به گزارش قدس آنلاین یکم اردیبهشت روز بزرگداشت «مشرف الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی» مشهور به «شیخ سعدی» یکی از بزرگ‌ترین شاعران فارسی‌گوی ایران و سخنوران جهان است که همچون ستاره‌ای در آسمان ادبیات کشورمان می‌درخشد. مشهورترین اثر سعدی شیرازی، مجموعه اشعار او در کتاب گلستان است. با این حال آثار او به گلستان و بوستان محدود نمی‌شود بلکه طیف وسیعی از آثار او در میان غزلیات، قصیده و… قابل مشاهده است. در همین راستا به سراغ کوروش کمالی سروستانی، سعدی‌شناس و نویسنده آثار ادبی رفتیم تا درباره علاقه وی به شناختن سعدی و بررسی کاستی‌های سعدی‌پژوهی به گفت‌وگو بنشینیم که آن را در ادامه می‌خوانید.

سعدی و انقلابش در زبان فارسی
کمالی سروستانی در پاسخ به این پرسش که چرا پس از گذشت قرن‌ها هنوز باید سعدی بخوانیم، گفت: اصولاً متون کلاسیک ادبی آثاری هستند که با توجه به نبوغ ادبی و اندیشه‌های انسانی آفرینندگانشان، برای دوره‌های مختلف پیام‌هایی دارند. اینکه هر نسل با خوانش دوباره متون کلاسیک آنچه را که فکر می‌کند در زندگی روزانه، ارتباطات اجتماعی، اخلاق، زیبایی‌شناسی، رابطه حکومت و شهروند وجود دارد به کار بگیرد. سعدی نیز این ویژگی‌ها را دارا بود و با آفرینش غزل‌های عاشقانه، روایت‌های عارفانه، قصاید فاخر، مجالس حکیمانه، نصیحت الملوک خردمندانه و رباعیات و قطعات شاعرانه هر روز از کران تا به کران به قلمرو زبان فارسی می‌افزود. علاوه بر این با ترجمه آثار سعدی به زبان‌های مختلف به ویژه از قرن هفدهم به بعد، اندیشمندان و شاعران زیادی در آثار او انسان‌گرایی، دوستی، مهر، محبت و زیبایی دیدند. این ویژگی‌ها موجب شده امروزه نیازمند تلطیف اخلاق برای ترویج زیبایی، شناخت بهتر و پاسداشت زبان فارسی باشیم؛ چرا که سعدی فقط شاعر نبود، بلکه حکیم و زبان‌آور نیز بود و انقلابی را که در زبان فارسی به وجود آورد، چنان بود که استادی مانند فروغی بر آن است که عده‌ای به ما می‌گویند سخنان و آثار سعدی به گونه‌ای نوشته شده که انگار به زبان امروزی ماست و در واقع این ما هستیم که امروزه به زبان سعدی حرف و سخن می‌گوییم. پس به این نتیجه می‌رسیم سعدی در زبان، حکمت و اندیشه دستاوردهایی داشته که هنوز هم می‌تواند برای انسان امروزی با همه دغدغه‌هایش، سودمند باشد.

فرمانروای مُلک سخن و اعجازش در کلام
وی با بیان اینکه شاعران بزرگی مانند فردوسی، عطار و... آثاری مملو از جاذبه و زیبایی دارند و هر کدام از زاویه‌ای دلپذیر و دلنشین هستند، بیان کرد: اما سعدی یک ویژگی خاص دارد و آن هم این است که وقتی به او مَلِک المتکلمین یا پادشاه مُلک سخن می‌گفتند، به این دلیل بوده است که اعجازش را در کلام و آفرینشش را در خلق معانی به ثنا می‌نشستند و این ویژگی، او را به یگانه مُلک سخن تبدیل کرد. ما هم در نثر و نظم، عشق و عرفان، حکمت نظری و عملی و روایت‌های کوتاه گلستان و مثنوی‌های حِکَمی بوستان با شخصیتی آشنا می‌شویم که بسیار دوراندیش بوده است. در قرن هفتم (قرنی که معادل با قرن سیزدهم میلادی بوده و در اروپای قرون وسطی جریان داشته و جنایت‌های بزرگی رخ داده) شاعری مانند سعدی که در آن زمان گرفتار درگیری‌های مغول بوده، توانسته حکمت انسانی را به دوش بکشد و انسان‌گرایی و انسان‌دوستی را پیش ببرد. او از تاریخ سرزمین خود آگاه بود، تمدنش را فخر می‌نهاد و بر آنچه به واسطه یاغی‌گران به یغما می‌رفت، اندوهگین بود. همچنین به مدد اندیشه و زبان و حراست از انسان برخاست. به همین دلیل کلام او همیشه جاودان است. 
بنی آدم اعضای یک پیکرند / که در آفرینش ز یک گوهرند.

