حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) و رییس دفتر تبلیغات اسلامی قم در اولین نشست و پنل تخصصی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، مقاله خود را با عنوان «جایگاه امامت در جامعه پردازی عادلانه و بسط تمدن اسلامی» ارائه داد. 

وی در خصوص ایده اصلی این مقاله گفت: در کلام معصومین و امامان شیعه(ع) نقش و جایگاه بسیار رفیعی برای امام ذکر شده است، به ویژه در کلام امام رضا(ع) به طور خاص نسبت به این موضوع توجه شده و شأن بسیار رفیعی برای امام جامعه عنوان شده است.

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) ادامه داد: زمام دین و امور مسلمین و صلاح دنیا و عزت مومنین همه بستگی به حضور امام در بحث امامت و زعامت جامعه دارد. از منظر امامت وقتی به این مسئله نگاه کنید پرسشی مطرح می‌شود که آیا تمام بار  استقرار عدالت در جامعه و جامعه پردازی جامعه اسلامی بر محور عدالت بر دوش زعیم جامعه به عنوان رمز و سمبل قدرت سیاسی است؟ آیا مخاطب اصلی امر و نهی آموزه های دینی از ظلم و ستم و دعوت به عدل امام و کارگزاران جامعه اسلامی است؟ 

حجت الاسلام و المسلمین واعظی در پاسخ به این سوالات، این طور گفت: مراد از عدالت اجتماعی صرف عدالت توزیعی نیست بلکه عدالت توزیعی بخشی از عدالت اجتماعی است که لایه های متعددی دارد و یکی از محورهای آن توزیع عادلانه امکانات و منابع در جامعه است.

حجت الاسلام و المسلمین واعظی با بیان اینکه عدالت ارزشمندی ذاتی دارد و تحت هیچ شرایطی نمی‌توان آن را نادیده گرفت، یادآور شد:خداوند در ایه ۲۵ سوره حدید اقامه قسط در جامعه اسلامی را هدف اجتماعی بعثت انبیا ذکر کرده است، این «لیقوم الناس بالقسط» تکلیفی است که متوجه جامعه است نه زعیم جامعه و قدرت سیاسی.

این پژوهشگر علوم دینی با بیان اینکه  قدرت سیاسی مهمترین کلان ساختار اجتماعی است، افزود: در جامعه اسلامی کلان ساختارهای متعددی داریم که  نهاد قدرت سیاسی و حاکمیت یکی از کلان ساختارهای اجتماعی است و می‌تواند بخش‌های دیگر و ساختارهای دیگر جامعه را تحت تاثیر قرار دهد و اینطور نیست که موضوع استقرار عدالت فقط محدود به صلاحیت های زعیم جامعه اسلامی باشد.

وی عدالت و استقرار عدالت را  یک امر فرهنگی دانست و تبیین کرد: اگر لایه های مختلف  اجتماع فرهنگ مناسب برای استقرار عدالت را نداشته باشد و مردم و شبکه باورها، علایق و انتظاراتشان همسو با مدل و الگوی عدالت اجتماعی نباشد اعمال قدرت سیاسی نمی‌تواند ضامن استقرار عدالت باشد.

حجت الاسلام و المسلمین واعظی اظهار کرد: حکومت صالحان و عدالت کارگزاران به تنهایی نمی‌تواند عدالت اجتماعی را برقرار کند.

وی افزود: اینکه در آموزه‌های ائمه ما اینقدر بر حضور امام به عنوان زعامت جامعه تاکید شده است چند علت دارد اول اینکه وجود رهبری صالح و امامی که هادی باشد شرط اساسی تحقق قسط و عدل را فراهم میکند و دوم اینکه  امام امت ساز است یعنی ان صلاحیت های لازم فرهنگی و همراهی های فرهنگی لازم برای برقراری عدالت را در بین جامعه را محقق می‌کند.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی قم وظیفه زعیم جامعه اسلامی پس از جامعه پردازی را تمدن سازی عنوان کرد و گفت:در این موضوع دو رویکرد وجود دارد یکی رویکرد اقتدار گرایانه به مسأله  تمدن که تحقق تمدن را در مولفه های  قدرت سخت میبیند، رویکرد دوم فرهنگی است که رشد و تعالی فرهنگی و معنویت و امتیازات فرهنگی را در تمدن لحاظ میکند بنابراین ضرورت وجود امام از حیث امت سازی و ایجاد  تمدن مبتنی بر ارتقای جامعه و بکارگیری کارگزاران عادل و صالح در جامعه است.

