دوباره ماه نو شده است و ما در روزهای آغازین یکی از ماه های قمری هستیم. ماهی که عبادت در آن ثواب بسیار دارد و روزه و زیارت در آن بسیار توصیه شده است. در تقویم قمری این  ماه از ماه های حرام و همچنین از ایام حج و زیارت خانه خداست. ماهی که آن را ذی القعده نامیده اند، «ذو» به معنی صاحب و دارنده و القعده از ریشه «ق ع د» به معنی دست کشیدن و نشستن ساخته شده است.  عرب در این ماه از جنگ و خونخواهی و اختلاف دست می‌کشیدند. 

ماه دعا و دادخواهی

گفتیم که این ماه را ماه دعا و اجابت دعا نامیده‌اند. سید بن طاووس در فضیلت این ماه می‌گوید: «ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدّت و گرفتاری، زمان خوبی برای دعاست، و برای رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است». به گفته وی این ماه «ماه اجابت دعا» نامیده شده است. ازاین‌رو، باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.» توصیه شده است در این ماه در حق دوستان و آشنایان دعا کرده و حاجت خود و خانواده را از خداوند عظیم الشأن بخواهیم. چرا که این ماه در اجابت دعا مؤثر است. میرزا جواد ملکی تبریزی نیز در کتاب المراقبات می‌نویسد: «این ماه، اولین ماه حرام سال است که در آن جنگ حتی با کافران حرام است، پس حکم جنگ و مخالفت با خداوند در آن چگونه است؟! در این ماه‌ها باید قلب و بدن بیش از سایر ایام از گناه و نافرمانی خدا نگه داشته شوند.» مختصر اینکه شیخ بزرگوار علی بن ابراهیم قمی فرموده: در ماه‌های حرام گناه‌ها و حسنات دوچندان می‌شود.این ماه در منابع دینی نیز جایگاه ارزشمندی دارد و اعمال مستحبی خاص و زیادی برای بهره‌مندی بیشتر از فضل الهی در آن توصیه شده است. این اعمال را با هم مرور می‌کنیم.

اعمال ماه ذی‌القعده

اولین روز از ماه ذی‌القعده روز مبارکی است که روزه در آن ثواب روزه هشتاد ماه را دارد. خواندن نماز حضرت فاطمه(س) که چهار رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید پنجاه مرتبه و بعد از سلام تسبیح آن حضرت خوانده شده و این دعا قرائت می‌شود: «سُبْحانَ ذِی الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنیفِ سُبْحانَ ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمِ سُبْحانَ ذِی الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدیمِ سُبْحانَ مَنْ یَری اَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفا سُبْحانَ مَنْ یَری وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوآءِ سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا وَلا هَکَذا غَیْرُهُ؛ منزه است خدای صاحب عزت بلند و والا منزه است صاحب شوکت مرتفع و بزرگ منزه است صاحب فرمانروایی گرانمایه و دیرینه منزه است آن کس که بیند جای پای مور را بر روی سنگ خارا منزه است آن کس که بیند ردّ عبور پرنده را در هوا منزه است آن کس که فقط او چنین است و جز او چنین نیست.» و خواندن دو رکعت نماز پیش از زوال به نیم ساعت در هر رکعت حمد یک مرتبه و هر یک از توحید و آیة الکرسی و قَدْر ۱۰ مرتبه از اعمال مستحبی توصیه شده برای این روز است.

همچنین در خصوص روز اول ذی‌القعده گفته شده است که هرکس از ظالمی ترسد در این روز بگوید «حَسْبی حَسْبی حَسْبی مِنْ سُؤ الی عِلْمُکَ بِحالی» تا حق تعالی کفایت کند شرّ ظالم را از او. روز اول ذی‌القعده روز تولد حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام نیز عنوان شده است.

