این درحالی است که با توجه به ساختار جمعیت جوان کشور بیشتر شهرهای ما برای نوجوانان و جوانان که سرعت حرکت بیشتری دارند ساخته شده و به نظر می‌رسد در معماری شهری توجهی به اهمیت حضور سالمندان نشده است.
شهرسازان به افزایش سه برابری جمعیت سالمندان توجه کنند
محمدسعید ایزدی، معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی در پاسخ به این پرسش که میزان توجه به نیازهای سالمندان را چگونه ارزیابی می‌کنید، به ما می‌گوید: براساس آمارهای اعلام شده، هم‌اکنون ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر سالمند داریم و بر اساس پیش‌بینی‌ها در یکی دو دهه پیش رو جمعیت سالمند کشور به بیش از ۳۰میلیون نفر می رسد و این در حالی است که میزان توجه به نیازهای سالمندان در طراحی شهرهای کشور غیرقابل دفاع است و ضرورت دارد طراحان شهری، شهرسازان و دیگر حوزه‌های تخصصی در معماری شهرها توجه جدی به افزایش سه برابری جمعیت سالمندان تا سال ۱۴۲۰ داشته باشند.
دبیر پیشین شورای‌عالی معماری و شهرسازی ایران می‌افزاید: با وجود ایجاد دبیرخانه شورای ملی سالمندان و تعریف شهر دوستدار سالمند و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط به شهرداری‌ها، در حوزه قوانین و مقررات توجه کافی به این مهم شده، اما متأسفانه به دلیل ضعف در اجرا؛ معابر، خیابان‌ها و فضاهای شهری آمادگی لازم را برای حضور امن و باکیفیت سالمندان فراهم نکرده‌اند و این معضل بزرگی است که باید رفع آن مورد توجه دستگاه‌های متولی قرار گیرد.
محیط‌های شهری ایمن برای حضور سالمندان
ایزدی در پاسخ به این پرسش که در طراحی محیط‌های شهری ایمن برای حضور سالمندان چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد، می‌گوید: این مهم به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخش نخست شامل موضوعات سخت‌افزاری همچون همسان‌سازی سطوح و افزایش پایایی فضا، مرزبندی محیط سواره‌رو و عابران پیاده، نورپردازی مناسب و طراحی ارگونومیک مبلمان شهری متناسب با وضعیت جسمی سالمندان است، اما بخش دوم اقدامات نرم‌افزاری است که باید در این حوزه مورد توجه قرار گیرد که شامل برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های مربوط به ارتقای ایمنی و امنیت سالمندان می‌شود.
دبیر شورای شهرسازی با بیان اینکه در شهرسازی‌های ما کیفیت‌های محیطی کمتر مورد توجه قرار گرفته و بیشتر کمیت‌ها مدنظر بوده است، می‌افزاید: گرچه همراه بودن کیفیتها و کمیت‌ها در طراحی محیط‌های شهری حائز اهمیت است، اما در اولویت قرار گرفتن کیفیت‌هاست که می‌تواند دیگر اقدامات کمّی، فیزیکی و سخت‌افزاری را تحت تأثیر قرار دهد و محیط‌های شهری را به محیط‌هایی ایمن برای تردد سالمندان و دیگر گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان و معلولان تبدیل کند. یعنی اگر به مسئله ایمنی در طراحی محیط‌های شهری توجه داشته باشیم، پیاده‌روهای همسطح با ابعادی مناسب، جدول‌های آب اطراف خیابان‌ها سرپوشیده و ایستگاه‌های اتوبوس متناسب با شرایط جسمی سالمندان، کودکان و معلولان طراحی می‌شود، درحالی که اکنون در بیشتر شهرهای کشور هیچ یک از این موارد آن‌گونه که باید طراحی و ساخته نشده و این موارد مجموعه‌ای از عوامل هستند که ایمنی سالمندان و دیگر گروه‌های آسیب‌پذیر را در فضاهای شهری به مخاطره انداخته‌اند.
ایزدی ادامه می‌دهد: علاوه بر ایمنی محیط‌های شهری، مؤلفه‌های دیگر مثل آسایش محیطی در برابر وضعیت اقلیمی و حفظ هویت شهری نیز ازجمله مواردی است که باید در بازسازی‌های شهری مورد توجه شهرسازان قرار گیرد تا سالمندان با اشتیاق و احساس تعلق به مکان به فضاهای شهری مراجعه کنند. بنابراین در طراحی‌های شهری باید با استفاده از مجموعِ اقدامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، رویکردهای کیفی و کمّی مورد توجه شهرسازان قرار گیرد تا شهرهایی ایمن برای حضور سالمند داشته باشیم.
تأثیر کیفیت طراحی فضاهای شهری در افزایش تعاملات اجتماعی
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون رویکردهای روانی و اجتماعی در طراحی فضاهای تعاملی شهرها - با هدف کاهش آسیب‌های روحی دوره سالمندی - مورد توجه شهرسازان قرار گرفته، اظهار می‌کند: یانگل یکی از متخصصان مطرح فضای عمومی شهری است که سه شاخص اصلی را برای کیفیت فضای عمومی شهرها در نظر گرفته است. براساس تعریف وی شاخص نخست؛ حضور اجباری شهروندان - انجام کار- برای مراجعه به محیط‌های شهری است، شاخص دوم؛ حضور اختیاری شهروندان است که به دلیل کیفیت فضا به آن محیط مراجعه می‌کنند، اما سومین شاخصی که باید به لحاظ کیفی مورد توجه شهرسازان قرار گیرد این است هدف شهروندان از حضور اختیاری در فضایی مشخص، انجام یک فعالیت یا ایجاد تعامل اجتماعی است. بر این اساس تأکید دارد فضاهای عمومی شهرها باید به نحوی طراحی و ساخته شوند که مردم رغبت داشته باشند برای انجام فعالیت‌های اجتماعی مختلف و یا به صورت اختیاری در فضاهای شهری تردد کنند.
