به گزارش قدس خراسان، سرای عزیزالله‌اف از جمله سراهای تاریخی مشهد مربوط به اواخر دوره قاجار است که در سال ۱۳۸۰به ثبت ملی رسید و با توجه به آسیب‌های موجود در حیاط کوچک بنا و خطر ریزش در آن، با حکم قضایی در خرداد سال ۹۸ کاسبان در مدت ۲۵ روز مجبور به تخلیه سرا شدند. طبق وعده داده شده قرار بود در مدت ۶ ماه مرمت بنا تمام شود و این افراد برای تأمین معاش خود دوباره به مغازه‌هایشان برگردند؛ اما با گذشت حدود پنج سال، هنوز این نتیجه حاصل نشده است.
مرور بر آنچه که گذشت
با مرور اخبار درباره مرمت این سرا، در تیرماه ۱۴۰۰ موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در یک نشست خبری گفته بود: «حفظ و احیای بافت تاریخی پیرامونی حرم مطهر رضوی در اولویت قرار دارد و ساماندهی مسیرهای گردشگری و تاریخی منتهی به حرم مطهر ضروری است».
شهردار منطقه ثامن مشهد نیز در همین نشست عنوان کرده بود: «با توجه به رویکرد شهرداری و طرح جدید حریم رضوی، آماده‌ایم برای حفاظت و احیای آثار و بافت تاریخی، فرهنگی و هویتی اطراف حرم مطهر همکاری داشته باشیم. شهرداری برای مرمت و احیای بازار تاریخی فرش مشهد ۱۵۰میلیارد ریال و برای حیاط کوچک سرای عزیزالله‌اف ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان اختصاص داده است».
با توجه به پیگیری‌های کاسبان سرای عزیزالله‌اف برای تأخیرهای پیش آمده از مراجع مختلف در خصوص رفع این مشکل و زیان‌های وارد شده در زندگی خانوادگی و تأمین معیشت کاسبان، حجت‌الاسلام صالح معاون وقت دادستان مشهد در حاشیه بازدید خود در مهرماه ۱۴۰۰ با بیان اینکه انتظارات ما درباره اجرای این پروژه برآورده نشده است، گفت: «بنا بر اذعان مسئولان میراث فرهنگی پس از گذشت بیش از یک سال و نیم از تصمیم به اجرای این پروژه، تنها ۲۰درصد پیشرفت فیزیکی داشته است».
امیدهایی که به ثمر ننشست
۲۸ آذر ۱۴۰۱ و پس از گذشت مدتی از بازدید ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور، حجت‌الاسلام پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی به همراه مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی، شهردار منطقه ثامن و کاسبان سرای عزیزالله‌اف از این سرا در بازار عباسقلی خان بازدید کردند تا به بررسی میدانی مشکلات کاسبان این سرای ثبت ملی شده بپردازند که سه سال و نیم از تعطیلی آن به خاطر انجام عملیات مرمت توسط میراث فرهنگی می‌گذرد. عصر همان روز جلسه‌ای با حضور فرماندار مشهد، شهردار منطقه ثامن، مدیر کل میراث فرهنگی و نمایندگان کاسبان سرای عزیزالله‌اف در محل فرمانداری مشهد تشکیل و مقرر شد طی یک ماه آینده میراث فرهنگی زمان اتمام مرمت سرا و هزینه‌های این طرح را برآورد کند و شهرداری مشهد تا اتمام مرمت سرای عزیزالله‌اف محلی را برای استقرار کاسبان در نظر بگیرد.
محسن داوری، فرماندار مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره نتایج جلسه برگزار شده گفت: «قرار شد شهرداری با همراهی مالکان و بهره‌برداران تفاهمی انجام دهد که اگر ظرفیت و امکانی باشد، مکان‌هایی برای کاسبی در اختیار کاسبان قرار بگیرد» که در پیگیری‌های حال حاضر از کاسبان مشخص شد این امر محقق نشده است.
یک ماه و نیم پس از این تاریخ، تحریریه قدس خراسان بار دیگر این وعده داده شده را پیگیری کرد که معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی در این باره گفت: اطلاعات فنی بنا در اختیار مشاور قرار گرفت و مشاور براساس آن طرح مقاوم‌سازی به ما پیشنهاد کرد و این طرح در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی مصوب شد. در حال حاضر برای طرح ارائه شده، مشاور باید شرح خدماتی ارائه کند تا این شرح خدمات در سامانه قرار بگیرد و پیمانکار انتخاب شود.