توبه در روز یکشنبه ماه ذی‌القعده

روایت شده که رسول خدا(ص) در روز یکشنبه ماه ذی‌القعده فرمود: ای مرد کدام یک از شما می‌خواهید توبه کنید؟ راوی می‌گوید: گفتیم: رسول خدا همه ما می‌خواهیم توبه کنیم. حضرت فرمودند: غسل کرده، وضو گرفته و چهار رکعت نماز به جا آورید. در هر رکعت یک بار (فاتحةالکتاب)، سه بار (قل هو الله احد) و یک بار معوذتین (قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق) بخوانید. آنگاه هفتاد بار استغفار کرده و در پایان (لا حول و لا قوة الا بالله) بگویید. سپس بگویید: «یا عزیز! یا غفار! اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت» ای عزیز! ای بخشاینده! گناهان من و گناهان تمام مردان و زنان مؤمن را ببخش که جز تو کسی گناهان را نمی‌بخشد.

سه روز پیاپی روزه گرفتن در ماه حرام

ذی‌القعده اولین ماه از ماه‌های حرام است که در قرآن به آن اشاره شده است. رسول خدا (ص) فرمودند: کسی که سه روز از ماه حرام، پنجشنبه، جمعه و شنبه را روزه بگیرد، خداوند عبادت یک سال را برای او می‌نویسد. آنگاه فرمود: بنده‌ای از امت من چنین عملی را انجام نمی‌دهد مگر اینکه از آسمان به او ندا می‌رسد: بنده خدا عمل را از نو شروع کن که توبه تو قبول، و گناهانت بخشیده شد. فرشته دیگری از زیر عرش ندا می‌کند: ای بنده مبارک باد بر تو و بر خانواده و خاندانت. منادی دیگری صدا می‌زند: در روز قیامت، دشمنانت را از تو راضی می‌نمایند. فرشته دیگری ندا می‌کند: ای بنده با ایمان از دنیا می‌روی؛ دینت از تو گرفته نشده و قبر تو نورانی و وسیع خواهد شد. منادی دیگر صدا می‌زند: پدر و مادرت از تو راضی می‌شوند، گرچه خشمگین باشند؛ پدر و مادر و خاندانت بخشیده شده و در دنیا و آخرت خوش رزق خواهی بود. جبرئیل ندا می‌کند: من با فرشته مرگ پیش تو آمده و به او دستور می‌دهم که با تو خوش‌رفتار بوده، به خاطر مرگ آسیبی به تو نرسانیده و به نرمی روح را از بدنت خارج نماید. گفتیم: رسول خدا اگر کسی در زمان دیگری چنین بگوید چطور؟ فرمودند: چیزهایی را که گفتم برای او نیز خواهد بود. جبرئیل این مطالب را در شب معراج به من گفت.

دیگر اعمال مستحبی ماه ذی‌القعده

• هر روز ۱۰۰ بار صلوات بر محمد و آل محمد فرستاده شود.
• هر روز ۳۶۰ مرتبه «الحمد لله رب العالمین» گفته شود.
• هر روز ۷۰ مرتبه استغفرالله، ۷۰ مرتبه اتوب الی الله، ۱۰۰ مرتبه سبحان الله، ۱۰۰ بار الحمدلله، ۱۰۰ مرتبه لا اله الا الله، ۱۰۰ مرتبه الله اکبر، ۱۰۰ مرتبه لا اله الا الله الملک الحق المبین، ۱۰۰ مرتبه لاحول ولاقوة الا بالله گفته شود.
• نماز جعفر طیار را حداقل هفته‌ای یک بار بخواند.
• مداومت بر نماز شب و نوافل یومیه.
• تلاوت «آیة الکرسی» بعد از هر نماز
• فرستادن هزار صلوات بر محمد و آل محمد هر شب و روز جمعه
• خواندن تعقیبات نماز که امام صادق(ع) در این باره فرموده است: عمل به این کار در جلب روزی از مسافرت‌های تجارتی مؤثرتر است.
• ذکر تسبیح حضرت زهرا(س) که بسیار تأکید شده است.

برای آشنایی بیشتر با سایر اعمال مستحبی این ماه به کتاب مفاتیح‌الجنان مراجعه کنید.

خبرنگاه: زهره هاشمی