«حج» سندی گویا و جنبش حرکت‌آفرین اسلام است که سبب دوام دین و ایجاد روحیه جمعی میان مسلمانان می‌شود. آیینی دینی که ریشه در اصول اعتقادی و فکری مسلمانان دارد و سبب استحکام پایه‌های اخلاقی در فرد فرد مسلمین می‌شود تا جایی که از آن به عنوان نهضت خودسازی در اسلام یاد کرده‌اند. آیات متعدد قرآن کریم و روایات فراوان از پیشوایان معصوم(ع) دلیلی بر این ادعاست.
در گفت‌وگو با آیت‌الله هاشمی علیا، استاد برجسته اخلاق و خطیب خوش سخن و مدرس حوزه علمیه از علت وجوب حج و برکات آن سخنانی شنیدیم که در ادامه می‌خوانید.
بیان حکمت حج در مناظره امام صادق(ع) و ابن ابی العوجاء
آیت‌الله هاشمی علیا با اشاره به روایتی از پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) که درباره مقصود از حج فرمودند «منظور از وجوب حج و طواف و دیگر مناسک به پا داشتن ذکر و یاد خداست» توضیح می‌دهد: حج، کنگره‌ای عظیم و بستری مناسب برای گفت‌وگو و مناظره با همه اقوام و ادیان است. فضل بن یونس روایت کرده است که ابن ابی‌العوجا، از شاگردان حسن بصری، از مسیر توحید منحرف شده بود و در همان حالت تردید و انکار، وارد مکه شد؛ اما علما از مجالست و مذاکره با او به خاطر بدزبانی و فساد ضمیرش کراهت داشتند. روزی خدمت امام صادق(ع) رسید و در مجلس آن حضرت که جماعت از نظریات آن امام استفاده می‌کردند، نشست و گفت: ای ابوعبدالله، مجالس امانت هستند و به ناچار باید کسانی که اهل سخن گفتن و سؤال هستند، مطلب خود را مطرح کنند. آیا به من اذن سخن گفتن می‌دهید؟ امام(ع) فرمود: هر چه می‌خواهی بگو. پرسید: تا کی این خرمن را با پاها می‌کوبید و به این سنگ پناه می‌آورید و این خانه افراشته از آجر و کلوخ را می‌پرستید و دور این خانه هروله می‌کنید؟ درواقع او از مسخره و غیرحکیمانه بودن حج و دور خانه خدا گشتن سخن می‌گفت. امام(ع) در پاسخ، پس از بیان حکمت حج، به خداوند کعبه اشاره کرد. ابن ابی‌العوجا پرسید: چرا خدا غایب است؟ امام(ع) جواب داد: چگونه غایب است کسی که همراه خلق خود شاهد و گواه است و از رگ گردن به آن‌ها نزدیک‌تر است. ابن ابی‌العوجا که خداوند را جسم تصور می‌کرد، پرسید چگونه خدا می‌تواند هم در آسمان باشد و هم در زمین. امام(ع) در پاسخ فرمود: تو او را مخلوق در نظر گرفتی که چنین سؤالی می‌کنی، در حالی‌که هیچ جا از خدا خالی نیست و هیچ جا او را فرا نگیرد و هیچ مکانی نزدیک‌تر از مکان دیگر نیست. بار دیگر درباره بی‌نیازی خداوند از امام(ع) سؤال کرد و امام پاسخ او را داد. امام(ع) حتی او را به نامش توجه داد و پرسید کریم کیست که تو بنده او هستی؟
اسرار حج در آموزه‌های امام رضا(ع)
این استاد برجسته اخلاق تأکید می‌کند: حج توحیدی، اجتماع عظیم همگانی است که در آن فضا دردها، گرفتاری‌ها و مشکلات امت اسلامی برطرف می‌شود و همین اجتماع منشأ عزت اسلام و شکوفایی زندگی مسلمین و استقلال و آزادی کشورهای اسلامی از شر اجانب است. از امام علی بن موسی‌الرضا(ع) روایتی در باب اسرار حج وارد شده که در عیون اخبارالرضا(ع) و امالی نقل شده است. امام(ع) در پاسخ پرسش‌های محمد بن سنان نوشت: علت حج، ورود به میهمانسرای خداوند و درخواست توبه و بیرون آمدن از گناهان و از سر گرفتن اعمال است. نیز در حج، خرج کردنِ ثروت‌ها، رنج و خستگی و بازداشتن بدن‌ها از خواسته‌ها و لذایذ، نزدیک شدن به خدا در عبادت، خضوع، فروتنی، کرنش و مذلت در پیشگاه حق، بیرون آمدن در گرما و سرما و ایمنی و ترس به صورت حرکتی پیوسته است. به علاوه در حج، برای همه مردم منافعی است و شوق، کشش و بیم به سوی پروردگار سبحان و نیز رها کردن سنگدلی، خست، غفلت و ناامیدی است و تجدید حقوق و بازداشتن جان‌ها از فساد و سود بردن هر که در شرق و غرب و خشکی و دریاست؛ چه حج‌گزار، چه تاجر و واردکننده کالا، فروشنده، خریدار، کاسب و بینوا که حج نمی‌گزارند؛ همچنین رفع نیازهای مردم اطراف و جاهایی که می‌توانند در آنجا گرد آیند تا منافع خویش را شاهد باشند. در خصوص یک‌مرتبه واجب بودن حج آمده است خدای متعال در واجبات، ضعیف‌ترین مردم را در نظر گرفته و از جمله این واجبات حج است؛ بدین ترتیب افراد توانا را تشویق کرده به‌قدر توانشان آن را انجام دهند.
