تبری یا برائت یکی از فروع دین اسلام و به معنای دوری جستن از دشمنان خدا و دشمنان اولیای دین، اصطلاحی کلامی و از آموزه‌های اعتقادی و رفتاری دینی است. اصل تبری در کنار تولی، جایگاه ویژه و بار معنایی خاصی در مذهب شیعه دارد و یکی از آموزه‌های اساسی پیروان این مذهب است. تولی، پذیرفتن ولایت اهل دین و دوستی با دوستان خدا و تبری دشمنی با دشمنان خداست.

برخی الگوپذیری و پیروی از سیره پیامبران الهی را مقتضای ایمان به آنان دانسته و تاکید می‌کنند همان گونه که مسلمانان در تولی مانند مناسک حج از ایشان پیروی می‌کنند، در تبری هم باید به ایشان اقتدا کرده و از مشرکان برائت جویند. تاکید خداوند متعال متناسب با آن چیزی است که باید بعنوان حس انسانی و دینی و فطری به آن نگاه شود چرا که برائت از مشرکین و ستمگران دستور دینی، فطری و وجدانی است. نمی‌توان هم با خدا و هم با دشمنان خدا دوست بود.

تولی و تبری در حج ابراهیمی

حج جایگاهی عبادی دارد. مناسک حج یا اعمال آن، مجموعه‌ای از اعمال، اذکار و حضور در برخی مکان‌های شهر مکه و اطراف آن است، که انجام آن‌ها در فریضه حج واجب است. بعضی از این مناسک جزو ارکان حج هستند و اخلال در آن‌ها ممکن است سبب بطلان حج شود. احرام، طواف، نماز طواف، سعی صفا و مروه، حلق یا تقصیر، وقوف در عرفات، و مشعر الحرام، رمی جمرات، قربانی در منا، نماز طواف زیارت، طواف نساء از این مناسک هستند. در کنار این موارد، حج وجه سلبی هم دارد. آنجا که باید دشمن دشمنان خدا باشیم. دشمن افرادی باشیم که مردم را از راه خدا باز می دارند.

قرآن کریم در آیه 25 سوره مبارکه حج می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَالمَسجِدِ الحَرامِ» آنان که کافر شده و مردم را از راه خدا منع می‌کنند. یعنی در راه خدا انحراف ایجاد می‌کنند، در موضوع مسجد الحرام که بحث حج است، انحراف ایجاد می‌کنند. خداوند متعال در ادامه این آیه می‌فرماید «الَّذی جَعَلناهُ لِلنّاسِ سَواءً العاکِفُ فیهِ وَالبادِ وَمَن یُرِد فیهِ بِإِلحادٍ بِظُلمٍ نُذِقهُ مِن عَذابٍ أَلیمٍ» یعنی هر که بخواهد در این سرزمین از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما از عذابی دردناک به او می‌چشانیم. تأکید دین و اسلام و خداوند متعال، فطری است و آیات مختلف قرآن نیز بر این اصل تاکید دارد. این آیه نمونه بارزی است از اینکه تولی و تبری داشته باشیم. حجی که در آن برائت باشد، حج کامل است.

کارکرد سیاسی حج برای مسلمانان

دشمنان برای ضربه زدن به اسلام و آموزه‌های متعالی آن، اقدام به تحریف کرده و کوشیده‌اند معانی حقیقی و واقعی آن‌ها را تغییر دهند. آنها تصور می‌کردند با ایـن حربه می‌توانند دین را به حاشیه رانده و از صحنه‌های زندگی مردم دور نگه دارند. به همین دلیل بود که اسلام را با این رویکرد که اعمال عبادی دین تنها جنبة فردی دارد، به دور از مـسائل سیاسی و اجتماعی تبلیغ و تفسیر کرده‌اند. یا محدود کردن حج به اعمال عبادی، دشمنی با دشمنان خدا و برائت از دشمنان خدا و بیزاری از آنان را سبب بی‌روح شدن حج دانسته و آن را به سمت بی‌محتوایی سوق می‌دهد. اما می‌دانیم که اسلام دین سیاسی است و خروجی حج تاثیرگذاری در مواضع سیاسی مسلمانان است. حج عامل اتحاد و همبستگی و همدلی مسلمانان است و حجِ بی روح و بی تحرک و قیام، حج بی برائت، حج بی وحدت، و حجی که از آن کفر و شرک بر نیاید، حج نیست. اما دشمن به افتراق تشویق می‌کند.

در قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) دشمنی با دشمنان خدا و مسلمانان، همیشه همراه دوستی با دوستان او آمده است. در آیات مختلف قرآن گذشته از نکوهش شدید شرک و مشرکان و بیان عاقبت شوم آنها، تأکید بر ضرورت گسستن پیوند از مشرکان و توصیه جدّی به مقابله با آنان و به برائت انبیای الهی از مشرکان و اعلام بیزاری آنها از  شرک و مشرکان تصریح شده است. به طور نمونه آیات برائت نخستین آیات سوره توبه است که احکام نهایی درباره روابط مسلمانان با مشرکان را تبیین کرده است. خداوند در این آیات به پیامبر(ص) و مسلمانان دستور می‌دهد بیزاری از مشرکان را آشکار سازند و از پیمان‌هایی که با آنان بسته‌اند خارج شوند و در صورت اسلام نیاوردن، با آنها اعلام جنگ کنند. این آیات توسط امام علی(ع) در روز عید قربان به مشرکان ابلاغ شد.

حج امسال حج برائت است

اکنون نیز مسلمانان برای حاکم کردن روح حج و داشتن خروجی مفید در جامعه باید موضع شان را در مقابل دشمنان خدا و افرادی که مردم را از راه خدا باز می‌دارند، مشخص کنند. مصادیق واقعی دشمنان خدا، آمریکا و رژیم کودک کش صهیونیستی و شبکه‌های رسانه‌ای آنها همه در تلاش برای باز داشتن مردم از دین خدا و انحراف در مسیر حق است و در این راه به انواع حیله‌ها و حربه‌ها دامن می‌زنند. حج‌گزار باید تبری و تولی را مد نظر داشته و به منصه ظهور برساند. اسلام به امر مهم برائت از مشرکان تاکید کرده است و پیام انقلاب ما نیز همین است. امسال نیز مقام معظم رهبری به طور ویژه بر حج برائت تاکید داشتند. اگر حج ما خروجی مثبت داشته باشد، تمام جهان اسلام علیه رژیم صهیونیستی و آمریکا متحد خواهند شد و کمترین اثری که این اقدام دارد، این است که رابطه خود را با آنان قطع کنند و از نظر اقتصادی، سیاسی و... آنها را تحت فشار قرار دهند. خروجی حج که رهبری بر آن تاکید داشتند این است که ملت‌های مسلمانان آگاه شده و از حاکمان خود عمل به دستورات قرآن و برائت از مشرکان را مطالبه کنند.  امیدواریم حج امسال نماد عینی و برجسته واقعه عظیم و تاریخ ساز برائت از استکبار جهانی و صهیونیسم خبیث باشد. همانطور که رهبری فرمودند، امسال به مدد الهی، حج برائت، نقطه عطف بیداری اسلامی و جهانی در مواجهه با رژیمی تبدیل خواهد شد که روز به روز به مرگ و زوال نهانی خود نزدیک تر و حامیان آن هر لحظه نسبت به قبل رسواتر می‌شوند.

در این فرصت یادی از شهید آیت‌الله رئیسی می‌کنیم. ایشان در هر پست و مقامی که بودند، به موضوع حج و پیام و مفهوم و محتوای آن تأکید و حساسیت ویژه‌ای داشتند. یکی از وجوه مهم مبنای فکری ایشان، مردمی سازی حج بیش از گذشته بود که این نیز ارتباط مستقیمی با درک پیام حج توسط حاجیان و رساندن پیام برائت از مشرکین بعنوان پرچم حج به تمام مسلمانان عالم اسلام دارد. سال 1401 زمانی که در حال تشرف به حج بودم، خدمت ایشان رسیدم. با حسرتی توصیه کردند که در مسجدالحرام و مسجدالنبی سوره مبارکه یاسین را به نیابت از ایشان تلاوت کنم. من هم به این توصیه عمل کرده و به نیت ایشان تلاوت کردم. پس از بازگشت وقتی به ایشان اطلاع دادم، بسیار خوشحال شدند و دعای خیر کردند. امسال این خاطره را برای برخی از حجاج نقل کردیم و طبق آخرین اخباری که از آن فضا داریم، پویشی سراسری راه افتاده است و حاجیان در مسجدالحرام و مسجدالنبی، سوره مبارکه یاسین را به نیابت از تمام شهدای جهان اسلام به ویژه شهدای خدمت و به ویژه شهید رئیسی تلاوت کرده و ثواب را به روح آن بزرگ مردان تقدیم می‌کنند.