روز گذشته هم معاون بهداشت وزارت بهداشت در یک نشست خبری بر اقدام وزارت بهداشت به عنوان یک مطالعه علمی پافشاری و ادعا کرد: «قلیان اکسیژن وابستگی ایجاد نمی‌کند و یک کار جایگزین است! ما مطالعات را ادامه خواهیم داد و تا پایان مطالعه قلیان اکسیژن منتظر خواهیم ماند تا اگر بتواند به عنوان جایگزینی با خطرات کمتر باشد رسمیت پیدا کند و مجوز استفاده پیدا کند.»

در ادامه دکتر مصطفی قانعی؛ ‌ رئیس انجمن ریه ایران؛ دبیر بورد متخصصان ریه ایران و دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان سلامت به پرسش‌هایی در این خصوص پاسخ می‌دهد.

پیش از رسانه‌ای شدن ماجرای قلیان اکسیژن، شما به عنوان اعضای علمی انجمن ریه ایران در جریان تأیید این دستگاه بودید!؟

بنده رئیس انجمن ریه ایران و دبیر بورد فوق تخصصی ریه هستم و انتظار می‌رفت که لااقل طرح تحقیقاتی  قلیان اکسیژن به اطلاع ما نیز می‌رسید! زیرا این طرح‌ها باید به انجمن‌های علمی وابسته به وزارت بهداشت و افراد متخصص برای بررسی‌های کارشناسی به عنوان بازوهای علمی وزارت بهداشت ارجاع می‌شد اما ما از این موضوع بی‌خبر بودیم!

اخبار ضد و نقیضی درباره گازهای به کار رفته در این قلیان از وزارت بهداشت شنیده می‌شود؛ نظر شما در این باره چیست؟

در موضوع قلیان اکسیژن اخباری که داریم ضد و نقیض است و در آن چه که اعلام شده گاهی گفته شده که این قلیان ترکیبی از گاز اکسیژن و نیتروز اکسید است و گاهی نیز بیان می‌شود که انتونکس در آن به کار رفته است.

رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات در وزارت بهداشت اعلام کرده که این وسیله ثبت اختراع دارد؛ تأییدیه از سازمان غذا و دارو را کسب کرده است؛ باید مشخص شود که سازمان غذا و دارو این وسیله را به چه عنوان ثبت کرده است؟ همچنین مشخص نیست که استانداردها چگونه تعیین و وضع شده است.

وی همچنین عنوان کرده که در این دستگاه ترکیب گاز N۲O و اکسیژن به کار رفته و گاز N۲O به عنوان گاز خنده به کار رفته است. همزمان مجری این طرح اعلام کرده که گاز به کار رفته در این دستگاه، N۲O نیست بلکه انتونکس است که در این قلیان مورداستفاه قرار گرفته است.  

از سوی دیگر این موضوع که می‌گویند دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال اجرای این طرح است و کد اخلاق را هم گرفته است جای سؤال دارد زیرا بنده عضو کمیته کشوری اخلاق نیز هستم و اینکه این دستگاه از کجا کد اخلاق را گفته که خود مصرفکننده از قرار گرفتن در مطالعه اطلاع ندارد نیز جای سوال دارد!  رعایت اخلاق در مطالعه یعنی هر زمان فرد بخواهد می‌تواند از مطالعه خارج شود و عوارض آن در فرد پیگیری و ثبت می‌شود.

وزارت بهداشت ادعا می‌کند قلیان اکسیژن دستگاهی بی خطر برای سلامتی انسان است اما متخصصان این ادعا را رد می‌کنند؛ شواهد و مطالعات درباره این دستگاه و گازهای به کار رفته در آن چه می‌گوید؟

با وجود این تناقض‌ها، چه گاز N۲O و چه انتونکس هر کدام عوارضی در پی دارند زیرا ما در پزشکی دارو و ماده‌ای نداریم که فقط منفعت داشته باشد و عوارضی نداشته باشد.

انتونکس دارویی است که ۲۰۰ سال قدمت دارد و برای اینکه بتوانند برخی اعمال پزشکی را بدون درد انجام دهند، به کار می‌رفته است؛ در واقع انتونکس به عنوان کاهنده درد استفاه می‌شده و برای اندوسکوپی و ... می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد که به هر حال عوارضی دارد.

