این روزها بسیاری از مردم عزیز کشورمان عزم دیار دوست؛ مدینه منوره و مکه مکرمه نموده‌اند و خود را برای کنگره عظیم جهانی آماده ساخته‌اند. این برنامه الهی و بین‌المللی، به عنوان یک برنامه حیات‌بخش الهی و نهضت حرکت‌آفرین، سبب ایجاد و تقویت روحیه جمعی بین مسلمانانی می‌شود که در نقاط مختلف و گستردگی جغرافیایی کشور اسلامی از یکدیگر فاصله گرفته‌اند. از سویی دیگر، حج سبب استحکام پایه‌های اخلاقی در فرد فرد مسلمانان و نیز اصلاح اخلاق اجتماعی و تثبیت اخلاق اسلامی در جامعه می‌شود.

40 چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر کارشناس و پژوهشگر حوزه حجت الاسلام والمسلمین عباس رحیمی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

با توجه به برگزاری کنگره جهانی حج و رهسپار شدن حاجیان عزیز از کشورمان، بفرمایید علت و فلسفه وجوب حج از نظر امام رضا(ع) چیست؟

فریضه حج به عنوان یکی از برترین فرایض اسلام سبب دمیدن روح معنویت و امید در میان مسلمانان شده و حضور چند میلیون مسلمان در مراسم حج ابراهیمی مایه حیات امت اسلام است و به مسلمانان قدرت می‌بخشد. از سویی دیگر، حج سبب استحکام پایه‌های اخلاقی در فرد فرد مسلمانان و نیز اصلاح اخلاق اجتماعی و تثبیت اخلاق اسلامی در جامعه می‌شود. آیات متعددی از قرآن کریم وجوب و فلسفه حج را برای مسلمانان تبیین کرده و روایات فراوانی از ائمه معصوم(ع) درباره این مسئله مهم وارد شده است. خداوند متعال، در آیه 97 سوره آل عمران می‌فرماید: «و بر مردم، حج و زیارت آن خانه واجب است، بر هر کسی که توانایی یافته و بر آن راه یابد و هر که کافر شود تنها به خود زیان رسانده است». هم چنین پیامبر مکرم(ص) درباره وجوب حج فرموده‌اند: «منظور از وجوب حج و طواف و دیگر مناسک، به پا داشتن ذکر و یاد خداست.(جامع السعادات، ج ۲،ص ۳۲۲)

در بحارالانوار و در روایات ما از عالم آل محمد امام رضا(ع) در این باره وارد شده است که فرمودند: «ای مکلف به تکلیف حج! خدایت مورد رحمت قرار دهد. به تو هشدار می‌دهم که حج فریضه‌ای از فرایض خداوند جلیل و عزیز است و بر آن که دارای استطاعت می‌باشد واجب است و این وجوب در تمام عمر انسان یکبار است و خداوند بر انجام دهنده آن وعده بهشت و گذشت از گناهان داده است و در قرآن مجید که سند تمام حقایق است، روی‌گردان از این واجب عظیم و فریضه بزرگ را کافر نامیده و به تارک آن وعده آتش قیامت داده، پس ما از آن آتش به حق پناه می‌بریم.»

از آثار و فواید حج در کلام امام رضا(ع) برای خوانندگان رواق بگویید.

طبق روایتی که در عیون اخبارالرضا(ع) آمده، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به فضل بن شاذان می‌فرمایند: «حج به سوی خدا رفتن و در پیشگاه باری تعالی حاضر شدن است». هدف از آفرینش انسان، معرفت و عبادت خداست و حج، مشتمل بر تمام نتایجی است که از سایر عبادات چون نماز و روزه حاصل می‌شود. لذا در معرفت و عبادت انسان، اثری بنیادین دارد. در ادامه روایت شریف، حضرت رضا(ع)، به یکی دیگر از فواید حج اشاره کرده و می‌فرمایند: «حج، زیادت طلبی و کمال خواهی است.» به این بیان که کمال طلبی در انسان، از مسلمات غیرقابل انکار است و آنچه در مراسم پرفیض حج به ندای فطرت انسان پاسخ می‌دهد، حرکت انسان بر اساس معرفت الهی به سوی کمال مطلق است. همچنین امام رضا(ع) ادامه می‌دهند که «حج، از گذشته تاریک و پر گناه خارج شدن و از آنچه در گذشته انجام شده، توبه کردن است و برای آینده کار خوب و نیک را از نو آغاز کردن.» آن حضرت تصریح دارند که «در حج، بدن را به سختی انداختن، از زن و فرزند دور شدن و جان را از هواهای نفسانی و شهوات منع کردن است».