احسان زهره‌وندی ادامه داد: پیش‌بینی می‌کنیم مرمت بنا حدود ۶ ماه زمان ببرد. برآورد بودجه مورد نیاز بنا را باید مشاور طرح به ما بدهد؛ اما شهرداری حدود ۲میلیارد و ۴۰۰میلیون تومان و میراث فرهنگی ۵ میلیارد تومان برای مرمت این بنا در نظر گرفته‌اند. این اعتبارات تخصیص پیدا کرده و ما فقط منتظر جزئیات طرح هستیم تا مرمت را به پیمانکار واگذار کنیم.
پایان سال ۱۴۰۲ پایان مرمت نبود
در مرداد۱۴۰۲ احسان زهره‌وندی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت: «تفاهمی با شهرداری و کسبه صورت گرفت و با پیگیری‌های نمایندگان مجلس و فرماندار مشهد، این کار به سرانجام رسید و مرمت سرای عزیزالله‌اف شروع شده است. طرح مرمت سرای تاریخی عزیزالله‌اف در شورای فنی میراث فرهنگی، مصوب و همان طرح به پیمانکار ابلاغ شد و اکنون کار اجرایی آن در حال انجام است».
شاید این رنج به پایان آید... شاید...
طبق اعلام‌های قبلی، قرار میراث فرهنگی از مرمت این بنا در مدت ۶ماه بود و با گذشت حدود یک سال از تاریخ اعلام اجرایی شدن این پروژه و گذشت پنج سال از زمان تخلیه کاسبان سرای عزیزالله‌اف، بررسی آخرین وضعیت این سرا دوباره توسط این تحریریه در دستور کار قرار گرفت.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در پیگیری این موضوع به خبرنگار ما گفت: سال گذشته طرح مرمت و استحکام‌بخشی تهیه و به تصویب شورای فنی رسید و بر اساس آن پیمانکار مشخص و مشغول به کار شد و در حال حاضر قسمت استحکام‌بخشی بنا به پایان رسیده و بنا به حالت پایدار درآمده است.
زهره‌وندی ادامه داد: در حال حاضر سرای عزیزالله‌اف در مرحله بازسازی تزئینات بنا و انجام کف‌فرش‌های مغازه‌ها، حیاط و طبقات است و قسمتی از بنا که حالت مستحکم و طبیعی خودش را داشت، مرمت شد و یک ضلع بنا که در واقع مسئله داشت، به طور کامل به اسکلت فولادی مسلح و اجرایی شد و در این قسمت هم کار نصب تزئینات و کتیبه‌ها در حال انجام است.
وی افزود: در تفاهم‌نامه‌ای که با شهرداری داشتیم، قرار بود شهرداری ثامن مبلغی را کمک کند که تاکنون محقق نشده و تمام اعتبار از سوی وزارت میراث فرهنگی تأمین شده است. بنا در اختیار میراث فرهنگی نیست؛ بلکه در اختیار مالکان قرار دارد و براین اساس مقرر بود شهرداری یک‌سوم، مالکان یک‌سوم و میراث فرهنگی نیز یک‌سوم هزینه را تأمین مالی کنند که هیچ کدام از طرفین به لحاظ ریالی وارد نشدند و تمام مبلغ مورد نیاز مرمت بنا را میراث فرهنگی تأمین کرد. براساس برنامه‌ریزی‌ها این بنا در نیمه شهریور تکمیل شده و تحویل کاسبان خواهد شد.
زهره‌وندی در تشریح بیشتر تفاهم‌نامه منعقد شده میان شهرداری و میراث فرهنگی برای تأمین مبالغ مرمت سرای عزیزالله‌اف گفت: در مورخ هفتم اردیبهشت ۱۴۰۱ تفاهم‌نامه‌ای با شهرداری منطقه ثامن امضا و در جلسه علنی شورای شهر تصویب شد که مقرر بود شهرداری مبلغ ۲ میلیارد و ۴۰۰میلیون تومان یعنی یک‌سوم هزینه مرمت را در این تفاهم‌نامه پرداخت کند که هنوز هیچ مبلغی محقق نشده است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی درباره هزینه‌های صرف شده عنوان کرد: تاکنون حدود ۵/۴میلیارد تومان صورت وضعیت داده شده و با احتساب درب‌های بنا و کارهای تکمیلی تقریباً بیش از ۶ میلیارد تومان در این بنا هزینه خواهد شد.