سعدی مکتب‌آفرین بود
این پژوهشگر در پاسخ به این پرسش که آیا ردپای غزلیات سعدی در غزل امروز دیده می‌شود، عنوان کرد: شاعرانی که اهل مطالعه باشند، قطع به یقین سعدی را می‌شناسند. انقلابی که سعدی در غزل به پا کرد و اتفاقی که در غزل فارسی در روزگار آثار سعدی افتاد، ویژگی‌های خاصی را برای غزل ایجاد کرد که پیش از او نبود. این غزل‌ها زاده روح بزرگ و شاعرانه متفکری بودند که بوستان و گلستان را آفریده بود و به سیر آفاق و انفس پرداخته بود. ما می‌توانیم در غزل‌هایش تلفیق پرشگون نتایج نظری و عملی را در قلمرو جمال و کمال پیدا کنیم. حرکت شعر فارسی از حماسی به روایی و سرانجام به غنایی در واقع نشانه حرکت روحیه و ذوق ایرانی است. رشد شعر غنایی مستلزم این بود که به رشد فرهنگی جامعه توجه کنیم. سعدی بیش از شاعران هم‌عصر خود توانست در غزل مکتب‌آفرین باشد. این مکتب تا امروز پایدار بوده و پیروانی دارد. در شاعران معاصر کسانی مثل هوشنگ ابتهاج، شهریار و حسین منزوی از شاعرانی هستند که خودشان را تحت تأثیر زبان سعدی می‌دانند.

بی‌مهری نسبت به استفاده از متون کهن در کتاب‌های درسی
کمالی سروستانی ضمن اشاره به بی‌مهری آموزش و پرورش نسبت به قرار دادن متن‌هایی از گلستان و بوستان در کتاب‌های درسی، خاطرنشان کرد: آثار سعدی به ویژه گلستان در زبان و ادب فارسی به گونه‌ای است که سال‌ها در کنار قرآن کریم و در مکتبخانه‌ها تدریس می‌شد. حتی در شبه‌قاره آسیای میانه هر جا سخنی از زبان فارسی بود، گلستان می‌درخشید. در آن زمان این کتاب سفیر زبان فارسی شد و سال‌های بسیاری آموزگاران با گلستان، زبان فارسی را آموزش می‌دادند. اما اینکه چرا مورد بی‌مهری قرار گرفت دلایل متنوعی دارد. از جمله این دلایل نگاه سیاست‌گذار فرهنگی، اشخاصی که متون کتاب‌های درسی را انتخاب می کردند و... بود. این عوامل موجب شد نسل حاضر با گنجینه‌های تاریخی ارتباط برقرار نکند. امروزه و با توجه به امکاناتی که در فضای مجازی وجود دارد، تنها مدرسه نیست که می‌تواند به شناختن تاریخ کمک کند. در عدم توجه به آثار کلاسیک فارسی بسیاری از نهادها مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، صدا و سیما و... کوتاهی کردند و همه این نهادها نیاز دارند سیاست‌هایشان را بازبینی کنند.