عالم آل محمد(ص) فایده اقتصادی حج برای فقرا را هم ذکر می‌کنند و می‌فرمایند: «حج وسیله‌ای برای خارج کردن و جداسازی دارایی‌ها از یکدیگر و پرداختن حقوق فقرا و مستمندان است.»

حج از دیدگاه امام رضا(ع) چه پیام اجتماعی دارد؟

حضرت ثامن الحجج(ع) در ادامه این روایت نقل شده در عیون اخبارالرضا(ع)حج را جایگاه فراگیری فقه و احکام دین و انتقال اخبار پیشوایان(ع) به سراسر جهان می‌دانند و می‌فرمایند: «انما امروا بالحج لعلة... فیه من التفقه و نقل اخبار الائمه(ع) الی کل صقع و ناحیه، کما قال‌الله ــ عزوجلّ ــ تعالی: فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فی الدین.»

کنگره جهانی و بین‌المللی حج، فرصتی شایسته و مغتنم برای امت اسلام به وجود می‌آورد تا به معرفی اسلام اصیل به جهانیان بپردازند.

حضرت امیرمؤمنان(ع) در بیان اهمیت این مسئله می‌فرمایند: «برای مردم حج را به پا دار و روزهای خدا را به یادشان آور، در بامداد و شامگاه در یک مجلس عمومی با مردم بنشین. آنان که پرسش‌های دینی دارند با فتواها آشنایشان بگردان و ناآگاه را آموزش ده و با دانشمندان به گفت‌وگو بپردازد.» (نهج البلاغه، نامه۶۷)

* علاوه بر آثار فردی و اجتماعی حج، آیا این کنگره منافع اقتصادی هم دارد یا نه؟

- در تعالیم دینی اسلام، هیچ منافاتی بین تهذیب نفس و تلاش برای رسیدن به منافع اقتصادی وجود ندارد؛ بلکه از آن؛ به جهاد تعبیر شده است. حج که از پر ثمرترین اعمال عبادی اسلام و مشتمل بر تعالیم فراوانی است، از این قاعده، مستثنا نیست.

حضرت رضا (ع) درباره منافع اقتصادی حج می‌فرمایند: «حج برای تمام مردم در شرق و غرب زمین، آنان که در دریا و خشکی به سر می‌برند، چه آن‌ها که حج می‌گزارند و چه غیر آنان، از تاجر، واردکننده، فروشنده و خریدار، کاسب، کرایه دهنده و فقیر و مسکین سودمند بوده و نیازهای مردم را در اطراف و اکناف زمین بر می‌آورد» (المیزان، ج۲، ص۱۰۷)

البته در این سفر بی نظیر، نباید از دو نکته اساسی غافل شد:

1. هدف اصلی این سفر الهی، تحت ‌الشعاع تجارت قرار نگیرد.

2. هدف شارع مقدّس از مباح بودن تجارت در حج که گردهمایی سالانه مسلمانان است، رونق بازار مسلمانان است؛ اما اکنون که بازار آنجا در دست تولیدکنندگان غربی است و منافع آن به جیب سردمداران استعمار می‌رود، باید دقت شود که مبادا تجارت و خرید و فروش این کالاها، روحیه عدم وابستگی به بیگانگان را که از اهداف حج است، کمرنگ سازد.

* سخن آخر شما با زائران کوی دوست چیست؟

ضمن التماس دعا از همه عزیزانی که توفیق زیارت مشاهد مشرفه مدینه منوره و مکه معظمه برایشان حاصل می شود، از همگان تقاضا دارم فرصت گرانبها و بسیار بی نظیر حضور در حرمین شریفین را مغتنم بشمارند و قدر آن ایام را بدانند؛ مبادا با کارهای لغو و بیهوده، سرمایه ای جز ندامت و پشیمانی برای خود فراهم نکنند. در این ایام، توحید و معرفت خود نسبت به خدا و انبیاء و ائمه (ع) را تقویت کنند و با تمرین اخلاص و عبادت و اطاعت بی چون و چرا، عمر خود را برای کسب سعادت ابدی بیمه نمایند. سعی کنند در این سفر، در رأس همه دعایشان برای ظهور امام زمان اروحنا فداه دعا نمایند و عزت و عظمت بیش از پیش مسلمانان را از خداوند بزرگ بخواهند.