ریو میزوکامی، اسلام‌پژوه ژاپنی درباره زمینه مطالعاتی خود و موضوع مهدویت و منجی موعود در دین اسلام و ادیان موجود در کشور ژاپن یعنی بودایی و شینتو، گفت و گو کرده که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم:
با توجه به زمینه تحقیق و پژوهش شما، اندیشه موعود در اسلام چه تفاوتی با سایر ادیان دارد؟
-در ژاپن دین بودایی و شینتو بسیار گسترش یافته است و در هر دو دین، وجود موعود معنایی ندارد زیرا هر دو دین ژاپنی دنیا را تکراری می‌بینند یعنی اگر یک انسان بمیرد و روحش به دنیای دیگر برود در آینده روحش به عنوان یک انسان دیگر دوباره به این دنیا می‌آید که به اصطلاح اسلامی تناسخ می‌گویند. به همین خاطر دین بودایی و شینتو با دین اسلام درباره وجود موعود بسیار تفاوت دارند.
سبب علاقه شما به پژوهش‌های اسلامی چه بود؟
من در دوره لیسانس این موضوع یعنی تاریخ اسلام را برای تحقیق انتخاب کردم. در آن زمان احساس می‌کردم که مردم ژاپن با دقت به تنوع و تفاوت فرهنگ مسلمانان نگاه نمی‌کردند. لذا من علاقه پیدا کردم که به عنوان یک ژاپنی به این موضوع بپردازم. مسلمانان هم مثل ژاپنی‌ها انسان هستند و حتما فرهنگ‌هایشان با هم تفاوت دارند. می‌خواستم ببینم در تاریخ اسلام یا فرهنگ اسلامی چه تنوع نظراتی وجود دارد.
در دین اسلام و مذهب تشیع ظهور حضرت مهدی(عج) برابر است با پایان ظلم و بی‌عدالتی در جهان؛ این عدالت‌گستری در آیین بودا چگونه تعریف می‌شود؟
من به صورت حرفه‌ای بوداشناس نیستم اما به نظر من موعود در دین بودایی اصلاً وجود ندارد. به نظر بودایی‌ها دنیا تکرار می‌شود و دنیای آخرت اگر وجود داشته باشد اهمیتی پیدا نکرده است. در دین بودایی انسان‌ها می‌توانند با تلاش خود رنج، ظلم و مشکلاتی مثل این را حل کنند.
همانطور که می‌دانیم همه ادیان و مذاهب بسته به نوع و مسلک خود احساس نیاز به منجی را باور دارند و به نوعی همه در انتظار موعود هستند. به نظر شما اصلی‌ترین نیاز انسان معاصر به منجی چیست؟
در این دنیا متأسفانه جنگ، ظلم و ... خیلی زیاد است و گاهی غیر ممکن است که مردم خودشان بتوانند این مشکلات را حل کنند. به نظر من مردم همیشه منتظر شخصی هستند تا این مشکلات و ظلم‌ها را از بین ببرد.
بی‌تردید تحقیق در خصوص ادیان و مذاهب نیازمند رجوع به کتاب آسمانی و منابع دست اول آن دین و و مذهب است، برای آشنایی با تعالیم دین اسلام چقدر به قرآن مبین مراجعه کرده‌اید؟
من نه فقط خود دین اسلام بلکه فعالیت‌های علمای اسلامی شیعه و سنی را بیشتر مطالعه می‌کنم و البته خودم قرآن کریم را می‌خوانم ولی نکته مهم این است که علمای اسلامی چگونه از قرآن را برای اثبات نظر خودشان استفاده کرده‌اند. این برای تحقیق ما خیلی مهم است. من همیشه وقتی جملاتی به نقل از قرآن پیدا می‌کنم به خود قرآن مراجعه و فکر می‌کنم برای چه قصدی این جمله را نقل کرده‌اند. به همین ترتیب از قرآن برای تحقیق خودم استفاده می‌کنم. از ترجمه‌ها هم خیلی استفاده می‌کنم. تفسیر قرآن مهم است و بدون تفسیر، خواندن قرآن معنی ندارد. بر اساس تفسیر قرآن می‌توانیم قرآن را بفهمیم. البته تفسیرها و ترجمه‌ها به ژاپنی و انگلیسی را خیلی مقایسه کردم و همه را خوانده‌ام.
اندیشه مهدویت برای جهانی شدن نیازمند چه رویکردهایی از سوی ادیان و مذاهب است که تاکنون بدان توجه کافی نشده است؟
به نظر من، مهدویت کلیدواژه فهم دین اسلام و فرهنگ اسلامی است پس غیرمسلمانان جهان برای فهمیدن فلسفه دین اسلام یا فرهنگ مسلمانان در ابتدا باید معنای مهدویت را درک کنند. این در ابتدا برای فهم دین اسلام برای غیرمسلمانان بسیار مهم است.
