مرضیه شریعتی؛ استاد دارالقرآن لندن، شامگاه جمعه ۳۱ فروردین ماه در نشست علمی «مفهوم انسجام اجتماعی و جامعه‌سازی در اخلاق قرآنی» که از سوی انجمن علمی معارف دانشگاه شهید بهشتی و با همکاری آکادمی اخلاق‌پژوهی روشمند برگزار شد با بیان اینکه قرآن کریم انسجام اجتماعی را به عنوان یک امر مهم مورد تاکید قرار داده است، گفت: قرآن بر لزوم احترام در روابط بین افراد در یک جامعه و جوامع مختلف اشاره کرده است و ما را به سمت داشتن زندگی با تقوا و فضیلت‌محورانه و اخلاق‌مدار سوق می‌دهد و تشویق می‌کند.

وی اضافه کرد: قرآن همچنین اهمیت جامعه‌سازی را بیان کرده است؛ حضرت محمد(ص) هم با تشکیل جامعه در مدینه آن را به صورت عملی نشان دادند و ما باید براساس فرمایشات و سنت ایشان اصول مهمی چون عدالت و صداقت را در یک جامعه برقرار کنیم از این رو شیطان را یک سمبل قبیح یاد کرده است که قصد دارد بین انسان‌ها دشمنی برقرار کند لذا فرموده است: إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ ۖ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ؛ و این در حالی است که براساس خلقت انسان و جایگاهی که خدا برای او قرار داده است وحدت و انسجام امری ذاتی است.

شریعتی ادامه داد: قرآن کریم در آیات دیگری هم بر مسئله انسجام و وحدت ذاتی انسان‌ها تاکید کرده و فرموده است انسان‌ها همگی دین واحدی داشتند و خدا پیامبران را فرستاد تا مردم را به نیکی و خوبی دعوت کنند و مردم خودشان قضاوت کنند کدام راه درست و یا غلط است.

استاد دارالقرآن لندن و دکتری عرفان اسلامی با بیان اینکه مسئله اتحاد یک برکت و نعمت برای ما انسان‌هاست و ما مسلمین نباید تلخی تفرقه را فراموش کنیم، گفت: خداوند ذاتا انسان‌ها را متحد و با محبت خلق کرده و فرموده است: وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَیٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛ در این آیه شریفه خداوند اتحاد را در دو موضع به عنوان خیر و برکت مورد تاکید قرار داده است و این موضوع اتحاد در آیه دیگر هم مورد تأکید قرار گرفته است، ضمن اینکه خداوند در آیه شریفه دیگری فرموده است: وَإِنْ کَانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقًا فِی الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِی السَّمَاءِ فَتَأْتِیَهُمْ بِآیَةٍ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَی الْهُدَیٰ ۚ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِینَ. اگر خداوند می‌خواست همه شما را هدایت کند این کار را می‌کرد. 

شریعتی تصریح کرد: براساس آیه فوق اگر خدا می‌خواست و اراده می‌کرد می‌توانست همه انسان‌ها را هدایت کند و دیندار قرار دهد ولی حکمت الهی در این است که انسان‌ها با اراده و اختیار خودشان، راه هدایت را برگزینند؛ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ ۖ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَکَ مِنَ الْحَقِّ ۚ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَٰکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ؛ یعنی خداوند این اختلافات را مایه امتحان قرار داده است.

وی ادامه داد: حضرت علی(ع)، در یکی از فرمایشاتشان داستان گروهی از مردم گذشته را بیان می‌کنند که ابتدا در کنار هم زندگی خوبی داشتند ولی وقتی تفرقه میان آنان ایجاد شد زندگی و معیشت بر آنان تنگ شد. قرآن کریم هم بر این مسئله تاکید زیادی دارد.

شریعتی با بیان اینکه اگر وحدت و صداقت میان انسان‌ها در دنیا برقرار شود در این صورت ملیت و نژاد و رنگ پوست ملاک برتری افراد نخواهد بود، اظهار کرد: اگر در جهان اتحاد ایجاد شود حقوق انسان‌ها تضییع نخواهد شد و مفهوم اتحاد همیشه این برچسب را با خود دارد که تاثیرات مثبت در روابط میان مردم و جامعه باقی بگذارد و اگر اتحاد باشد تبعیض و برتری بی دلیل افرادی بر افراد دیگر از بین خواهد رفت.

پژوهشگر عرفان اسلامی اضافه کرد: تمرکز این اتحاد بر روی انسانیت است؛ قرآن کریم فرموده: خداوند شما را از یک نفس خلق کرده است؛ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً؛ همچنین فرموده است ما همه شما را از یک زن و مرد خلق کرده‌ایم و زبانی که با آن سخن می‌گویید و رنگ پوست معیاری بر برتری کسی بر دیگری نیست. یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ؛ حضرت علی(ع) هم فرمودند که مردم دو گروه هستند یا همانند شما در خلقت هستند و یا برادر دینی شما هستند.  