ایزدی با اشاره به تأثیر کیفیت طراحی فضاهای شهری در افزایش تعاملات اجتماعی می‌گوید: اگر فضای عمومی شهرها امکان ایجاد تعاملات اجتماعی را برای شهروندان فراهم کند، به مکان رویداد تبدیل خواهد شد. اکنون در همه کشورها افزایش شاخص‌های کیفی که بتواند فضاهای عمومی شهرها را به مکان رویداد تبدیل کند مورد توجه طراحان شهرسازی قرار گرفته، چرا که فضاهای شهری نه تنها فضایی برای تردد شهروندان، بلکه فضایی برای ایستادن، گفت‌وگو، مناظره و تعاملات اجتماعی است که امروزه در صدر برنامه‌های شهرسازان قرار گرفته است. کیفیت طراحی شهرها نوعی سرمایه اجتماعی محسوب شده و سرمایه اجتماعی موجب افزایش مشارکت مردم در اداره امور جامعه، افزایش رفاه و کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود و در واقع فضای عمومی شهرها در حفظ نشاط شهروندان به‌ویژه سالمندان بسیار تأثیرگذار است.
شهرهایی که برای حضور جوانان و نوجوانان طراحی شده است
این دانش‌آموخته دکترای طراحی شهری و معماری، تبدیل شهرهای کشور به شهر دوستدار سالمند را مستلزم همکاری دستگاه‌های مختلف می‌داند و می‌افزاید: مشکل شهرسازی ما از عملکرد دستگاه‌ها نشأت می‌گیرد؛ زیرا دستگاه‌های مختلف به صورت بخشی عمل می‌کنند و هر بخش با تعریف وظایف مشخص برای حوزه عملیاتی‌اش در تلاش است اهداف تعیین شده خود را محقق کند که در بسیاری از موارد به دلیل تعدد دستگاه‌های متولی در حوزه‌های شهری، عملیات شهرسازی با موازی‌کاری و یا تداخلات مختلف و بدون توجه به جزئیات معماری شهری اجرا می‌شود. درحالی‌که ضرورت دارد با تقسیم کار، مشخص شود کدام دستگاه‌ها در حوزه سیاست‌گذاری و کدام دستگاه‌ها در حوزه برنامه‌ریزی ورود پیدا کنند و چه دستگاهی متولی اجرا باشد و هر دستگاه در جایگاه خود ایفای نقش کند تا علاوه بر ایجاد شهرهای ایمن برای حضور افراد آسیب‌پذیر همچون سالمندان، امکان پاسخ‌گویی به مطالبات مردم نیز در هر یک از بخش‌های اشاره شده، فراهم شود؛ در این صورت زمینه مشارکت مردم در متناسب‌سازی محیط‌های شهری برای حضور افراد آسیب‌پذیر در جامعه نیز فراهم خواهد شد.
به گفته معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی، شهرهای امروز ما برای حضور جوانان و نوجوانان طراحی شده است، اما با توجه به تغییر ساختار جمعیتی کشور، کمتر از دو دهه فرصت داریم زیرساخت‌های لازم را برای افزایش سه برابری جمعیت سالمندان در حوزه‌های مختلف به‌ویژه فضاهای شهری فراهم کنیم. اگر از همین امروز همه دستگاه‌ها به این موضوع بسیار مهم توجه داشته باشند به‌طور حتم ساختار فضاهای شهری برای حضور شهروندان مناسب‌سازی خواهد شد، در غیر این صورت اگر فضاهای شهری مناسب حضور افراد آسیب‌پذیر نباشد، با افزایش جمعیت سالمندی و جمعیت آسیب‌پذیر جامعه – کودکان، افراد دارای معلولیت، خانم‌های باردار و سالمندان فعلی- سایر بخش‌های کشور، از جمله بخش درمان نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
مهم‌ترین عامل نابسامانی وضعیت شهرسازی در کشور
ایزدی، نبود هماهنگی میان سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و عملیات اجرایی در شهرها را مهم‌ترین عامل نابسامانی وضعیت شهرسازی در کشور می‌داند و می‌افزاید: با ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌های متولی یعنی وزارت کشور، وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی، بهداشت‌ودرمان، علوم، ارشاد و سازمان شهرداری‌ها و همچنین تقسیم کار مشترک می‌توان زیرساخت‌های لازم را برای ایجاد شهرهای دوستدار سالمند فراهم کرد. البته ضرورت دارد دبیرخانه شورای ملی سالمندان از طریق تعامل با این دستگاه‌ها، زمینه مشارکت دستگاه‌های مختلف را برای تحقق این مهم فراهم کند. درغیر این‌صورت ایجاد شهرهای دوستدار سالمند، توسط مدیریت شهری و بدون مشارکت و تقسیم کار میان دستگاه‌ها؛ انتظاری دست‌نیافتنی است که مدیریت شهری نه تنها منابع مالی لازم، بلکه امکانات اجرایی مورد نیاز را برای تحقق آن در اختیار ندارد.
نظر شما