اهمیت قلم و نگارش آنگونه است که تا ابد باقی است، اما بیان زبان و گفتار برای باقی ماندن نیازمند همکاری قلم برای ثبت آنها است. اهمیت نویسندگی در اسلام به قدری است که معجزه پیامبراسلام (ص) از نوع کتاب است و در این کتاب مقدس هم نخستین آیاتی که بر پیامبراکرم (ص) نازل شده به امر برای خواندن اشاره دارد و الفاظ کتاب، قلم و علم هم توام با هم در این آیات آورده  شده است . به مناسبت 14 تیرماه ، روز قلم ، فرصتی دست داد تا خبرنگار قدس با دکتر رضا نقدی، دانش آموخته دوره دکترای تاریخ ایران، گرایش دوره اسلامی و مدیر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و نویسنده و پژوهشگر، درباره برخی از موارد مرتبط با فرهنگ و هنر و حوزه زائر و زیارت، گفتگو کند. آنچه در ادامه می خوانید، بخش هایی از سخنان وی است.

*لزوم پرداختن به تاریخ ، فرهنگ و هنرِ « رضوی»

پرداختن به فرهنگ و هنر اسلامی به خصوص تاریخ، فرهنگ و هنر رضوی، یکی از اهداف بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی از همان ابتدا تأسیس بوده است. به این دلیل که حرم مطهر امام رضا (ع) از همان ابتدا مورد توجه ویژه شیعیان و ایرانیان قرار گرفت و به مرور برای هرچه باشکوه تر کردن این بارگاه مقدس از بهترین معماران و هنرمندان استفاده شد و به تدریج برای رفاه زائزان و مجاوران حرم مطهر، بیوتات رفاهی در آنجا شکل گرفت و آیین‏ها و تشریفات مذهبی و ملی در آنجا ایجاد شد. از اینرو لزوم تحقیق و پژوهش و شناساندن آن به جامعه در راستای اهداف بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی است.

از همان زمان شهادت حضرت امام رضا (ع) و دفن پیکر مطهر ایشان در باغ حاکم طوس، به واسطه مزار امام هشتم(ع)، این باغ وقف مزار ایشان گردید و به تدریج شیعیان و دوستداران آن حضرت در اطراف این مضجع شریف جمع شدند و به بقعه مطهر، الحاقاتی مانند: مسجد ، مدرسه ، رواق ، صحن و... همچنین  بیوتات رفاهی مانند: دارالشفاء، مهمانسرا ، بازار و ...اضافه شد تا جایی که مشهد امام رضا(ع) از همان قرون نخستین هجری به عنوان یک شهر در کنار شهر نوغان و بعداً در کنار ناحیه تابران طوس در خراسان، مطرح شد. سپس در دوره تیموریان از شهرهای بزرگ ایران به شمار آمد و در عصر صفوی به بعد، دارالملک خراسان شد. در طول این دورانها، بهترین معماران و هنرمندان در زیباسازی حرم مطهررضوی نقش داشته‏اند به طوری که سیر معماری اسلامی به صورت پیوسته در آنجا قابل مشاهده و بررسی است.

از طرف دیگر برخی از آداب و رسوم و آیین های ملی و اسلامی در سالیان دور در حرم مطهر امام هشتم(ع) اجرا می‏شده که هنوز بعضی از آنها ادامه دارد مانند: آداب تحویل سال نو، تشکیلات کشیکهای خدمتی خدام ، نقاره نوازی، مراسم خطبه و صفه، جاروکشی، چراغ و برات، صلاه و...

در زمینه شعر و به خصوص شعر رضوی نیز حرم مطهر از قدیم، کانون شعرای آیینی بوده و مدتی هم در تشکیلات آستان قدس  رضوی، عنوان «ملک الشعراء » وجود داشته و اکنون مجموعه ای به نام انجمن شعر رضوی نیز در این تشکیلات  فعال است. در زمینه نفایسی هم که در حرم مطهر گرد آمده و موزه‏ها و در و دیوار و خزانه آن پر از نفایس تاریخی است و همچنین مشاغلی هم که در اطراف حرم مطهردر دورانهای مختلف شکل گرفته ، می توان به اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس  رضوی مراجعه و موارد را مطالعه کرد. بنابراین پرداختن به حوزه  تاریخ ، فرهنگ و هنرِ « رضوی» از اهمیت بسزائی برخوردار است.

