از غرب و شرق گرفته تا شمال و جنوب، از خیابان‌های اطراف حرم تا دورترین نقاط ایران. از آسیا و آفریقا و اروپا تا تمام جهان! مریدان حضرتش خیل عظیم نذورات را به بارگاه منورش سرازیر می‌کنند. نذورات پرشماری که نشان از ارادت میلیون‌ها انسان به وجود رئوف امام هشتم(ع) دارد. علاوه بر تعدد نذورات، تنوع در این امر هم وجود دارد از طلا و پول گرفته تا فرش و دام.
حجم بالای نذورات و پیوستگی در این امر سبب شده تا سال‌ها قبل آستان قدس رضوی در راستای ساماندهی نذورات و مدیریت دخل و خرج آن، اداره کل نذورات را تشکیل دهد، مجموعه‌ای که کارکنان آن، بر دریافت هدایا نظارت دارند و این وجوه را در راستای ارتقای خدمات به زائران حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) مصرف می‌کنند.
در همین راستا و برای بررسی فضای کاری اداره نذورات و مدیریت این حوزه با مدیرکل اداره نذورات آستان قدس رضوی گفت‌وگو می‌کنیم.
نذر و وقف متفاوت است
طبق معرفی‌ای که علیرضا اسماعیل‌زاده از اداره کل نذورات آستان قدس رضوی دارد، این مجموعه از چهار بخش «جمع‌آوری نذورات»، «حسابداری»، «ذخائر و نفایس»، «نگهداری و فروش» تشکیل شده است که شامل 96 پست سازمانی می‌شود. با توجه به حجم بالای مراجعات زائران و مجاوران در این بخش، وظایف زیادی در مجموعه‌ای عریض و طویل برای انجام امورات پربرکت حوزه نذورات تعریف شده است. نکته مهم در این حوزه این است که توسعه و پرکار شدن اداره نذورات هم از برکت هدایا و نذورات مردمی است.
مدیرکل اداره نذورات درباره فضای کاری این مجموعه چنین توضیح می‌دهد: «مجموعه نذورات در دوره‌های مختلف به اشکال متنوعی اداره می‌شده است. تا قبل از انقلاب منابع نذورات و عواید موقوفات در خزانه متمرکز بوده و این وضعیت بعد از انقلاب اسلامی هم ادامه داشت تا اینکه واحد موقوفات و نذورات تفکیک شدند. در حال حاضر اداره نذورات به عنوان واحد مستقل زیرنظر تولیت آستان قدس رضوی فعالیت دارد.»
خود را ملزم می‌دانیم اطلاع دهیم
نکته مهم در تفکیک این دو حوزه و مدیریت آن در مجموعه آستان قدس رضوی تفاوت نذر و وقف است. اسماعیل‌زاده توضیح می‌دهد: «اداره نذورات و موقوفات مدت کوتاهی ادغام شده بود و تحقیقاتی به منظور تفکیک این دو فضا انجام شد. این تصمیم به این خاطر بود که در نیت افراد و کاربری کالا تفاوت‌هایی وجود دارد. منابع نذوراتی گردش اقتصادی ندارند و باید مستقیم بر اساس نیتی که وجود دارد هزینه شوند. درحالی در مورد وقف گردش اقتصادی بر اساس نیت واقف در جریان است.»
به نظر می‌رسد به جهت آشنایی مردم با حوزه نذر و وقف برای حضرت رضا(ع) و البته تفاوت‌های این حوزه‌ها جای کار رسانه‌ای بیشتری احساس می‌شود که اسماعیل‌زاده در این خصوص می‌گوید: «اصل اطلاع‌رسانی برای نذورات مورد توجه تولیت آستان قدس رضوی است و ایشان معتقدند «اطلاع‌رسانی سبب می‌شود تا مردم از اقدامات صورت‌گرفته در این حوزه مطلع شوند و این گونه نذورات افزایش می‌یابد.» در همین راستا و با وجود اینکه مردم در برابر نذورات مطالبه‌ای ندارند خود را ملزم می‌دانیم هم به صورت شخصی وهم عمومی اطلاعات مربوط به هزینه‌کرد نذورات را منتقل کنیم.»
ارسال برنج و زعفران برای مهمانسرا
تنوع در نذورات تقدیمی و میزان افزایش آن در سال‌های اخیر موضوع بعدی گفت‌وگوی ما با مدیرکل اداره نذورات آستان قدس رضوی است. پول نقد، طلا و پرداخت‌های غیرنقدی روش‌های اهدای نذورات است، اسماعیل‌زاده با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: «از محل دریافت این وجوهات عمدتا طرح‌های توسعه حرم از جمله زمین‌ها و مستغلات اطراف اماکن متبرکه مثل صحن‌های جدید و ضلع قبله تحصیل شده است. به عنوان مثال در توسعه ضلع قبله بالغ بر 100 میلیارد تومان زمین و مستغلات خریداری شده است.»
