حجت الاسلام «قاسم خانجانی»، با اشاره به احادیث روایت شده از امام محمدباقر(ع) در ابواب فقه و اخلاق که برای جامعه امروز هم کاربردی باشد، به دوران امامت پنجمین امام شیعیان جهان اشاره و اظهار کرد: در دوران امام محمد باقر(ع) جامعه شیعه با شرایط خاصی روبرو بود که منجر به آن شد که اوضاع جامعه اسلامی به ویژه جامعه شیعی متفاوت شود.پس از سال یازدهم هجری خلیفه های اول تا سوم بر سرکار آمدند و کتابت و نقل حدیث ممنوع شد و همین موجب گردید که بسیاری از مردم از برخورداری از معارف اهل بیت(ع) و معارف اصلی و حقیقی قرآن و سنت پیامبر(ص) فاصله گرفتند و این شرایط و محدودیت ها تا سال ۱۰۰ هجری و دوران عمربن عبد العزیز ادامه داشت به گونه ای که به دستور وی ( عمر به عبدالعزیز) کتابت، برگزاری جلسات حدیث و علم آموزی به نوعی رواج یافت.

 این کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به اینکه در دوران امام محمد باقر(ع) به دلیل ممنوعیت نقل حدیث و کتابت آن، روایات به صورت سینه به سینه و پنهانی توسط امام حفظ می شد، گفت: یکی از مهم ترین اقدامات امام محمدباقر(ع) بیان احادیث نقل شده از پیامبر(ص) بود،زیرا که در دوران امامت حضرت رواج تفکرات و نحله های انحرافی از جمله جبر گرایی، غالیان و مرجئه، نحله های فکری و اندیشه های انحرافی رواج یافته بود و امام در این شرایط  با تربیت شاگردان برجسته و مبرز که برخی از آنها از عالمان درجه یک و متخصص  در شاخه های علمی محسوب  و بعدها منشا اثر نیز  شدند، تلاش کرد که در نشر معارف اهل بیت(ع) گام های اثرگذاری بردارد.

وی ابراز کرد: البته ریشه بسیاری از این تفکرات انحرافی مربوط به  دوری از معارف ناب اهل بیت(ع) بود که امام باقر(ع) جامعه را از این وضعیت نجات داد. همچنان که یکی از این فرقه های انحرافی خوراج بود، در حالی که همه تصور می کردند خوارج در دوران امام علی(ع) به پایان رسیده است، اما تفکرات انحرافی آنها ادامه داشت، به همین جهت امام  پنجم شیعیان به نوعی تلاش داشت با این تفکرات مقابله نماید زیرا که این تفکرات سعی می کردند به قطب علمی تبدیل شوند.

حجت الاسلام خانجانی خاطر نشان کرد : از طرفی امام محمدباقر(ع) با روشهای نادرستی که بعضا توسط دانشمندان اهل سنت رواج یافته بود، مبارزه نمود و تلاش کرد که احکام و مبانی فقهی و اخلاقی با روشهای دقیق علمی جایگزین شود به عنوان مثال تفکر غالیانه تلاش داشت که افراط در بیان شخصیت و ویژگی های اخلاقی و شخصی ائمه اطهار(ع) را گسترش دهد و البته پیش از زمان امام باقر(ع) زمینه های تاریخی برای پیدایش این نحله بوجود آمده بود و وقتی امام (ع) دید که این افراد به نام شیعه و به عنوان محب و علاقه مندان به اهل بیت(ع) اعمال و حرکاتی از خود نشان می دهند که به هیچ عنوان تناسبی با تکالیف دینی و شرعی مسلمان ها ندارد، عقاید آنها را با موضع گیری صریح رد  کرد و با آنها مقابله نمود.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به آن که در دوران امام محمدباقر(ع) شرایط جامعه به گونه ای بود که در طول سالیان پس از پیامبر(ص) که نقل روایات ممنوع شده بود و روایات پیامبر(ص) عملا نقل نمی شد و حتی کسانی که نقل می کردند، مجازات می شدند، در قبال آن افرادی در شام رشد کرده بودند که فقط روایات جعلی و اسرائیلی نقل می کردند. امام محمدباقر(ع) با موضع گیری صریح در برابر آنها، پیروان ایشان را دشمنان دین خدا خواند.  از سوی دیگر هویت جامعه دینی در آن دوران کاملا خدشه دار شده بود و عملا اسلام اصیل در جامعه وجود نداشت، مردم دیگر از سیره و سنت پیامبر(ص) آگاهی درست نداشتند، امام با درایت و علمشان اقدام بزرگی در جهت پالایش روایت ها از روایتهای جعلی انجام داد و سبب شد امام باقر(ع) و بعد از آن امام صادق(ع) به یک مرجعیت فقهی و علمی قابل توجه و شاخص برسند که بعد از آنها مردم از این روایات اصیل بهره مند شوند.

 وی اظهار کرد: به برکت اقدامات امام باقر(ع) و تربیت شاگردان این امام همام  که راوی نقل حدیث بودند، اقدامات علمی قابل توجه صورت گرفت و با پایه گذاری اجتهاد صحیح برگرفته از معارف قرآن و سنت، وضعیت علمی از لحاظ فقهی و نقل احادیث به اوج شکوفایی رسید و شاهد بودیم که بعد از یک قرن از رحلت پیامبر(ص) دهها هزار روایت و حدیث  از امام محمدباقر(ع) و امام جعفرصادق(ع) به یادگار ماند و فقه پویا که امروز در دسترس ما است میراث علمی و فقهی امام پنجمین شیعیان جهان است.زیرا که در این دوره به لحاظ وضعیّت سیاسی حکومت و شرایط اجتماعی و سیاسی برای امام محمدباقر(ع) فرصتی فراهم شد تا در گستره قابل توجهی به نشر معارف شیعی و اسلام ناب بپردازد.

 این کارشناس تاریخ اسلام در پایان گفت: یکی از مهمترین ویژگی های روش اجتهادی امام باقر(ع) مخالفت با اجتهاد بر اساس قیاس و استحسان بود که توسط دانشمندان اهل سنت به کار گرفته می شد و در مکتب اجتهادی امام باقر(ع) و در ادامه آن در زمان امام صادق(ع) مردود اعلام شد.