راوی میگوید: «من هرگز ندیدم که حضرت رضا(ع) با حرف یا سخنی کسی را بیازارد و ندیدم که او حرف کسی را قطع کند و صبر میکرد تا سخن طرف تمام شود، و هیچگاه تا حدّ امکان حاجت و خواسته کسی را ردّ نمیکرد و در حضور دوست و همنشینش هرگز پای خود را دراز نمیکرد، و در مجلس دوستان تکیه نمیداد، و هرگز به زیر دستان و غلامان خویش تندی و پرخاش نمی کرد؛ و هرگز او را ندیدم که خنده یا قهقهه کند، بلکه خندهاش تبسّم و لبخند بود. هنگامی که سفره غذا پهن میشد امام(ع) بندگان و غلامان حتّی دربان خود را بر سر سفره مینشاند و با آنها غذا میخورد. امام(ع) شبها کم میخوابید و شب زندهدار بود و از سر شب تا صبح علی الطلوع عبادت و مناجات میکرد.
6-انفاق و ایثار
ابن شهرآشوب ساروی مازندرانی روایت عجیبی را از حضرت رضا(ع) نقل کرده است:
«حضرت رضا(ع) در خراسان در روز عرفه تمام دارایی و اموالش را بین مستمندان و فقرا تقسیم کرد، فضل بن سهل به حضرت عرض کرد، این کار خسارت و زیان است، حضرت فرمودند: نه، این کار غنیمت و دارای فایده است، کاری را که من به خاطر اجر و پاداش الهی و جود و کرم انجام دادم، آن را ضرر و زیان به حساب نیاور.»
7-معاشرت کریمانه
امام رضا(ع) وارد گرمابه شدند. شخصی به ایشان گفت: پشت مرا کیسه کنید. امام(ع) قبول کرد و شروع کرد به کیسه کردن آن مرد، کم کم مردم وارد حمّام شدند و امام علی بن موسی الرضا(ع) را شناختند و به او احترام میگذاشتند، تا اینکه این شخص فهمید کسی که او را کیسه میکشد امام رضا(ع) است، او خیلی خجالت زده شد و از امام پوزش خواست، امام در حالی که خوشنود و خوشحال بود به کیسه کشیدن وی ادامه داد.
8 ـ نشاط و سرزندگی
نشاط روحی و جسمی، شادی و تفریح سالم یکی از نیازهای روحی - روانی انسان است، اما بسیاری از مردم به دلیل مشغلههای زیاد و دغدغههای معیشتی از آن غافلاند. امام کاظم(ع) در اشاره به مدیریت صحیح زمان، و بهرهگیری بهینه از لحظههای زندگی، توصیه و سفارشی کارگشا دارند و میفرمایند: «وقت شبانهروز خویش را چهار قسمت نمایید، بخشی را برای نیایش و راز و نیاز با خدای خویش، بخشی دیگر را برای کسب معاش و تأمین هزینههای زندگی، بخشی از وقت خود را به معاشرت و ارتباط با برادران دینی که عیوب شما را گوشزد می کنند، صرف کنید و بخش چهارم را به استراحت و تفریح سالم، لذّتهای حلال و مباح مانند شوخی و خنده اختصاص دهید.»
9- خنده و شوخی
امام رضا(ع) در ضرورت نشاط و شادی در زندگی میفرماید: «حضرت عیسی(ع) در شبانهروز هم گریه میکرد و هم میخندید؛ اما یحیی پیامبر تنها گریه میکرد و اصلاً نمیخندید، رفتار و شیوه حضرت عیسی(ع) در این باره بهتر است.»
شایان یادآوری است، مزاح و لطیفهگویی تا زمانی که از حدود خود، تجاوز نکرده، امری پسندیده است، زیرا این مقدار از مزاح و شادی در زندگی انسان لازم است و در مکتب اسلام نیز به آن سفارش شده است، لکن اگر شوخی از حدّ بگذرد و به سبُکی و دلقکی برسد یا به استخفاف و ریختن آبروی کسی منجر شود، امری زشت و حرام است.
امام علی(ع) در این باره میفرماید:هرکس بسیار شوخی کند، سبک شمرده شود و هرکس بسیار بخندد هیبت، شکوه
و وقارش از بین برود.»
مرحوم کلینی بابی را به عنوان باب «الدّعابه و الضحک» (شوخی و خنده) اختصاص داده است. معمّر بن خلّاد نقل میکند که «از امام کاظم(ع) (یا امام رضا(ع)) پرسیدم، مردی با دیگران سخنی به شوخی میگوید و آنها میخندند، نظر شما چیست؟ امام(ع) میفرماید: اشکال ندارد مادامی که به سخن زشت و فحش نینجامد. سپس حضرت قضیهای را راجع به پیامبر(ص) نقل میکند که روزی مرد اعرابی خدمت پیامبر(ص) هدیهای میآورد و به پیامبر میگوید: وجه و مبلغ هدیه مرا بدهید، پیامبر خندهاش میگیرد و هر زمانی که پیامبر غمگین میشد میفرمود: ماجرای اعرابی چه بود؟ کاش دوباره نزد ما بیاید.»