*توجه به عمومی سازی علم و دانش

یکی از مسائلی که در بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی مطرح است، توجه به موضوع «عمومی سازی علم و دانش» است. در این ارتباط و با راهنمائی ریاست این بنیاد، یکی از مهمترین فعالیت ها و ماموریت های این بنیاد در مقطع کنونی، جذب و تربیت پژوهشگران متخصص و خلاق و آشنا به نیازهای روز به خصوص نیازهای جوانان است که بتوانند معارف دین مبین اسلام و معارف مذهی حقه شیعه دوازده امامی و تراث شیعی و رضوی را به شکل روایی و در عین حال آکادمیک به سطح جامعه و برای عموم مردم و جوانان بیان کنند. این بنیاد علاوه بر اینکه به فعالیتهای پژوهشی و تولید علم می‏پردازد، در جهت عمومی سازی آن هم قدم برمی‏دارد. ازاینرو، تحقیقات و پژوهشهای تخصصی و سنگین را با زبان قابل فهم برای عموم مردم بیان کرده تا در جهت ارتقای سطح آگاهی و زندگی مردم گامی مهم برداشته شود. مانند تولید کتاب « پند بیهوده» و یا کتاب دیگری با عنوان «پژوهش بیهوده» که قرار است  از سوی این بنیاد منتشر شود.از اینرو گروه فرهنگ و هنر اسلامی این بنیاد، علاوه بر تولید علم و دانش در این حوزه ، بعضی از تحقیقات و پژوهشهای خود را در قالب زبان قابل فهم برای عموم مردم منتشر و یا در قالب نشست و سخنرانی و یا ارائه به نویسندگان و هنرمندان برای ساخت اثر ادبی و هنری در زمینه فیلم مستند، داستان و رمان، انیمیشن و .... برای عموم مردم در اختیار آنها می گذارد. به عنوان مثال، این گروه برای کارگردانان و مستندسازانی که درباره موضوعاتی مانند:  سیر گسترش تاریخ و تشکیلات حرم مطهر رضوی ، تاریخ معماری حرم مطهر ، آداب و رسوم رضوی ، فرهنگ و سیره رضوی و یا موقوفات آستان قدس و... احتیاج به منابع دست اول و موثق و متقن دارند، مرجع قابل اطمینانی است. ضمنا تاکنون برنامه‏ها ی مختلفی در رسانه های ملی و بین المللی در زمینه  موارد مذکور ساخته و به نمایش گذاشته شده است. همچنین از جمله کارهای پژوهشی شاخص در بنیاد پژوهشهای آستان قدس، کتاب دایرةالمعارف آستان قدس رضوی بوده که شاید برای عموم مردم قابل استفاده نباشد، اما بعضی از موضوعات آن در قالب کتاب ، برای برآوردن نیازهای زائران و دیگر افراد جامعه به زبانی ساده و جداگانه منتشر شده است که از آن میان به کتابهایی مانند: آیین های حرم مطهر رضوی، متولیان و نایب التولیه های آستان قدس رضوی، نفایس حرم مطهر رضوی، حریم و حرم رضوی، پیشینه هنر و معماری و .... می توان اشاره کرد.

* عمومی سازی سوژه ها برای مردم ، زائران و مجاوران

علاوه بر بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی سایر موسسات و مجموعه های این نهاد مقدس مانند: رسانه‏ها و مطبوعات آستان قدس ( روزنامه قدس و رسانه‏ها دیجیتال و الکترونیک) و سایت ها و پایگاه های اطلاع رسانی، مؤسسه آفرینش های هنری، موسسه انتشاراتی به نشر و... هم می‎توانند با کمک این بنیاد، این آثار و سوژه ها را برای فهم و استفاده مردم و زائران و مجاوران ، کودکان و نوجوانان، دانشجویان و دانش آموزان و...ودر قالب ساخت مستند، فیلم و داستان ،انیمیشن ، کتاب ، کلیپ و پادکست و... عمومی سازی کنند. به عنوان مثال این بنیاد کتابی در خصوص بررسی مسیرهجرت و حرکت  امام رضا (ع) از مدینه تا مرو منتشر کرده است و موسسه آفرینشهای هنری و صدا سیما می توانند موضوعات این کتاب را برای فهم و استفاده عموم مردم در قالب یک فیلم مستند فاخر تولید و به نمایش درآورند.

هنر و معماری حرم مطهر رضوی هم در واقع تاریخ هنر و معماری اسلامی است که درهر زمینه آن می توان سخن گفت مانند گچبری، آیینه کاری، طلاکاری، کتیبه نگاری، کاشیکاری، سنکاری، حجاری و ... و یا اسناد تشکیلات مالی و اداری حرم مطهروهمچنین مباحثی مانند دارالشفا، مهمانسرا، نقاره خانه، موقوفات، مشاغل حرم و مشهد، وقفنامه های آستان قدس و....

همچنین نفایس خطی و غیر خطی کتابخانه مرکزی و موزه آستان قدس رضوی، سفرنامه هایی که درباره حرم مطهر و کرامات و معجزات امام رضا (ع ) نوشته شده است، حضوراین همه زائری که هر سال از اقوام و ملتها و ادیان و مذاهب مختلف به حرم مطهر مشرف می شوند و نیز هیأت های مذهبی مختلفی که در اعیاد و مراسم سوگواری در مشهد هستند  و... همگی از جمله موضوعات و سوژه هایی هستند که  برای استفاده عموم مردم و در قالب تولید کتاب ، داستان و مقاله ، فیلم و مجموعه نمایشی، انیمیشن ، جلوه های هنری و... باید به آنها پرداخته شود.