 

اندیشه عدالت از راولز تا امام رضا (ع)

ادریس هانی، فیلسوف، نویسنده و مشاور دانشگاه دارلحکمه کانادا در مراکش دومین سخنران این نشست تخصصی بود که مقاله خود را با عنوان «اندیشه عدالت از راولز تا امام رضا (ع)» ارائه داد.

وی گفت: امروز شاهد رسوایی بزرگ تمدن غرب هستیم، در اندیشه امام رضا (ع)عدل منشا همه نعمت‌ها است و تمدن یکی از جلوه‌های آن نعمت‌های بزرگ است ما در جهان امروز شاهد این هستیم که مبانی مبانی و اصول متعارف اخلاقی و فقهی همچون عدالت در حال لگد کوب شدن است.

مشاور دانشگاه دارلحکمه کانادا اظهار کرد: ما در عالمی زندگی می‌کنیم که مدعیان آزادی و حقوق بشر امروزه به عدالت پشت کرده‌ان و حتی سازمان‌های بین‌المللی که برای تامین عدالت تاسیس شده‌اند توان این را ندارند که از عدالت و آزادی دم بزنند.

ادریس هانی با اشاره به یک چالش بزرگ تمدن غرب، تشریح کرد: غرب امروز اساساً مفهوم درستی از عدالت ندارد، طبق فرمایش مقام معظم رهبری، عدل یک موضوع کلامی و اخلاقی نیست بلکه ما باید بتوانیم عدالت را خارج از چهارچوب کلامی و نظریه های  اخلاقی  برای تشکیل تمدن اسلامی در سطح سیاسی خودش مطرح کنیم و پیاده کنیم.

وی در ادامه بیان کرد: حضرت رضا (ع) ولایت‌عهدی را به طور کامل نپذیرفتند بلکه به طور مشروط و تحت شرایط خاصی که ما از آن خبر داریم قبول کردند، چراکه حضرت نمی‌خواستند به عنوان شاهد رفتارهای غیرعادلانه حکومت بنی عباس باشند.

این نویسنده و فیلسوف عنوان کرد: بر اساس سخنان امام رضا (ع) در خصوص عدالت، تمدن یک جوهر اجتماعی و جوهر معنوی دارد و اگر تمدن‌ها فاقد آن بعد روحی و فرهنگی خود باشند از حرکت باز می ایستد.

ادریس هانی گفت: یکی از چالش‌های افلاطونی این است که افلاطون نتوانست گمشده بشریت را در کتاب جمهوریت خود مطرح کند. با وجود اینکه سوفسطایی هل و شاعران را از مدینه فاضله طرد کرد اما امام رضا در پرتو اندیشه توحیدی و با محوریت عدالت این معضل را حل کردند و پاسخ آن را برای ما به ارمغان آوردند.

وی افزود: تمدن امروز دچار آسیب شدیدی شده و عدالت حلقه مفقوده آن است، ظلم نهادینه شده و جامعه بشری با بحران معنویت روبرو شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: فیلسوف معاصر جان راولز هم کوشید تا گونه‌ای از تعادل را بین این مفاهیم برقرار کند و به ابعاد معنوی در مورد عدالت بپردازد ولی ما همچنان شاهد برخورد تمدنی هستیم، میان تمدن مادی گرا و تمدن معنوی که در این تمدن معنوی ارزش‌ها، نقش محوری و اساسی دارند.

وی خاطرنشان کرد: انسان بر اساس اندیشه‌های هستی شناسی در مسئله تمدنی موجودی است که موجودیت خودش را در چالش با ارزش‌ها و عواطف می‌یابد لذا شاهد این هستیم که امروز در غزه و فلسطین جنایاتی در حال اتفاق افتادن است.

ادریس هانی با اشاره به خطای راهبردی و مفهومی تمدن غربی اذعان کرد: یک مسئله و معضلی که تمدن غربی با آن مواجه است این است که آنها دچار یک اشتباه اساسی شدند چرا که ارزش‌ها را در تضاد با یکدیگر می‌بینند.

 

مقاصد الشریعه تمدنی از منظر حضرت رضا (ع)

در ادامه آیت الله علی اکبر رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ارائه مقاله خود با عنوان «مقاصد الشریعه تمدنی از منظر حضرت رضا (ع)» پرداخت.