درباره گاز نیتروز اکساید نیز در هنگام استفاده از آن شرایطی وجود دارد از جمله اینکه باید گوش فرد مشکلی نداشته باشد؛ اگر ضربه به سر و خونریزی وجود داشته باشد با توجه به اثراتی که این گاز روی اتساع عروق می‌گذارد بسیار خطرناک است.

 برخی افراد مانند غواص‌ها نمی‌توانند از این گاز استفاده کنند. در هنگام استفاده باید از فرد پرسیده شود که جراحی چشم یا مشکل ریوی داشته است یا خیر؛ همچنین اگر سطح ب ۱۲ فرد پایین باشد استفاده از این ماده آن را تشدید می‌کند و بنابراین اگر قرار است طرحی مطالعاتی انجام شود ابتدا باید همه این مسائل بررسی شوند و یک به یک این موارد باید از قبل از استفاده از فرد پرسیده شود و بعد اجازه استفاده از قلیان یکه حاوی این گاز است به او داده شود.

همچنین در صورتی که در این قلیان از گاز انتونکس استفاده شده باشد؛ باید توجه داشت که سرگیجه از عوارض انتونکس است؛ حالا تصور کنید فرد برای تفریح آمده از قلیان اکسیژن استفاده کرده و پس از آن می‌خواهد رانندگی کند؛ استفاده از این گاز برای رانندگی حادثه‌ساز خواهد بود زیرا سرگیجه ایجاد می‌کند.

در هر سنی نیز نمی‌توان از این گاز استفاده کرد و افراد مسن پس از مصرف این گاز نیاز به همراه دارند تا تعادل خود را از دست ندهند.

یکی دیگر از عوارض این گاز نیز سفتی و اسپاسم عضلات است و حالت تهوع و استفراغ ایجاد می‌کند همچنین اگر انتونکس استفاده شود فرد باید ۳۰ دقیقه صبر و سپس رانندگی کند.

اگر فرد به صورت طولانی‌مدت از این گاز استفاده کرده باشد دچار کم خونی مگالوبلاستیک می‌شود که در آن گلبول‌های قرمز بزرگ می‌شوند.

همچنین در افرادی که از این گاز استفاده کرده‌اند انجام کار پیچیده مجاز نیست زیرا هوشیاری کمتر می‌شود.

نکته دیگر این است که این گاز نباید در زنان باردار مورد استفاده قرار گیرد؛  از آنجایی که بسیاری از زنان در ماه‌های ابتدایی ممکن است از بارداری خود مطلع نباشند این گاز در زنان باید با احتیاط مورد مصرف قرار گیرد زیرا بیشترین آسیب به جنین زنان باردار نیز در سه ماهه اول بارداری وارد می‌شود.

از سوی دیگر مصرف برخی داروها با این گاز تداخل دارد برای مثال در افرادی که آمیودارون مصرف می‌کنند یا به دلیل عفونت ادراری از نیتروفورانتوئین استفاده می‌کنند ممکن است شاهد تداخل دارویی باشیم زیرا این داروها تداخل با این گاز دارند و گازی که عنوان شده در این قلیان وجود دارد اثربخشی این داروها را تغییر می‌دهد.

 یکی دیگر از ترکیبات موجود در این قلیان نیز اکسیژن است؛ آیا می‌توان استفاده از اکسیژن را بی‌خطر دانست؟

یک جمله که بین پزشکان مصطلح است این است که "مصرف اکسیژن یک تیغ دو لبه است" ؛ هم بیماری را می‌برد و هم بیمار را می‌بُرد و از بین می‌برد بنابراین مصرف بیش از حد اکسیژن نیز عوارضی دارد؛ حتی برای اینکه مصرف بیش از حد آن عوارضی نداشته باشد به بیمارانی که اکسیژن به آنها وصل است دستگاه پالس اکسی‌متر می‌دهیم تا بتوانند میزان اکسیژن خون خود را اندازه‌گیری کنند تا اکسیژن بیش از حد برای کسی تجویز نشود.