صله‌رحم و ارتباط با خویشاوندان یکی از آموزه‌هایی دینی است که تاکید فروانی برای آن در آیات و روایات شده است. شاید در گذشته مفهوم صله رحم جایگاه و اهمیت بالاتر و بیشتری داشت، صحبت‌ها و خاطرات پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها یا افرادی که آن دوران را درک کردند به خوبی گویای این مطلب است.

کمتر اتفاق می‌افتاد کسی از حال فامیل یا دوستان خود باخبر نباشد یا در مواقع غم یا شادی در کنار هم نباشند. معمولا در اعیاد و جشن‌ها افراد فامیل به خانه بزرگ خانواده که پدربزرگ بود می‌رفتند و ساعت‌ها در کنار هم به خوشی و خرم سپری می‌کردند. این دورهمی‌ها علاوه بر این که سنت حسنه صله رحم را به همراه داشت باعث تفریح و شادی بچه‌ها نیز می‌شد چیزی که در عصر حاضر خبری از آن نیست، شاید خیلی از افراد استفاده از تلفن یا شبکه‌های مجازی را در حد صله رحم حضوری بدانند و برایشان فرقی نداشته باشد که تلفنی یا حضوری این ارتباط را برقرار کنند، اما به مرور زمان هم برای خانواده و هم برای فرزندانشان تبعات جبران‌ناپذیری دارد. چرا که ارتبـاط صـمیمانه بــا دیگـران، خصوصـاً اقـوام و خویشـان و بهره‌گیری مناسب از وجود آن‌ها یا حمایت‌هایشان علاوه بر پر کردن اوغات فراغت، در هنگام بروز حوادث، می‌تواند تـا حـد زیـادی به فرد در مقابل آسیب‌های روانی و اجتماعی کمک کند.

مفهوم صله‌رحم

«صله» در لغت به معنای نیکی کردن و دوستی و «رحم» به معنی خویشاوندان و بستگان است. صله‌رحم به معنی دیدار و ارتباط با خویشاوندان و کمک به آن‌ها است. کسی که به واسطه نسبت از جانب پدر، عمو، عمه، خاله، دایی و کسی که به واسطه نسب به انسان نزدیک می‌شود؛ از مصادیق رحم است.

اهمیت صله‌ رحم در دیدگاه اسلام

صله رحم یکی از توصیه‌های مهم اسلامی است که تاکید زیادی بر عمل به آن می شود. مطابق توصیه دینی صله‌رحم امر خیلی پیچیده‌ای نیست. با کارهای ساده مانند سلام کردن، دادن یک جرعه آب به وست و آشنا و یا حتی آزار نرساندن صورت می‌پذیرد. در برخی از آیات قرآن و روایات اسلامی به این موضوع اشاره شده است. از جمله در آیه یک سوره نسا می‌فرمایند: « بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می‌کنید و از قطع خویشاوندی‌ها پروا کنید که خدا مراقب شما است». یا در آیه 83 سوره بقره می‌فرمایند:« به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید.»

پیامبر(ص) در این باره می‌فرماید:«پیوند با خویشاوندان، شهرها را آباد، و بر عمرها می‌افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان نباشند»، و در مقابل، زشتی قطع رحم به اندازه‌ای است که باز حضرت فرمودند: «مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خداوند پس از شرک، قطع رحم است.

صله‌رحم فقط دید و بازدید نیست!

صله‌رحم از جمله مفاهیمی است که دامنه وسیعی دارد، هدف از آن برقراری پیوند و ارتباط عاطفی با خویشاوندان و نزدیکان است. برخی از افراد فکر می‌کنند که صله‌رحم فقط به معنی رفتن به دیدار خویشاوندان و احوال‌پرسی کردن از آن‌ها است، اما باید بدانند که صله‌رحم فقط در دید و بازدید خلاصه نمی‌شود، بلکه می‌تواند به صورت کمک‌های جانی، مالی، فکری، عاطفی و خیرخواهی به خویشاوندان و نزدیکان یا حتی آزار نرساندن به آن‌ها باشد. رسیدگی جانی به خویشاوندان و نزدیکان یکی از مراتب مهم صله‌رحم است در این حالت اگر جان یکی از خویشاوندان یا نزدیکان در خطر است باید در چارچوب اسلام از او دفاع کند تا آسیبی به وی نرسد.

کمک مالی به بستگان از شیوه‌های دیگر صله رحم به حساب می‌آید، که ریشه در فطرت انسان دارد و از سوی اسلام نیز بسیار بر آن تاکید کرده است. تا جائیکه قرآن، نیز این نوع کمک را به عنوان یک حق واجب بیان می‌کند. همچنین امام علی (ع) نیز در این باره می‌فرمایند« کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند».
از دیگر انواع صله رحم کمک فکری و راهنمایی برای گره‌گشایی است.اگر یکی از خویشاوندان یا نزدیکان نیاز به راهنمایی داشت، نباید از این کمک دریغ کرد. برای مثال اگر یکی از اقوام اهمیتی به نماز نمی‌دهد، نزد او برود و از فضیلت نماز و پیامدهای ترک آن سخن بگوئید، که همان امربه‌ معروف و نهی از منکر است.