کاسبان فراری از حاشیه
یکی از کاسبان سرای عزیزالله‌اف هم در خصوص تأخیر پیش آمده در گفت‌وگو با قدس خراسان تشریح کرد: به کسبه اعلام شده که در شهریور می‌توانیم به مغازه‌هایمان پس از اتمام مرمت بازگردیم. در حال حاضر پنج سال از آغاز مرمت می‌گذرد. قرار بود شش ماهه این مغازه‌ها به مالکان تحویل شود؛ اما شهرداری به تعهدات خود عمل نکرد و از سوی دیگر کاسبان با تعطیلی مغازه‌هایشان درآمدی نداشتند و از قبل هم تأمین هزینه‌ها به ما اعلام نشده بود تا برای آن پس‌اندازی داشته باشیم و به صورت ناگهانی مجبور به تخلیه شدیم. ضمن اینکه در این مدت به دلیل تعطیلی و مختل شدن کسب و کارها خانواده‌های کاسبان هم آسیب‌های زیادی دیدند.
وی ادامه داد: ما به دنبال حاشیه بیشتر نیستیم و می‌خواهیم به سرکارمان برگردیم. نمی‌توان گفت میراث فرهنگی مقصر است یا مالک یا شخص دیگری؛ اما زمانی که ما مجبور به تخلیه شدیم، برای مرمت برنامه‌ای نبود و از طرف دیگر شهرداری هم تأمین بودجه نکرد که با محقق نشدن تأمین مالی شهرداری، میراث فرهنگی کار را ادامه داد و با توجه به محدودیت منابع میراث و تأمین در بازه‌های زمانی متفاوت سبب شد مرمت بنا هم زمانبر شود. هرچند قرار بود به ما مغازه‌هایی بدهند تا بتوانیم در آنجا کسب درآمد داشته باشیم، مغازه‌هایی را پیش از سال ۱۴۰۱ معرفی کردند؛ اما به خاطر اینکه این مغازه‌ها در پاساژ عباسقلی‌خان در خیابان سرخس بودند و ما در این محل نمی‌توانستیم کاسبی کنیم، از این رو قبول نکردیم و در ادامه اگر قولی دادند، اجرایی نشد.
سرنوشت مبهم ۲میلیارد و ۴۰۰میلیون تومان
نکته قابل توجه در بررسی سیر مرمت این بنا، پیگیری مبلغ ۲میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی است که شهرداری وعده آن را داده و بارها به این اعتبار در گفت‌وگو با رسانه‌ها اشاره شده و این پرسش به وجود می‌آید اگر مبلغ مزبور به این پروژه تزریق نشده، در حال حاضر کجاست؟
هر چند معاون میراث فرهنگی استان خبر از واگذاری این بنا در شهریور داده و از اجرای مرحله بازسازی تزئینات بنا و انجام کف‌فرش‌های مغازه‌ها، حیاط و طبقات در سرای عزیزالله‌اف یاد کرده؛ اما در بازدید میدانی از این سرا نه‌تنها خبری از اجرای تزئینات نبود؛ بلکه با توجه به حجم کارهای انجام نشده و باقیمانده به نظر می‌رسد این پروژه در این مدت به پایان نرسد.
در پایان اینکه این سرا یک اثر ثبت شده ملی است هرچند آرزوی هر دلسوزی تسریع در بازگشت ۱۰۰ کاسب سرای عزیزالله اف به مغازه‌هایشان برای کاسبی است اما کیفیت مرمت نباید فدای کمیت شود. هرچند در بازدید میدانی احساس مرمت یک بنای تاریخی توسط متخصصان به وجود نیامد و در سر در ورودی این بنا هنوز هم بازه زمانی خردادماه تا آذرماه ۱۴۰۲برای مرمت سرای عزیزالله اف مشخص شده؛ وعده‌ای که همچنان بر زمین مانده است.
نظر شما