امام صادق(ع) نیز در این مورد می فرماید: «ما مِن مؤمن إلّا وفیه دعابه، قلت: وما الدّعابه؟ قال: المزاح. هیچ کس مؤمن نمی باشد مگر اینکه در او «دعابه» باشد، پرسیدم دعابه چیست؟ فرمود: شوخی و مزاح.»
10- حقوق خانواده و خویشاوندان
از امام رضا(ع) نقل شده که ایشان به نقل از امام صادق(ع) فرمودند: «با ارحام و خویشاوندانت ارتباط برقرار کن و صله رحم داشته باش و به آنها احسان کن حتی اگر شده به جرعهای از آب، و بهترین صله رحم این است که آزار و اذیّتت به آنها (خویشاوندانت) نرسد، و صله رحم باعث تأخیر در اجل و سبب دوستی و مهرورزی در خانوادهات میشود.»
در وسائل الشیعه نیز بابی با عنوان «استحباب التوسعه علی العیال» وارد شده که مستحب است مرد و سرپرست خانواده در امور معیشتی بر اهل و عیالش توسعه بدهد و تا حدّ امکان، برای خانواده خویش رفاه و آسایش فراهم آورد. از جمله آن روایات، روایت زیر است که از امام رضا(ع) نقل شده است: «بر مرد توانگر و ثروتمند واجب است که بر اهل و اعضای خانوادهاش توسعه دهد و بر آنها تنگ نگیرد و آنها را از نعمتهای مادی و لذایذ حلال زندگی بهرهمند سازد.»
امام رضا(ع) همچنین فرمود: «سزاوار است که سرپرست خانواده بر اهل و عیالش توسعه دهد و آنها را در نعمت، آسایش و گشاده دستی قرار دهد، مبادا بر آنها تنگ بگیرد تا اینکه اعضای خانوادهاش مرگ او را آرزو کنند.»
یاسر خادم نقل میکند که از امام رضا(ع) شنیدم که فرمود: «سزاوار است که مؤمن در فصل زمستان از هزینه معیشتی و خورد و خوراک خانوادهاش بکاهد و آن را برای وسایل گرمایشی خانوادهاش هزینه کند.»
خانواده کانونی است که هر چه با صفا و گرم تر باشد زندگی شیرینتر و توفیقات آدمی بیشتر خواهد بود. از این رو حضرت رضا(ع) در اشاره به اهمیت این کانون اجتماعی، به بعضی از عواملی که خانواده را با صفا و با طراوت و روابط آن را گرم نگه میدارد، اشاره میکند و میفرماید:کسی که ایمانش برتر از دیگران است، اخلاقش نیکوتر و به خانوادهاش مهربانتر است و من نسبت به خانواده خود، از همه مهربانترم.»
در رهنمودهای اجتماعی اسلام و آموزههای دینی، بعد از زن و شوهر و والدین، داشتن رابطه با خویشاوندان و بستگان نزدیک از اولویّت ویژهای برخوردار است. به طوری که صله رحم، از واجبات محسوب شده است.
صله رحم و رفت و آمد با اقوام و فامیل، افزون بر آثار فراوان معنوی، روانی و اجتماعی، آثار وضعی نیز دارد. آبادی و عمران شهرها، زیادی رزق و روزی و یافتن عمر طولانی، از جمله برکات این آثار است، که با ذکر روایت آن، به برخی از این خیر و برکات اشاره میکنیم. عالم آل محمد(ص)، حضرت رضا(ع) چنین فرمودند: هرکس که دوست دارد از عمری طولانی و روزی فراخ و فراوان برخوردار باشد صله رحم به جای آورد.»
آن حضرت همچنین به نقل از پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسی که به من قول دهد با خویشاوندان خود صله رحم کند، من برای او چهار چیز ضمانت میکنم: خدا او را دوست بدارد، روزی او فراخ شود، عمر او را طولانی کند و خداوند او را به بهشت ببرد.»
حضرت رضا(ع) در اشاره به آداب صله رحم به نقل از روایتی از پیامبر(ص)فرمودند: از خویشاوندان خود پذیرایی کنید، هرچند با شربتی آب باشد، و بهترین نوع صله رحم، دست برداشتن از اذیت و آزار آنان است.»
نظر شما