهان کفر و دشمنان، موضعی را انتخاب می‌کنند؛ یعنی اگر امکان تصویربرداری از نمازهای عیدفطر و نمایش آن در سراسر جهان بود، آن عظمت ظاهر می‌شد. بنابراین امام رضا(ع) مطابق نقل شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه فرمود: إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعا یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیهِم؛ روز فطر از این رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایی مسلمانان باشد و در این روز گرد هم آیند و برای خدا به صحرا (فضایی باز) درآیند و خداوند را بر منتی که بر آن‌ها نهاده ستایش و به بزرگی یاد کنند.

در فرهنگ امیرمؤمنان(ع) و نهج‌البلاغه، عید حقیقتی دارد و حقیقت آن، نتیجه سبک زندگی خداپسندانه ماست. حقیقت عید، اعلام حضور و اجتماع در برابر جوامعی است که به غیر خدا توجه دارند.