امسال دومین سالی است که در چله تابستان و گرمای مردادماه، با حضور ۶۰ نفر از علما و اساتید و بیش از ۸۰۰نفر از طلاب و فضلای جوان از سراسر پهنه جهان اسلام، حرارت و شور تازه‌ای به جان مدارس تاریخی مشهد رخنه کرده است.
می‌گویند از روزی که امام رضا(ع)، عالم آل‌محمد(ع) به دعوت مأمون عباسی پا به توس گذاشت، حلقه درس و بحث علوم دینی و عقلی هم شکل گرفت و پس از آن شاهد پدیداری مدارس علوم دینی و حلقه‌های درس در مشهد بودیم.
اگر از قدیمی‌ترین مدرسه‌ای که در کنار روضه منوره ایجاد شده بود، بگذریم؛ منابع تاریخی از مدارس دیگری همچون «مدرسه بالاسر، مدرسه قدمگاه و مدرسه ملاتاج» نام می‌برند که همگی آن‌ها همچون مدرسه علمیه روضه منوره، به‌خاطر گسترش بافت پیرامونی حرم مطهر از بین رفته‌اند و چیز زیادی از آن‌ها باقی نمانده است.
تابستان امسال همچون سال گذشته، برنامه تابستانه‌ای موجب توجه دوباره به مدارسی شد که سرمایه‌ای در جوار حرم مطهر رضوی هستند. همت آستان قدس رضوی و حوزه علمیه خراسان و برکت همجواری با مرقد مطهر شمس‌الشموس(ع) سبب شد دومین اعتکاف علمی یا مدرسه علمی طلاب «دارالعلم» با حضور منتخبانی از اساتید و طلاب حوزه‌های علمیه از سراسر جهان اسلام، با هدف بهره‌مندی بیشتر علمی و معنوی از ۶ تا ۱۸ مرداد در مشهد برگزار شود.
آهنگ فعالیت تابستانه حوزه‌های علمیه
آخرین تابستانی که به «مدرسه میرزا جعفر» رفته بودم، سکوت جانکاه مدرسه را تنها کلاغ‌های مأوا گزیده بر درختان بلند حیاط مدرسه و صدای کم‌رمق فواره آب حوض سنگی سفید وسط حیاط می‌شکست. البته معمولاً نه تنها این مدرسه که تمام مدارس حوزه‌های علمیه، تابستان‌ها رونقی ندارند، چرا که دروس رسمی حوزه‌های علمیه در تابستان‌ها تعطیل است و طلبه‌ها به شهرهای خود می‌روند تا پس از ۹ ماه کلاس، درس و فعالیت بی‌وقفه، مدتی را به برنامه‌های شخصی و دلخواه خود بپردازند. این بار اما همهمه اساتید و طلابی که از سراسر کشور به این مدرسه آمده‌اند، شور و شوقی با طعم علم‌آموزی در مدرسه ایجاد کرده است.
هر چند جزو اساتید که هیچ، حتی افتخار طلبگی را هم ندارم اما بودن در مدرسه واقف بزرگ میرزا جعفر خان و لمس حضور در برخی از کلاس‌های طرح دارالعلم برایم توفیقی بزرگ است. طرحی که در آن، اساتید و طلابی نخبه و برگزیده از سراسر کشور برای درس و زیارت به حرم مطهر رضوی آمده‌اند. طلاب برگزیده‌ای که برگزیده شده‌اند تا تابستانی متفاوت را با درس و زیارت در جوار امام مهربانی‌ها سپری کنند. طلابی با تفاوت سنی که گفته شده کوچک‌ترین آن‌ها ۲۱سال و پر سال‌ترینشان بیشتر از ۶۵سال سن دارد. آن‌هایی که بعضاً همزمان هم در دانشگاه درس می‌خوانند و هم در حوزه‌های علمیه و برخی از آنان تا درجه استادی پیش رفته‌اند.
عبای مرجعیت شیعه بر تن مشهد
دومین دوره از اعتکاف علمی، ۶ مرداد با حضور استادان برجسته حوزه علمیه و طلاب در محل دانشگاه علوم اسلامی رضوی با پیام مرجع عالی‌قدر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی آغاز به کار کرد؛ آن هم در دوره‌هایی با عنوان «دارالعلم».
طرحی که سال گذشته برای استفاده بهینه از فراغت تابستانه طلاب حوزه علمیه سراسر کشور در حرم مطهر رضوی آغاز به کار کرد و ۵۰۰ استاد و طلبه برگزیده از حوزه‌های علمیه سراسر کشور در این طرح تابستانه شرکت کردند و در کنار زیارت، دروس سودمندی را هم فراگرفتند. دروسی که به مسائل روز و نوپدید جامعه در نشست‌های پژوهشی و پرسش و پاسخ پرداخته و آن‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کند.