وی در ابتدا با بیان اینکه کلمه تمدن، واژه ای عربی از ماده میم، دال و نون بر وزن تفعل است، گفت: در ساختار باب تفعل پذیرش نهفته است. معنای فارسی واژه تمدن می‌شود شهر پذیری یا شهرنشینی در مقابل بادیه نشینی و کوچ نشینی اما در زبان عربی معاصر به جای واژه تمدن واژه الحضاره عنوان می‌شود این واژه از حضر می‌آید یعنی حضور انسان و شهرسازی کردن، پس لازمه زندگی تمدنی حضور و استقرار است.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تعریف این مفهوم متذکر شد: ما تمدن را مجموعه‌ای از بینش‌ها، دانش‌ها، کنش‌ها، نظامات اجتماعی، فنون و فناوری‌های نرم و سخت از قبیل هنر، معماری، صنعت م مهارت  در یک سبک زندگی خاصی ظاهر می‌شود، تعریف میکنیم.

آیت الله رشاد تصریح کرد: غرب و بویژه  امریکا دنبال صدور تمدنش است و اصرار می‌کند که آن را صادر کند اما هرگز حاضر نیست صنعت و دانشش را به دیگران بدهد.

وی متذکر شد: فرهنگ و سبک زندگی دو مفهوم نزدیک به هم هستند، البته فرهنگ وسیع‌تر از سبک زندگی است و شامل طیف گسترده‌ای ‌از بینش‌ها، روش‌ها، کنش‌ها و کشش‌های سازگار شده انسان جامعه زاد هنجاربخش است که همانند تربیت ثانوی هویت جمعی طیفی از انسان‌ها در زمانی مشخص و بستر زندگی معینی شکل گرفته باشد.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی البته سبک زندگی را سامانه ای  فراگیر از شیوه‌هایی که به صورت خودگشت در ساحات فردی و اجتماعی زندگی انسان جریان یابد، تعریف کرد.

آیت الله رشاد در خصوص تراث تمدنی حضرت رضا (ع)گفت: حرم مطهر رضوی یک میراث آفاقی و فرهنگی تمدنی آن حضرت است، میراث انفسی حضرت رضا (ع)نیز شامل تعالیم آن حضرت و روایاتی است که به دست ما رسیده است.

 

الگوی علم، عدالت و معنویت در جهان معاصر مبتنی بر سیره رضوی

دکتر محمدرضا مخبر دزفولی رییس فرهنگستان علوم نیز دیگر سخنران این نشست تخصصی بود که مقاله خود را با عنوان «الگوی علم، عدالت و معنویت در جهان معاصر مبتنی بر سیره رضوی» ارائه داد.

او گفت: دو اتفاق مهم تمدنی در تاریخ اسلام و ایران افتاده است؛ یکی ورود اسلام به ایران و ملحق شدن تمدن اسلامی به ایران و ملحق شدن جریان ایران به جریان روشن اسلام است به طوری که تمدن اسلامی بعد شکل‌گیری در قرون اولیه هجری، بخش قابل توجهی از محتوای خود را از گنجینه تمدنی ایران قبل از اسلام گرفت.

رییس فرهنگستان علوم عنوان کرد: به گفته استاد مطهری عمده دانشمندان و نخبگان تمدن اسلامی در تمدنی ایران بزرگ بودند.

وی واقعه دوم تمدنی را ورود حضرت رضا (ع)به طوس دانست و گفت: مستنداتی وجود دارد که نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از اتفاقات بعدی که تمدن اسلامی را شکل داده از زمان ورود حضرت امام رضا به طوس اتفاق افتاده است.

مخبر دزفولی با طرح این پرسش که آیا می‌شود به دنیا الگویی را معرفی کرد که هم عدالت را در بر بگیرد و هم تمدن و اخلاق و معنویت را، ادامه داد: هر روز اتفاقات خیلی عجیب و باورنکردنی در علم می‌افتد و همه کشورها در این مسابقه شرکت کردند اما این دنیا یک چیز کم دارد و آن عدالت است.

رییس فرهنگستان علوم ادامه داد: امروزه علی رغم پیشرفت‌های شگرفی که در علم اتفاق افتاده است علم دیگر صرفا علم نیست بلکه تبدیل به یکی از مؤلفه‌های بزرگ قدرت در جهان شده است اما در عین حال ما شاهد عقب ماندگی‌های شدید بشریت در انسانیت و اخلاق هستیم.