همانطور که در ابتدای متن اشاره شد، در حال حاضر پرداختی نذر و هدیه فقط مربوط به حضور شخص در حرم نیست و روش‌ها تغییر کرده است. اسماعیل‌زاده در این باره توضیح می‌دهد: «ناذران از راه دور با ارسال نذورات غیرنقدی خود در تامین نیازهای حرم مشارکت دارند. مثلا برنج را با کامیون ارسال می‌کنند و یا زعفران را که موردنیاز مهماسرا است می‌فرستند. علاوه بر این نذورات نقدی هم وصول می‌شود و وجوهات را به حساب نذورات حرم واریز می‌کنند.»
35 نوع ارز در قالب نذر پرداخت شده است
صرف نذر در حوزه نیت ناذر مورد تاکید مدیران آستان قدس رضوی است. اسماعیل‌زاده در این خصوص بیان می‌کند: «ما خود را موظف به تسهیل ادای نذر توسط ناذر می‌دانیم. زائران و مجاوران حرم رضوی باید در آسایش و راحتی بتوانند در کنار زیارت خود اگر نذری دارند ادا کنند. به همین جهت دفاتر مختلف حضوری و راه‌های غیرحضوری ایجاد و برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا خواست زائر که مسیر هزینه نذری را مشخص می‌کند، مهیا کنیم.»
ورود ارزهای خارجی در قالب نذر، از آن اتفاقاتی است که در بخش نذورات پرتکرار است به حدی که بیش از 35 نوع ارز در دفاتر نذورات دریافت شده است. این پرداختی که از سوی زائران خارجی اتفاق می‌افتد روز به روز در حال رشد است. در این بین زائران عرب‌زبان سهم بیشتری از پرداختی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند و اهالی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس همراهی بیشتری در این امر خداپسندانه دارند، این وجوهات به صورت کاملا حضوری پرداخت می‌شود و تحریم‌ها مانع از پرداخت از راه دور می‌شود که تولیت آستان قدس رضوی در تلاش برای راه‌اندازی سامانه‌ای برای دریافت وجوهات خارج از کشور است.
بهره‌وری از نذورات راکد در آینده
با توجه به حجم بالای نذورات وگردش مالی‌ای که در این حوزه اتفاق می‌افتد، وجود یک سیستم نظارتی لازمه این کار است. نظارتی که مدیران آستان قدس رضوی ایجاد کرده‌اند، اسماعیل‌زاده توضیح می‌دهد: «یکی از شیوه‌های نظارت و اعتمادآفرینی، داشتن نظام و سیستم مالی دقیق و شفاف است که در این چند ساله تلاش زیادی در جهت تقویت آن به عمل آمده تا تمامی رویدادهای مالی نذورات، طبقه‌بندی و بر اساس استانداردهای حسابداری در حساب‌ها منعکس شود. در پرداخت‌ها و اجرای دقیق نیت، دستور پرداخت با نظر مستقیم تولیت است. در نذر با نیت عام هم اقرب به نیت‌های تعریف شده در سامانه انجام می‌شود. مثلا هزینه‌های عمرانی حرم، مهمانسرا و خرید تجهیزات رفاهی زائر از محل نیت عام انجام می‌شود. در کنار اجرای نیات خاص مانند زائر اولی، تامین جهیزیه، آزادی زندانیان، کمک به محرومان با همکاری کانون‌های استانی و سازمان‌های ماموریت‌گرا استان انجام می‌شود.»
با وجود ساماندهی کامل امور مربوط به نذورات، هدف اصلی این مجموعه برای آینده، اجرای نظام راهبری مصوب نذورات و بهره‌وری از دارایی‌های نذورات است که اسماعیل‌زاده در بخش پایانی صحبتش این هدف را تشریح می‌کند: «احساس می‌کنیم به توانمندی کامل در این حوزه نرسیده‌ایم. مجموعه دارایی‌هایی وجود دارد که شاید خیلی استفاده نشده و مورد توجه قرار نگرفته است. برنامه داریم تا جایی که می‌تواننیم این مسئله را احیا کنیم. البته تاکنون چند مورد را احیا کرده‌ایم. در حال حاضر نیز به همان اندازه که از مردم نذورات دریافت می‌کنیم، از دارایی‌ها در حوزه نذورات بهره می‌بریم.»
نظر شما