توجه ویژه به خلأهای علمی حوزه و مباحث کاربرد علمی و میان‌رشته‌ای و همچنین خروجی‌های علمی مانند تقریرنویسی، مقاله علمی و... سبب شد امسال این اعتکاف علمی پررونق‌تر از سال گذشته برگزار شود و حالا این مدارس، میزبان طلاب غیرایرانی هم قرار گرفته و حتی از لبنان و نجف و سایر حوزه‌ها نیز پژوهشگرانی دارد. خواهران طلبه نیز با کمیت و کیفیت بیشتری نسبت به سال گذشته در آن حضور دارند.
دارالعلم با شیوه تعاملی و گفت‌وگومحور درصدد ایجاد ارتباط ساختاری با حوزه‌های علمیه سراسر کشور و مجامع علمی و مؤسسات و مراکز علمی پژوهشی حوزوی است. طرحی که بنا دارد در بلندمدت، دوباره مدارس قدیمی حرم مطهر رضوی را فعال کند و با پذیرایی از طلاب علوم دینی از سراسر جهان اسلام در تمام طول سال، بستری فرآهم آورد تا مشهد دوباره عبای مرجعیت شیعه را به تن کند.
میراث جاودان میرزا جعفر در خدمت پرورش طلاب علوم دینی
از صحن امام حسن(ع) عبور کرده و به سمت دانشگاه علوم اسلامی رضوی می‌روم و با گذر از فضای اداری مختصر دانشگاه، به مدرسه میرزا جعفر می‌رسم. برخلاف معماری مدارس و دانشگاه‌های فعلی، معماری مدارس قدیمی حرم مطهر چنان تو را مجذوب می‌کند که هیاهوی این سوی در را فراموش می‌کنی و ناخودآگاه پای بر صحن حیاط مدرسه می‌گذاری. محیط مدرسه گویی، نظامیه‌های بغداد را تداعی می‌کند که پای درختان بلند چنار و حوض حیاط، ذهنت چنان از اغیار پاک می‌شود که جز عقل، منطق و عرفان گنجایش دیگری برای فکر کردن ندارد.
بی‌دلیل نیست که در گوشه گوشه حیاط و رواق‌های این مدرسه قدیمی، اساتید و طلابی دیده می‌شوند که همچون سنت سایر مدارس علمیه، گوشه‌ای گعده کرده و مشغول درس و بحث‌اند.
مدرسه میرزاجعفر بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین مدارس علمیه خراسان است. براساس آنچه در منابع تاریخی آمده، این مدرسه دینی حدود چهار قرن پیش با نیت گسترش فرهنگ اسلام با همت دو برادر تاجر به نام‌های میرزا محمدطاهر و میرزا محمدجعفر سروقدی وقف و ساخته شد. از آنجایی که بخش عمده‌ای از رقبات مدرسه از وقفیات میرزاجعفر بود، مدرسه به نام او شهرت پیدا کرد و مزار او هم سال‌هاست در بخش زیرین مدرس بزرگ جنوب مدرسه، در سردابی کنار مقبره شیخ حر عاملی قرار دارد. مدرسه‌ای با ۵۲حجره برای سکونت طلاب و سه صفه مخصوص برای تدریس که حالا با توسعه فیزیکی حریم حرم مطهر، داخل صحن امام حسن(ع) قرار گرفته و از نظر معنوی فضای بسیار مطلوبی پیدا کرده است.
بی‌شک تا دنیا دنیاست، جهان اسلام از برکات جلسات درس و بحث و گعده‌هایی که بزرگانی چون ابوبکر خزیمه از فقهای اهل سنت و همین‌طور علمای بزرگ شیعه همچون شیخ صدوق، شیخ طوسی و... در این مدرسه برگزار می‌کردند، بهره‌ها می‌برد. جلساتی که برخی از حوزویان و علمای انقلابی مشهد همچون شهید مطهری(ره) و رهبر معظم انقلاب نیز از آن سود جستند. در خاطرات رهبر معظم انقلاب از اهمیت این مدرسه سخن گفته شده و ایشان مدرسه میرزا جعفر را مرکز معنوی حوزه علمیه معرفی کرده است. مدرسه علمیه‌ای قدیمی که سال‌هاست با پیوستن به دانشگاه علوم اسلامی رضوی همچنان نقش ارزشمندی در ترویج معارف اسلامی دارد. اگر چه مدرسه میرزاجعفر در ادوار تاریخی مختلف مرمت و بازسازی شده است اما هنوز می‌توان معماری ایرانی را در این بنای دوره صفوی دید.
طرحی برای قدرتمندتر شدن اندیشه طلاب
علاوه بر محتوای پنج‌گانه دروس مدارس شامل مدرسه علوم قرآن و حدیث، مدرسه فقه و اصول، مدرسه علوم عقلی، ادبیات و زبان‌شناسی و مدرسه منطق و روش‌شناسی؛ نشست‌های علمی متعدد و پربار، همین‌طور حضور اساتید صاحبنظر عالم تشیع همچون آیات عظام سبحانی، رشاد، شب‌زنده‌دار، خیاط، آملی لاریجانی، اشرفی شاهرودی، رضایی کرمانی، زمانی، پاکتچی، جبرائیلی، برنجکار، فیاضی، واسطی، گلشنی، پارسانیا، مروارید، علیدوست، مبلغی، ارسطا، قائمی‌نیا، قراملکی و... از ویژگی‌های این مدرسه است.