وی اذعان کرد: تمدنی که بر مبنای ملاک های مادی بنا شود و از ابعاد معنوی و روحانی غفلت بورزد، همانند نظام های ضد دینی و سکولار است و اعم از کشورهایی که نام اسلام در آنها هست یا غیر اسلامی گرفتار تباهی و فساد در عقیده و اخلاق و رفتار،  تمدن بی‌عدالت و بی معنویت یا بهتر است بگوییم بی‌تمدنی خواهند شد.

مخبر دزفولی متذکر شد: امروزه سبک زندگی های غیر انسانی مثل ترانس ها که حتی هویت جنسی خودشان را تشخیص نمی‌دهند و نمیخواهند  تشخیص دهند، رواج پیدا کرده است.

رییس فرهنگستان علوم ادامه داد: انواع جریان‌های فکری، انحرافی و اعتقادی از یک سو و سبک زندگی‌های غیر انسانی، انواع جنایت‌ها و کشتارهای انسان‌های مظلوم در جنگ‌های کوچک و بزرگ از سوی دیگر نشان از بی عدالتی در دنیاست.

وی با بیان اینکه امروزه دنیا با یک آپارتاید علمی مواجه است، تصریح کرد: امروز با یک تبعیض نژادی و علمی مواجهیم که غربی ها نمی‌توانند بر این موضوع سرپوش بگذارند، این کار مانع پیشرفت کشورها و باعث گسترش بی عدالتی، قحطی و جنگ در جهان است.

مخبر دزفولی گفت: مکتب اهل بیت مکتب جامعی است که برای همه ابعاد انسان برنامه دارد، حضور امام رضا(ع)  در ایران توانس با تربیت دانشمندان مسلمان زمینه ایجاد وگسترش تمدن اسلامی را فراهم کند به طوری که  میتوان این هجرت را هجرت تمدن ساز نام نهاد.

 

عدالت رضوی در پرتو سه ساحت امامت شناسی مهدویت شناسی و حکم شناسی 

«عدالت رضوی در پرتو سه ساحت امامت شناسی مهدویت شناسی و حکم شناسی» آخرین مقاله اولین نشست تخصصی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا (ع) بود که توسط حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دزفولی، استاد فلسفه اسلامی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شد.

وی گفت: در حوزه امامت شناسی امام رضا (ع)روایات متعددی در بیان جایگاه امامت و رابطه فی مابین امامت و عدالت است، تبیینی که حضرت رضا (ع)از امام بیان می‌کنند می‌فرمایند آنقدر این مقام و منزلت به لحاظ تکوینی بالا است که عقول توان تشخیص این مصداق را ندارند و در ادامه اشاره می‌کنند به مقام امامتی که حضرت ابراهیم (ع)بعد از اعطای نبوت خدای متعال به او عطا کرد و با استناد به آیه شریفه قرآن می‌فرمایند که کسی که گرفتار ظلم هست ظلم است ولو فی الجمله مقام امامت نمی‌رسد.

 استاد فلسفه اسلامی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: از این روایت که پیوند وسیع بین امامت و  عدالت را بیان میکند میتوان مفهوم عدالت رضوی را درک کرد. 

وی گفت: موضوع دومی که حضرت رضا (ع)به آن پرداخته‌اند عدالت در پرتو مهدویت شناسی است؛ نقل شده که دعبل خزاعی در حضور حضرت رضا(ع) قصیده ای سرود با این مفهوم که « امام زمان با اسم الهی ظهور می‌کند و حق  باطل را از هم جدا می‌کند ...» امام رضا(ع) با شنیدن این ابیات گریستند و فرمودند این دو بیت را روح القدوس بر زبان تو جاری کرد.

حجت الاسلام و المسلمین خسروپناه دزفولی عنوان کرد: سومین ساحتی که در موضوع عدالت رضوی میتوان بیان کرد حکم شناسی است، عدالت رضوی به ما این نکته را میفهماند که عدالت گسترده ترین مفهوم است، هم در حالت تکوین، هم در حالت تشریع، هم در مورد فرد، هم در مورد جامعه، ما در حکمت و شریعت مفهومی گسترده تر از عدالت نداریم.