سنت حسنه صله رحم که هم برگرفته از یکی از اسامی خداوند متعال(رحمان) است و هم از طرف ائمه معصومین(ع) به آن سفارش فراوان شده با عث خیرات و برکات فراوانی درجامعه اسلامی می شود. امام هشتم (علیه السلام ) صله رحم را در ردیف نماز و زکات که از واجبات عمده در دین مقدس اسلام است ، بیان فرموده و در روایتی به هر سه دستور امر نموده است .ان الله امر بثلاثة مقرونة بها ثلثة اخری ، امر بالصلاة والزکاة فمن صلی ولم یزک لم یقبل منه صلوته ، وامر بالشکر له ولوالدیه فمن لم یشکر والدیه لم یشکرالله وامر باتقاء الله وصلة الرحم ، فمن لم یصل رحمه یتق الله عزوجل.
خداوند در قرآن به سه چیز امر فرموده و مورد هر امری را هم دو چیز قرار داده که اطاعت آن امر به پیروی از هر دو چیز است .
۱ - به نماز و زکات هر دو با هم امر فرموده ، پس کسی که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش هم مقبول نیست .
۲ - خداوند امر به سپاسگزاری از خود و والدین انسانها کرده است ، پس ‍ کسی که خدا را شکر کند، ولی از والدین قدردانی و سپاسگزاری نکند، در حقیقت خدا را شکر نکرده است .
۳ - امر به تقوا از خود و صله رحم نموده است ، پس کسی که به تکلیف صله رحم عمل نکند، امر به تقوا را رعایت نکرده ‌است.
با نگاه عمیق به این سخنان گهر بار به اهمیت و جایگاه سنت حسنه «صله رحم» نزد ائمه اطهار(ع) خاصه حضرت رضا(ع) پی می بریم دراین مجال با معرفی مختصری از معنی لغوی صله رحم و اهمیت آن در اسلام همراه می شویم با رهنمودهای ارزنده حضرت رضا(ع) عالم آل محمد(ص) در رابطه با صله رحم. باشد با گنجینه بی‌نظیر فرهنگ رضوی حرکت به سمت زندگی سعادتمندانه و حیات طیبه داشته باشیم.
«صله» در لغت به معنای احسان و دوستی آمده است و مراد از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان می باشد. در اصطلاح، صله رحم محبت و سلوک داشتن با خویشان و نزدیکان است.
در شرع مقدّس اسلام و آیات و روایات، معنای خاصی برای رحم ذکر نشده است. از اینجا می فهمیم که این کلمه نیز مانند سایر کلمات، حمل بر معنای عرفی متداول می شود.
شاید رحم به معنای خویشاوندانی باشد که از طرف پدر و مادر و نیز فرزندان به یکدیگر وابسته باشند، هر چند که این وابستگی به چند واسطه باشد.
عروه بن یزید از امام صادق ـ علیه السلام ـ درباره تفسیر آیه «وَ الذینَ یَصلونَ ما اَمرَ اللهُ بهِ اَن یُوصلَ» پرسید. آن حضرت پاسخ داد:
مراد از کسانی که خداوند پیوستن به آنان را فرمان داده، خویشاوندان توست.
عن ابی الحسن الرضا (علیه السلام ) قال : قال ابو عبد الله (علیه السلام ): صل رحمک ولو بشربة من ماء، وافضل ما توصل به الرحم کف الاذی عنها.
امام رضا (علیه السلام ) از امام صادق (علیه السلام ) حدیث نموده که فرموده است : صله رحم نما اگر چه شربت آبی باشد وبهترین صله رحم ، خودداری از آزار رسانی به آنان است.
قال ابوالحسن الرضا (علیه السلام ): یکون الرجل یصل رحمه فیکون قد بقی من عمره ثلاث سنین فیصیرها الله ثلاثین سنة ویفعل الله ما یشاء.
امام رضا (علیه السلام ) فرمود: کسی که سه سال از عمرش باقی باشد، اما صله رحم انجام دهد، خداوند بزرگ سی سال بر عمرش اضافه می کند و خدا هر چه اراده کند، انجام می دهد.
عن الحسن بن علی الوشاء، عن ابی الحسن الرضا (علیه السلام ) عن ابائه ، عن علی (علیه السلام ) قال : قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم ): لما اسری بی الی السماء راءیت رحما متعلقة بالعرش تشکو رحما الی ربها، فقلت لها: کم بینک وبینها من آب ؟ فقالت : نلتقی فی اربعین ابا.
((حسن بن علی وشاء)) از حضرت رضا (علیه السلام ) از پدرانش از حضرت علی (علیه السلام ) روایت می کند که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: هنگامی که در شب معراج به آسمانها رسیدم ، مشاهده کردم چند خویشاوندی به عرش پروردگار آویزان شده و از خویشاوندان خود شکایت می کنند، از آنها پرسیدم : بین شما و آنها چند پدر فاصله دارد؟! پاسخ دادند: ما، در پدر چهلم به هم می رسیم .
عن البزنطی عن الرضا (علیه السلام ) قال ابو عبد الله (علیه السلام ) صلة الحرم منساءة فی الاجل مزیدة فی المال و محببة فی الاهل .
((بزنطی )) از امام رضا (علیه السلام ) نقل کرده که امام صادق (علیه السلام ) فرموده است :
صله رحم ، موجب به فراموشی انداختن مرگ (طول عمر) و افزونی مال و مایه محبوبیت در بین خویشاوندان است .