وی ادامه داد: اتحاد دینی میان مؤمنان از هر اتحادی مهمتر و اصولی‌تر است و قرآن کریم هم مؤمنان را اخوه و برادر توصیف کرده است و بر روی آن تاکید زیادی کرده است؛ حتی این وحدت و برادری تا جایی بود که برخی از برخی دیگر ارث می‌بردند تا اینکه حکم ارث نازل شد. قرآن کریم مؤمنان را دوست یکدیگر معرفی کرده است که در سختی‌ها و راه دین باید همراه و یاری دهنده همدیگر باشند و این فقط مخصوص یک نسل هم نیست و جزء اصول بنیادی و جاودانی قرآن کریم است.

شریعتی با اشاره به آیه شریفه «وَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ ۚ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مَا أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ ۚ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»، اضافه کرد: ارتباط برادری که در قرآن در خصوص مؤمنان اعم از زن و مرد بیان شده است ارتباط قلبی است و حتی در برخی روایات گفته شده است که هیچ چیزی جز ارتباط قلبی بین مؤمنان نشان‌دهنده سطح ایمان مؤمنان نیست؛ همانطور که اشاره شد خداوند فرمود: وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَیٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا.

وی با بیان اینکه یکی از مهمترین اصول یک جامعه، اتحاد بین افراد در مسیر دوستی است، اظهار کرد: در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران فرموده است: همه شما به ریسمان الهی چنگ بزنید: وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا؛ در  جامعه اسلامی مردم باید طوری متحد باشند که گویی جزئی از یک کل بزرگ هستند و هویتی داشته باشند که متناسب با هویت باقی افراد جامعه داشته باشد و همه باید برای تحقق یکسری اهداف مشترک تلاش کنند و به همین دلیل اسلام بر مسئله اتحاد و انسجام تاکید فراوانی دارد و ما هم وظیفه داریم به سمت دوستی، اتحاد و  یکی بودن گام برداریم.

استاد دارالقرآن لندن تصریح کرد: براساس تعالیم دین اسلام مؤمنان وظیفه دارند به کسانی که به کمک ما احتیاج دارند، یاری برسانند همچنین انسجام اجتماعی حول محور ارزش‌های دینی و الهی از مهمترین وظایف آحاد مردم است. خداوند در سوره نساء فرموده است: ای مؤمنان عدالت را رعایت کنید حتی اگر عدالت بر ضد حق شما باشد و حقوق افراد را رعایت کنید چه فقیر و چه ثروتمند باشند؛ این آیه نشان می‌دهد که عدالت چقدر اهمیت دارد. خداوند بر رعایت حقوق مردم تاکید فراوانی دارد بدون اینکه تفاوتی میان افراد قائل شویم.

وی با بیان اینکه عدالت اجتماعی حق مسلمانان است و باید در بین همه آن‌ها وجود داشته باشد، تأکید کرد: البته انسجام اجتماعی و عدالت نه تنها برای جامعه مسلمین بلکه برای هر جامعه‌ای لازم است و این اتفاق هم تا حدودی در جوامع مختلف وجود دارد.  

شریعتی با اشاره به نقش تزکیه در انسجام اجتماعی، گفت: همانطور که عرض شد خداوند تاکید فرمود ما شما را از نفس واحد خلق کردیم و زبان و رنگ پوست معیاری برای برتری شما نیست و ملاک برتری افراد از نظر خداوند، تقوای آنان است کما اینکه حضرت علی(ع) هم فرمودند مردم یا برابرند با تو از نظر دین و یا برابرند در خلقت. همچنین مفهوم اتحاد نه تنها برای قشر خاصی از مردم نیست بلکه باید در تمامی جوامع انسانی وجود داشته باشد فارغ از اینکه چه نژاد و فرهنگ و دینی دارند. 

استاد دارالقرآن لندن تاکید کرد: تزکیه یک امر فردی است و انسجام اجتماعی یک مسئله اجتماعی، ولی این دو کاملا به همدیگر مربوط هستند زیرا تزکیه سبب می‌شود تا افراد ویژگی‌های فردی و اخلاقی خود را بهتر کنند تا ارتباطات اجتماعی آنان هم بیشتر و بهتر شود؛ روابط میان فردی افراد تقویت شود لذا تزکیه با وجود فردی بودن کاملا تاثیرات مثبت در فضای اجتماعی و انسجام میان اجتماعی خواهد گذاشت.

شریعتی با اشاره به باورها و سلایق مختلف افراد جامعه با بیان اینکه این‌ها مانع برای انسجام اجتماعی نیست، گفت: سلایق و نوع نگاه متفوات سیساسی و اجتماعی مانع برای وحدت و انسجام نیست زیرا وقتی ما از اتحاد و انسجام سخن می‌گوییم منظورمان اتحاد بر سر یکسری اصول و ارزش‌های واحد دینی و ملی است نه اتحاد در سلیقه افراد در پوشش و خوراک و ... عدالت اجتماعی و انسجام و وحدت اصول محوری دینی و اجتماعی است که ارتباط چندانی با سلیقه افراد ندارد.