در میان مزارات عراق، مرقدی است که صاحبش با ما ایرانی‌ها پیوند رگ و ریشه‌ای دارد و در شهر مدائن، پایتخت قدیمی پادشاهان ایرانی قرار گرفته است. شهری در حدود 40کیلومتری جنوب شرقی بغداد که در یاد و خاطره ایرانی‌ها مانده است، اما تعداد کمی از  زائران  ایرانی به آنجا و  منطقه مجاور آن به نام سلمان باک (پاک) و مزار سلمان فارسی در آن سری می‌زند.

پایتختی افسانه‌ای، مرقد صحابی افسانه‌ای

مدائن هر چند روزگاری پایتخت امپراتوری بزرگ ساسانیان بود اما امروز شهری کوچک است و بیشتر به نام سلمان باک، نامی که به‌خاطر سلمان فارسی بر آن نشسته است، شناخته می‌شود و همیشه زائرانی برای عرض احترام در آن حضور دارند. مرقدی به نام صحابی بزرگ پیامبر(ص) که جایگاهی افسانه‌ای داشت و  برخلاف عادت ما، به سلمان محمدی شناخته می‌شود و در جوارش قبر حذیفة بن یمان صحابی پیامبر(ص)، قبری منسوب به عبدالله فرزند جابر بن عبدالله انصاری و قبری منسوب به طاهر فرزند امام سجاد(ع) یا امام باقر(ع) نیز قرار دارد؛ هر چند  برخی منابع وجود فرزندی به نام طاهر برای این دو امام را رد کرده‌اند. مقبره هر کدام از این افراد گنبد و ضریح جداگانه دارد. تا نیمه اول قرن چهاردهم قمری/بیستم میلادی، قبر حُذَیفَة بن یمان و عبدالله انصاری (فرزند جابر بن عبدالله انصاری) در زیارتگاه مستقلی، کنار رود دجله قرار داشت؛ ولی به علت جریان سیلاب‌ها و از بین رفتن ساحل غربی این رودخانه، دولت عراق در سال ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م، پیکرهای این دو را به زیارتگاه سلمان فارسی منتقل کرد و برای هر یک، مقبره جدیدی ساخت.

در خصوص حضور سلمان در شهر مدائن آمده است پس از فتح مدائن، شهر افسانه‌ای ایرانیان، خلیفه دوم با مشورت حضرت علی(ع) سلمان را حاکم مدائن کرد. احتمالاً همزبانی سلمان با مردم مدائن دلیل این انتخاب باشد. مردم مدائن در حالی که از قبل با سلمان آشنایی داشتند ولی انتظار حاکمی جوان و کارآمد را می‌کشیدند و به همین دلیل برای استقبال از حاکم جدید در دروازه شهر مدائن جمع شده بودند، اما دیدند پیرمردی اسب‌سوار وارد مدائن شد و نه بر اسب ویژه سوار شد و نه به کاخ سلطنتی رفت بلکه یکسره به طرف خانه کوچکی در کنار مسجد رفت و آنجا را اقامتگاه خویش قرار داد و به اداره امور مشغول شد. او در ایام حکومت خود، بیت‌المال را صرف مردم می‌کرد و حتی حقوق شخصی خویش را به نفع جامعه و نیازمندان خرج می‌کرد تا جایی که از طرف خلیفه دوم به‌خاطر این ساده‌زیستی و کمک به نیازمندان مورد بازخواست قرار گرفت. (طبقات الکبری، ج 4، ص66) سلمان در آن دوران به شیوه پیامبر(ص) مسجد شهر را محل تجمع و فعالیت‌های اجتماعی و مرکز رویدادهای شهر قرار داده بود و در کنار کارهای حکومت، خودش نیز در مسجد جلسه تفسیر قرآن داشت.

مرقدی که زیارتش مستحب است

آمده است سلمان در زمان خلیفه سوم درگذشت. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار روایتی نقل کرده که بر اساس آن امام علی(ع) پس از درگذشت سلمان، از مدینه به مدائن آمد؛ او را غسل داد، کفن کرد، بر او نماز خواند و دفن کرد. در مزار وی نیز محلی با عنوان «مکان تجهیز سلمان توسط امام علی(ع)» نام‌گذاری شده که زائران در آن مکان نماز می‌خوانند.زیارت قبر سلمان فارسی را مستحب دانسته‌اند. (تحریر الاحکان ، ج 2، ص162) و شیخ طوسی در تهذیب الاحکام، زیارت‌نامه‌ای برای سلمان نقل کرده است که با عبارت «السلام علیک یا ابا عبدالله سلمان» شروع می‌شود. براساس روایتی از پیامبر(ص)، بهشت مشتاق سه نفر، یعنی علی، عمار و سلمان است. به روایت دیگری نیز او یکی از چهار نفری است که بهشت، مشتاق آن‌هاست.

مسجد و مرقد سلمان فارسی در دوره‌های مختلف بازسازی شده و طبیعی است ایرانی‌ها در این بازسازی‌ها سهیم باشند. به‌طور مثال در دوره صفوی، شاه اسماعیل اول این زیارتگاه بازسازی شد. در دوره معاصر نیز ضریحی جدید جایگزین ضریح قدیمی این مزار شد که به دست هنرمندان اصفهانی ساخته شده است و روی آن اشعاری به زبان فارسی نقش بسته است. این ضریح مربع شکل دارای طول 4 متر و ارتفاع سه متر است که در ساخت آن از طلا و نقره بهره برده شده و روی ضریح میناکاری صورت گرفته و با اشعار زیبای ایرانی زینت یافته است.

 اثر تاریخی طاق کسری نیز  در فاصله کوتاهی از این حرم واقع شده و ایوان مدائن پس از گذشت قرن‌ها و همچنین با پشت سر گذاشتن جنگ‌های متعد هنوز سرپا باقی مانده است.

خبرنگار: آزاده خلیلی