اذیت و آزار نرساندن به بستگان و نزدیکان یکی از بهترین روش‌های صله‌رحم است. بدین معنا که از تهمت، غیبت، تهمت، عیب‌جویی، زخم‌زبان، دخالت در زندگی آن‌ها و مواردی از این قبیل پرهیز کنیم.
در صله رحم به شکل عاطفی نیز اگر فردی از اقوام یا نزدیکان نیاز به محبت و توجه دارد از او دریغ نکنیم. در برخی مواقع رفتن به منازل بستگان و احوالپرسی از آن‌ها یا تلفن زدن و حتی نامه نوشتن برای آن‌ها، باعث ایجاد محبت و دلجویی از بستگان می‌شود. شرکت درغم و شادی یا مجالس جشن و سرور خویشان یا حتی مجالس ترحیم و دلجویی از بازماندگان آنان، کمک عاطفی محسوب می‌شود که برای تقویت و تحکیم رابطه خویشاوندی بسیار موثر است. همچنین به نیکی یاد کردن از خویشاوندان، دعا کردن و طلب مغفرت و نذر برای رفع مشکلات آنان نیز از مصداق‌های دیگر صله‌رحم محسوب می‌شود.

عصر جدید و مفهومی به نام صله رحم

روابط خانوادگی آن گونه که در جوامع سنتی معنا داشت، در زندگی‌های امروزی دیگر آن معنا و مفهوم را ندارد. در آن زمان، اعضای خانواده‌ها به راحتی از روابط خویشاوندی و ارتباط با یکدیگر بهره‌ می‌بردند و در موقع لزوم این ارتباط از نظر عاطفی به افراد کمک شایانی می‌کرد. شهرنشینی و دور شدن فاصله‌ها، روابط خویشاوندی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. امروزه دیگر خبری از خانواده‌های گسترده به سبک سنتی نیست، اما در جامعه ما ظرفیت‌های مناسب فرهنگی و اجتماعی‌ مانند دیدو بازدید عید نوروز، افطاری‌های ماه رمضان، دور هم جمع‌شدن‌های شب یلدا، ازدواج و وفات، تولدها و مناسبت‌های مشابه این‌ها وجود دارد که در آن‌ها شاهد اوج‌گیری صله‌رحم در میان خانواده‌های ایرانی هستیم، که ظرفیت‌های مناسبی در تنظیم مناسبات خانوادگی به حساب می‌آیند.

استفاده از فنّاوری در صله‌رحم خوب یا بد؟

گسترش تکنولوژی و زندگی شهرنشینی روابط خویشاوندی را نسبت به گذشته کم‌رنگ‌تر کرده است. وابستگی و استفاده افراد از رسانه‌های جمعی یا شبکه‌های مجازی باعث شده است که افراد تنها از لحاظ فیزیکی در کنار هم باشند، اگر چه امروزه بسیاری از افراد از فناوری‌های جدید مانند شبکه‌های مجازی یا حتی تلفن برای انجام صله رحم استفاده می‌کنند، اما صله‌رحمی که به صورت حضوری انجام شود تأثیرات بهتر و کارآمدتری دارد. برای ‌مثال باخبر شدن از حال مادر یا پدری که سن بالایی دارند، تنها تلفن زدن کفایت نمی‌کند، بلکه آن‌ها نیاز به محبت و توجه ویژه دارند با حضور در کنارشان می‌توانیم به آن‌ها رسیدگی کرده و نیازهای آن‌ها را برطرف کنیم. برای مثال اگر نیاز به تهیه مایحتاج زندگی دارند یا نیاز به رفتن پیش پزشک را دارند آن‌ها را همراهی کنیم.

صله‌رحم چه فوایدی دارد؟

زیاد شدن عمر و روزی از جمله فواید دنیوی صله‌رحم است. خداوند به خاطر این کار حسنه، عمر انسان را زیاد می‌کند و فرد دچار مرگ ناگهانی نمی‌شود، از سوی دیگر روزی‌اش هم زیاد می‌شود. به طوری که امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «پیوند با خویشان، ثروت‌ها را بارور می‌سازد و مرگ‌ها را به تاخیر می‌اندازد.»
برای در امان ماندن از بلاها یکی از بهترین راه‌ها صله‌رحم است. همچنین باعث از بین رفتن کینه‌ها می‌شود. چرا که در بسیاری از مواقع وقتی که از نزدیک یکدیگر را می‌بینیم و با هم صحبت می‌کنیم، سوءظن و کینه برطرف می‌شود و صمیمیت جای آن را می‌گیرد. صله‌رحم انسان را از بد مردن و مرگ ناگهانی نجات می‌دهد و باعث می‌شود که حساب انسان در آخرت هم راحت باشد.

عواقب قطع صله رحم

ترک صله رحم بسیار مورد نکوهش قرار گرفته است. خداوند متعال در سه جای قرآن کسانی را که با خویشاوندان خود قطع رابطه می‌کنند، مورد لعن و نفرین قرار داده است. ترک صله رحم برای فرد آسیب‌هایی اجتماعی و روانی به همراه دارد، انسان موجودی اجتماعی است زمانی که اطراف‌اش خالی می‌شود، نیاز به همراه باعث می‌شود تا در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی این کمبود را جستجو کند، اما افراد سودجو و منفعت‌طلبی در این فضاها وجود دارند که ممکن است، آسیب‌هایی را به آن‌ها وارد کنند.
اکثر مشکلات اجتماعی و فردی با کمک خانواده یا خویشاوندان قابل‌ حل هستند، اگر این مشکلات از سمت بستگان حل نشود به جامعه می‌رسد. بسیاری از افراد بزهکار یا سابقه‌دار اذعان می‌کنند که اگر خانواده یا نزدیکان‌شان آن‌ها به حال خود رها نکرده بودند در دام جرائم گرفتار نمی‌شدند.