آنچه بیشتر از همه در این طرح به چشمم می‌آید، تفاوت در شکل برگزاری کلاس‌های درس حوزه است. اینجا از تفکیک جنسیتی خبری نیست و اساتید و طلاب و نخبه‌های حوزوی آقا و خانم، در کلاس‌های مشترک از محضر اساتید بهره می‌برند. شاید این طرح تابستانه بنا دارد مسائل روز و نوپا را از دید هر دو جنس تجزیه و تحلیل کند. وقتی دیدگاه‌های متفاوت در کنار هم نشست، آنگاه مداقه در آن جامع‌تر می‌شود.
بانوان جوان حاضر در این طرح تابستانه، جوانی کردن را در استفاده بهتر از سرمایه عمرشان می‌دانند و تابستانشان را هم برای آموختن و قدرتمندتر شدن اندیشه سپری می‌کنند.
آن‌ها که از استان‌های دوردست به مشهدالرضا(ع) آمده‌اند، خوشحال‌اند از اینکه توفیق زیارت نصیبشان شده و اعتکاف‌های شبانه‌شان را در حرم مطهر رضوی با درس و بحث روزانه به‌هم پیوند می‌زنند.
دارالعلمی در جوار عالم آل‌محمد(ع)
یکی از بانوان نخبه طلبه که با ۲۱سال، کم‌سن‌ترین طلبه شرکت‌کننده در این طرح است و با اشتیاقی وصف‌ناپذیر از حدود هزارو۳۰۰ کیلومتر دورتر برای شرکت در این طرح به مشهد آمده، می‌گوید: برای من افتخار بزرگی است که در جمع نخبگان و طلابی که سال‌هاست به درجه استادی رسیده‌اند، پذیرفته و حاضر شوم. اگر چه خود را برگزیده نمی‌دانم، ولی معتقدم توفیقی نصیب من شده و عنایت امام هشتم(ع) بوده که بتوانم پا به مدرسه علمیه حرم مطهر بگذارم و در چنین مکان مقدسی بخشی از تابستان خود را سپری کنم. مدارسی که قرن‌ها آغازگر جنبش‌های علمی در جهان اسلام بوده‌اند. دانش‌اندوزی در جوار مضجع شریف و استفاده از کتابخانه‌های غنی حرم مطهر رضوی، فرصتی است که نصیب کمتر کسی می‌شود. آن‌طور که اساتید گفته‌اند قدمت و تأثیرگذاری حوزه علمیه خراسان، هم‌تراز حوزه‌های پرسابقه‌ای مانند حوزه علمیه نجف اشرف است و شخصیت‌های علمی همچون شیخ صدوق، برخی از آثار خود را در جوار حرم مطهر رضوی تألیف کرده‌اند. بنابراین وجود امام هشتم(ع) فرصتی است تا این مدارس قدیمی با قدرتی بیشتر از پیش به شکوفایی علم در جهان اسلام کمک کند.
یکی دیگر از بانوان حاضر در طرح تابستانه دارالعلم که همزمان هم دانشجوی دکترای دانشگاه علوم قرآن و حدیث است و هم مشغول تحصیل در سطح۴ حوزوی، می‌گوید: به نظر من، همجواری با بارگاه مطهر امام هشتم(ع) بهترین و تأثیرگذارترین نکته در برگزاری دوره‌های طرح تابستانی است و عنایت ثامن‌الحجج(ع)، نوری است که به ترغیب و ادامه زندگی طلبگی کمک می‌کند. اینکه دو هفته بتوانید در جوار امام رضا(ع) درس بخوانید و مباحثه کنید، به تقویت بنیه علمی کمک می‌کند. به نظر من یکی از اهداف مدرسه دارالعلم یادآوری و گوشزد کردن این موضوع است که باید تحصیل علم و دانش در فرصت مغتنم تابستان را جدی گرفت و از آن غافل نشد.
مشهد، قطب تشیع جهان اسلام
شاید آن زمان که میرزا جعفر سروقدی، مکانی را برای ساخت مدرسه علوم دینی وقف می‌کرد، کسی فکرش را نمی‌کرد که ۴۰۰سال بعد، این مکان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز علوم دینی جهان اسلام به تربیت هزاران طلبه ایرانی و غیرایرانی در جوار عالم آل‌محمد(ع) بپردازد.
حالا مدارسی که پیشینه تاریخی‌شان به صدها سال پیش برمی‌گردد و تفکر اندیشه‌ورزی که از زمان حضور عالم آل‌محمد(ع) رواج پیدا کرد، به قرن ۱۵ تسری پیدا کرده است. قرنی که در آغازش بناست مدارس قدیمی مضجع شریف رضوی رونق دوباره یافته و در اندک زمانی به مرجعیت علمی جهان تشیع تبدیل شود.
نظر شما