حضرت امام رضا (علیه السلام ) از پدرانش نقل فرموده است :
صله الرحم وحسن الجوار زیادة فی الاموال .
پیوند خویشاوندی و حسن همسایگی (خوشرفتاری با همسایگان ) اموال را زیاد می کند.
عن الرضا (علیه السلام ): ان رحم آل محمد الائمة (علیه السلام ) لمعلقة بالعرش تقول : (اللهم صل من وصلنی ، واقطع من قطعنی ) ثم ثی جاریة بعدها فی ارحام المومنین ثم تلی هذه الایة ((واتقوا الله الذی تسائلون به و الارحام )).
امام رضا (علیه السلام ) فرمود: همانا رحم آل محمد یعنی ائمه اطهار به عرش آویخته است ، و می گوید: خدایا به هر که به من می پیوندد، با او پیوند بر قرار کن و از هر که از من بریده است ، تو از او ببر و بعد از این هم این موضوع در مورد خویشاوندان مومنین جریان دارد. سپس این آیه را تلاوت فرمود: ((بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می کنید (خدا را در نظر آورید) و درباره ارحام کوتاهی نکنید)).
قال علی بن موسی الرضا (علیه السلام ): من فعل ما لزمه من امرالمومنین ، باهی الله تعالی به وملائکته .
هرکه امور و حقوق لازم مومنین را به انجام رساند، خداوند و فرشتگان به او مباهات می کنند.
باسناده : قال : حدثنی علی بن ابی طالب (علیه السلام ) قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم ) من ضمن لی واحدا، ضمنت له اربعة : یصل رحمه ، فیحبه اهله ، ویوسع علیه فی رزقه ، ویزداد فی اجله ، ویدخله الله الجنة التی وعده .
بااسناد نقل شده امام رضا (علیه السلام ) فرمود: که پدرم علی بن ابیطالب از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل فرمود: هر کس یک چیز را برای من ضمانت کند، من چهار چیز را برای او ضمانت می کنم ، با خویشاوندان خود رابطه داشته باشد تا خدا او را دوست بدارد و به او روزی فراخ دهد و عمر او را طولانی کند و او را به بهشتی که وعده داده است ، وارد کند.
وَقِّرُوا کِبارَکُم وَ ارحَمُوا صِغارَکُم وَ صِلُوا اَرحامَکُم؛
به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله رحم نمایید.
ازمحمدبن اسماعیل‌بن بزیع است که گفت از امام‌رضا(ع) شنیدم: «لایَجمَعُ‌المالُ اِلّا بِخَمسِ خِصالٍ: بِبُخلٍ شَدیدٍ، وَ اَمَلٍ طَویلٍ، وَ حِرصٍ غالِبٍ، وَ قَطیعَةِ‌الرَّحِمِ، وَ ایثارِالدُّنیا عَلَی‌الآخِرَةِ» ؛ مال جز با پنج‌خصلت در یک‌جا جمع نمی‌شود: بخل شدید، آرزوهای دور و دراز، حرص غالب، قطع رابطه با خویشاوندان، مقدم ‌داشتن دنیا بر آخرت.
ما نعلم شیئا یزید فی العمر الا صله الرحم ، حتی ان الرجل یکون اءجله ثلاث سنین فیکون وصولا للرحم فیزید الله فی عمره ثلاثین سنه فیجعلها ثلاثا و ثلاثین سنه و یکون اءجله ثلاثا و ثلاثین سنه، فیکون قاطعا للرحم فینقصه الله ثلاثین سنه و یجعل اءجله الی ثلاث سنین .
ما برای زیاد شدن عمر، وسیله ای جز صله رحم نمی شناسیم. صله رحم به اندازه ای در زیاد شدن عمر مؤثر است که شخصی که از عمرش سه سال مانده است ، خداوند به سبب صله رحم سی سال به عمرش می افزاید که مجموعا سی و سه سال می شود و کسی که از عمرش سی و سه سال تمام باقی مانده است ، خداوند به سبب قطع رحم سی سال از عمرش بر می دارد و آن را به سه سال کاهش می دهد. پانوشت‌ها:
تحف‌العقول،ص ۴۴۸.
فرهنگ‌عمید.
لغت‌نامه دهخدا.
رعد (۱۳)،آیه ۲۱ (وآنان‌که‌آنچه‌ را خدا به‌ پیوستن‌ آن فرمانداده، پیوند میدهند).
کافی،جلد ۲،ص ۱۵۱.
اصول‌ کافی،ج ۲،ص ۱۵۶.
اصول کافی،جلد ۲،ص ۱۵۰،باب ((صلةالرحم ))،حدیث ۳.
عیون الاخبارالرضا،جلد ۱،ص ۲۵۴ - خصال ((صدوق ))،ص ۵۴۰.
قرب الاسناد،ص ۳۰۸.
اصول کافی،جلد ۲،ص ۱۵۷.
اصول کافی،جلد ۲،ص ۱۵۶.
مستدرک الوسائل،جلد ۲،ص ۴۱۳.
عیون الاخبارالرضا،جلد ۲،ص ۴۴ - ۳۷.
عیون اخبارالرضا،ج ۲،ص ۲۶۵
آیین زندگی ازدیدگاه امام‌رضا(ع)،محسن کتابچی،ص۲۴۸
اصول کافی،ج ۲،ص ۱۵۲،ح ۱۷.
 

نویسنده: رضا نظامی سریدار