به عنوان یک پژوهشگر تاریخ اسلام و از نگاه فردی غیرمسلمان؛ استوارترین و در عین حال زیباترین پیام اسلام برای انسان را چه یافته اید؟
من در مطالعات خود درباره تاریخ اسلام به ویژه در مورد احترام به اهل بیت(ع) و دوازده امام شیعیان می‌بینم که در تاریخ اسلام چگونه به ایشان نه فقط در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت نیز احترام گذاشته می‌شد. بر اساس حدیث مشهوری که در منابع مسلمانان وجود دارد، اهل بیت(ع) برای مسلمانان به منزله ستارگان آسمان هستند و رهبر مسلمانان به شمار می‌روند. از این حدیث روشن می‌شود که چگونه اهل بیت برای مسلمانان اشخاص مهم و مورد احترامی بوده و هستند.
به نظر شما در امر تاریخ‌نگاری شیعیان، مهمترین منبع شناختی که موجب توجه سایر ادیان و مذاهب به موضوع «مهدویت» است، کدام است؟
زمانی که تحقیق درباره اسلام‌شناسی و تاریخ اسلام را آغاز کردم در ابتدا ترجمه کتاب «ارشاد» شیخ مفید را مطالعه کردم. با مطالعه این کتاب احساس کردم که زندگی امامان چقدر زیبا بوده و چگونه داستان‌های ائمه(ع) برای شیعیان اهمیت داشته است. نمی‌دانم کتاب ارشاد برای شیعیان چه جایگاهی دارد ولی این کتاب برای فهم دین اسلام و مذهب شیعه و مهدویت کتاب بسیار مهمی است.
رسانه‌ها چگونه می‌توانند نیاز به موعود و منجی بشریت را برای جهان تبیین کنند؟
چنانکه اشاره شد مهدویت کلیدواژه فهم دین اسلام است بنابراین برای معرفی اهمیت مهدویت به مسلمانان و غیرمسلمانان، مثلاً معرفی مسجد جمکران رویکرد خوبی است. متأسفانه مردم ژاپن اسم جمکران را نشنیده‌اند، اگر چگونگی اجتماع مسلمانان در مسجد جمکران و تقدس این مسجد را در جهان تبلیغ کنیم غیرمسلمانان می‌توانند به دین اسلام و فرهنگ اسلامی و زندگی روزمره مسلمانان علاقه پیدا کنند.
قابل توجه‌ترین مفهومی که در بررسی‌های تاریخی درباره مهدویت بدان دست یافتید را برایمان بازگو فرمایید.
من در سال گذشته یک مقاله درباره نظرات اهل سنت درباره مهدویت به زبان ژاپنی نوشتم. برخی از علمای اهل سنت هم به ۱۲ امام شیعه بسیار احترام می‌گذاشتند و هم کتاب‌هایی در فضائل امامان شیعه نگارش کرده‌اند. برای من جالب بود که برخی از سنی‌ها مهدویت امام زمان(عج) را تأیید کرده و به دقت درباره اعتقاد به مهدویت توضیح داده‌اند. این به نظر من برای روابط شیعه و اهل سنت بسیار اهمیت دارد. مهدویت امام زمان(عج) نه فقط برای شیعه بلکه در تاریخ اسلام و برای سنی‌ها اهمیت دارد و آنها هم این نظر را قبول دارند و حتی شیعه و سنی با یکدیگر احادیث و اخبار را تبادل می‌کردند؛ لذا برای فهم اسلام و مهدویت این فعالیت‌ها بسیار مهم است.
به عنوان حسن ختام گفت‌وگو، چنانچه مطلبی ناگفته دارید، بفرمایید.
من به روابط بین شیعه و اهل سنت در حوزه فضائل‌نویسی امامان بسیار علاقه دارم چرا که ژاپنی‌ها یا غربی‌ها امامان شیعه را فقط برای شیعیان می‌دانند اما امامان شیعه و اهل بیت(ع) نه فقط برای شیعیان بلکه برای همه مسلمانان بسیار اهمیت داشته‌اند و متأسفانه غیرمسلمانان فکر می‌کنند که اهل سنت و شیعه همیشه با یکدیگر اختلاف و درگیری دارند ولی در تاریخ اسلام روابط بین این دو مذهب بسیار قابل توجه بود و گاهی به یکدیگر تدریس می‌کردند و احادیث درباره امامان را مهم می‌دیدند. این، نکته مهمی برای ارتباط بین اهل تسنن و شیعیان است.
محمدعلی حق شناس
نظر شما