آیت‌الله هاشمی علیا در توضیح بخش انتهایی روایت امام رضا(ع) و در ذیل آن می‌افزاید: در حج منافع دنیا و آخرت و مادی و معنوی وجود دارد؛ برقراری ارتباط‌ها، تبادل رأی‌ها و نظرها، جلب کمک‌های یکدیگر، سؤال از معارف دینی و... . بهترین منافع حج در زمان پیامبر اسلام(ص) غدیر بود. اگر حج نبود و مردم آن زمان در آن سرزمین حول پیامبر اکرم(ص) جمع نمی‌شدند، آن اجتماع غدیر محقق نمی‌شد و اگر غدیر آن‌گونه که پیغمبر اکرم(ص) فرمود واقع نمی‌شد، الان مبارزه مسلمانان با اسرائیل هم نبود. بزرگ‌ترین منفعتِ اتحاد همه مسلمانان در موسم حج در زمان کنونی و با وجود جریان‌های فلسطین و...، بررسی نیازها و ضررهایشان است. ضرر همان کفر، شرک، اختلافات و عدم اجتماع است و نیاز و منفعت، همان اتحاد و اتفاق میان مسلمانان و خدمت به اسلام و فوایدی که برای همه آنان باشد که یکی از مصادیق آن، برائت از مشرکان و اتحاد علیه دشمنان اسلام است.
امتحان و آزمایش الهی در حج
تولیت و مؤسس حوزه علمیه حضرت قائم(عج) چیذر ادامه می‌دهد: تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان، تبادل و رشد فرهنگی و اقتصادی و علمی، محافظت از مال و عیال، برآورده شدن حاجات دنیوی و اخروی، فقرزدایی، افزایش رزق و روزی، ترک گناه و محرمات، اخلاص، دوری از مال حرام و... بخشی از منافعی است که در اثر اجتماع حج‌گزاران نصیب مسلمانان می‌شود. ایشان تصریح کرد: ما در این عالم، پیوسته در حال آزمایش و امتحان هستیم. برخی از این امتحان‌ها زندگی انسان را به‌طور کامل دگرگون می‌کند که به آن آزمایش الهی گفته می‌شود. گاهی این آزمایش به وسیله عامل انسانی نیست بلکه به وسیله امور مادی، فیزیکی و طبیعی صورت می‌گیرد. از بارزترین نمونه این‌گونه آزمایش‌های الهی مراسم حج است. انسان برای عمل به دستور خداوند باید فرسنگ‌ها راه برود، به‌خصوص در زمان‌های قدیم که با شتر، کشتی و... مسافرت می‌کردند تا به سرزمینی برسند که نه آبی دارد، نه علفی، نه غذایی و نه محل استراحتی. اگر خداوند صلاح می‌دانست، می‌توانست خانه خود را در جایی خوش آب و هوا قرار دهد اما چنین نکرد تا امتحان کند و این‌گونه، روح تکبر و خودبزرگ‌بینی در انسان از میان برود.
آیت‌الله هاشمی‌علیا در پایان با بیان اینکه تمام عاشقان حج و دلدادگان بیت عتیق آرزو دارند در آن سرزمین حضور داشته باشند، اما برای همه مقدور نیست، می‌گوید: اگر دل و فکر کسی با حجاج باشد، ولو اینکه در سرزمین وحی هم حضور نداشته باشد، از ثواب‌ها و برکاتی که حاجیان می‌برند، بهره‌مند خواهند شد. در حکمت 154 نهج‌البلاغه داریم امام علی(ع) فرموده است: «هر که به کردار عده‌ای راضی باشد، مانند کسی است که همراه آنان، آن کار را انجام داده باشد».
نظر شما