رونق سعدی‌پژوهی در سال‌های اخیر
وی به کاستی‌هایی که در زمینه سعدی‌پژوهی وجود دارد اشاره کرد و گفت: سعدی‌پژوهی در سال‌های اخیر رونق یافته و بسیاری از اندیشمندان، نویسندگان، مورخان، ادیبان و... از دیدگاهی با سعدی همدلی کردند اما همچنان نیازمند آثار مرجع زیادی در زمینه سعدی‌شناسی هستیم. از جمله این آثار می‌توان به تصحیح کامل کلیات سعدی، چاپ کتاب‌های ارزان‌قیمت از آثار سعدی، تدوین دانش‌نامه سعدی، ترجمه گزیده‌هایی از آثار سعدی به زبان‌های مختلف و ساختن فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها براساس آثار و زندگی سعدی اشاره کرد. 
کمالی همچنین یادآور شد: با توجه به اینکه ممکن است برخی از متون کلاسیک سختی‌هایی در خوانش و معنی برای سنین کودک و نوجوان داشته باشد، طبیعتاً اگر برخی از حکایت‌ها و داستان‌ها به شکل علمی و با حفظ سیاقی که در روایت‌ها از نظر اخلاقی و حکمی وجود داشته، نوشته شود، اتفاق خوبی رخ می‌دهد و این عامل می‌تواند یکی از عوامل علاقه‌مندی و گرایش کودکان و نوجوانان باشد که در سنین میانسالی بتوانند دقیق‌تر متون را مطالعه کنند. اما اگر بدون دانش و علم و براساس سلیقه این اتفاق بیفتد، راه به جایی نخواهد برد و کارهایی از این نوع تا به حال با اقبالی روبه‌رو نبوده است.
وی ادامه داد: به دلیل حجم زیاد کلیات سعدی، خواندن گزیده‌هایی از آثار او برای عموم مفیدتر است. انتشار گزیده‌های مناسب می‌تواند برای ایجاد ارتباط میان مخاطب‌هایی که برای نخستین بار قصد دارند متون کلاسیک از جمله کلیات سعدی را بخوانند، مؤثر باشد به شرطی که این گزیده‌ها علمی و روان‌شناسانه انتخاب شوند. اصولاً نسخ خطی شاعرانی مانند فردوسی، حافظ و سعدی بسیار قدیمی‌اند و مربوط به یک یا دو قرن گذشته هستند. در این میان کاتبان همیشه دارای صلاحیت کامل نبوده‌اند و گاهی در استنساخ اشتباهاتی رخ داده است. به همین دلیل نسخ خطی نسخه‌هایی هستند که اساس کار مصححان برای تصحیح قرار می‌گیرند و مصحح با استفاده از نسخه‌های مختلف خطی سعی می‌کند به درست‌ترین روایت از واژه، بیت و داستان برسد.

ترغیب حاکمان به مهر و عدالت
این سعدی‌شناس با تأکید بر اینکه سعدی برای بیداری مردم زمانه‌اش کم‌آزاری را پیشنهاد می‌داد، بیان کرد: او همیشه توصیه می‌کرد خلق را نیازارید، به عدالت رفتار کنید و خداوند را الگو قرار دهید.
کرم بین و لطف خداوندگار/ گنه بنده کرده است و او شرمسار
وی این بیت را در دیباچه گلستان آورده و خدایی که سعدی روایت می‌کند، خدایی است که لطیف است و انسان با او ارتباط خوبی برقرار می‌کند. خدایی است که باران رحمت بی‌حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی‌دریغش همه جا کشیده، پرده ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد و وظیفه روزی به خطای منکر نبرد.
سعدی هم در باب اول گلستان و بوستان و بخش‌های مختلف قصاید به مسئله ظلم‌ستیزی و برقراری عدالت اشاره کرده است. او خودش را در جایی می‌دید که با توجه به شناخت و اشتیاقی که به حال جماعت مردم داشت، سعی می‌کرد حاکمان را ترغیب به مهر و عدالت کند.
 ای زبردست زیردست آزار / گرم تا کی بماند این بازار
به چه کار آیدت جهانداری/ مردنت به که مردم آزاری
او سعی می‌کرد به پادشاهان یاد دهد که باید مردم را پاس بدارند.
پادشه پاسبان درویش است/ گرچه رامش به فرّ دولت اوست/ گوسپند از برای چوپان نیست / بلکه چوپان برای خدمت اوست
سعدی معتقد است پادشاه باید آگاه و عادل باشد، از خداوند بترسد، به مردمانش عشق بورزد و آن‌ها را در رفاه و آسایش قرار دهد.