حجت الاسلام حبیب‌الله بابایی، رئیس پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی در نشست علمی اربعین از دیدگاه مقام معظم رهبری که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با اشاره به چند ضلع تحلیل رهبر انقلاب در مورد مسائل و پدیدها بیان کرد: یک ضلع توجه به واقعیات دنیای کنونی و عینیت موجود در جهان اسلام است یعنی ورود ایشان به مسائل بزرگ ورود کتابخانه ای نیست بلکه کار ایشان به عنوان یک راهبر و کسی که رهبری در مقیاس جهانی می‌کند حرکت از واقعیت به کتاب‌ها و از کتابی‌ها به واقعیت است. این نقطه تمایزی است که به عنوان یک رهبر از بسیاری متفکرین حتی متفکرین تمدنی ما دارند. اندیشه و اندیشه ورزی ایشان بیش از آنکه در کتابخانه رخ بدهد در عرصه و وسط معرکه اتفاق می‌افتد.

وی افزود: ضلع دوم فرمایشات ایشان به خصوص زمانی که مباحث مربوط به غرب شناسی ایشان را نگاه می‌کنم این است که با واقعیت و پستوی غرب امروز درگیر بوده و چه این ۵۰ سال اخیر و چه زمانی که رئیس جمهور بوده‌اند غرب نشسته در ویترین دنیای امروز را ندیده‌اند بلکه واقعیت غرب را در دوره‌های مختلف به خوبی می‌شناسند.

در بحث اربعین من ندیدم که کسی آیه ۶۰ سوره انفال (وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ) را برای استخراج کارکردها و کارویژه های اربعین استفاده کند. ایشان اشاره دارند که با اربعین می‌شود قدرت ایجاد کرد و در جایی می‌فرمایند با وجود تهدیدهای تروریستی پدیده اربعین عظیم است و نشان دهنده اوج گرفتن تفکر مبارزه در راه اسلام و آمادگی عمومی در این راه است.

رهبر انقلاب با نگاه تمدنی وارد بحث اربعین می‌شود

وی با اشاره به پیوند مباحث رهبر انقلاب با قرآن افزود: منطق قرآنی در جمع خوانده‌ها و دیده‌های رهبر انقلاب مشاهده می‌شود. چهارچوب نظری‌ای که به داده‌های کتابخانه ای و واقعی نظام می‌دهد و تحلیل و نقد می‌کند سواد قرآنی ایشان است. هرجا یک بیان مهم یا یک کنش مهم یا واکنش مهمی را در کلام رهبر انقلاب مشاهده می‌کنید که شامل موضع سیاسی، فرهنگی یا اجتماعی می‌شود حتماً دنبال مستند قرآنی آن باشید چرا که امکان ندارد بیان مهمی را ارائه کنند بدون اینکه استناد قرآنی داشته باشند. این مهم است که عملاً قرآن را به عنوان متن زندگی و نقشه راه تمدنی بیان می‌کنند.

بابایی تصریح کرد: ضلع بعدی که همواره در نگاه و بیانات مهم رهبر انقلاب می‌توان اشاره کرد مسئله نگاه تمدنی ایشان است. تمدن یعنی جهانی شدن و هر ادبیاتی که جهانی شود به مرزهای تمدن نزدیک تر شده و هر واکنشی که بخواهد جهانی شود به آستانه‌های تمدن نزدیک تر می‌شود و ایشان با همین رویکرد وارد مسئله اربعین شده است.

وی افزود: ایشان تمدنی بودن اسلام را از جهانی بودن اربعین می بیند و می‌فرمایند «ما امروز احتیاج داریم که حسین‌بن‌علی را به دنیا بشناسانیم؛ دنیای دچار ظلم و فساد و دنائت و لئامت، محتاج معرفت آزادگی حسینی و حرّیت حسینی است. امروز مردم دنیا، جوان‌های دنیا، ملّتهای بی‌غرض، برای یک چنین حقیقتی دل‌هایشان می‌تپد؛ [اگر] امام حسین (علیه‌السّلام) به دنیا معرّفی بشود، اسلام معرّفی شده است، قرآن معرّفی شده است. امروز با صدها وسیله علیه اسلام و علیه معارف اسلامی تبلیغ می‌شود؛ در مقابل این حرکت خصمانه‌ی جبهه‌ی کفر و استکبار، حرکت معرفت حسینی می‌تواند یک‌تنه سینه سپر کند، بِایستد و حقیقت اسلام را، حقیقت قرآن را به دنیا معرّفی کند. منطق حسین‌بن‌علی (علیهما السّلام)، منطق دفاع از حق است، منطق ایستادگی در مقابل ظلم و طغیان و گمراهی و استکبار است. این منطقِ امام حسین است؛ امروز دنیا به این منطق نیازمند است؛ امروز دنیا شاهد حاکمیّت کفر و استکبار و حاکمیّت فساد است، دنیا شاهد حاکمیّت ظلم است؛ این پیام امام حسین، پیام نجات دنیا است؛ حرکت عظیم اربعین این پیام را در دنیا منتشر می‌کند و به فضل الهی و به حول و قوّه‌ی الهی و به توفیق الهی، این حرکت بایستی روزبه‌روز تقویت بشود.»

اربعین نظام معنایی متفاوتی برای تمدن امروز به وجود آورد

بابایی بیان کرد: نکته بسیار مهم این است برخی سوال مطرح کردند دنیای اسلام با اینهمه آشفتگی خود چه آورده ای برای تمدن جهانی دارد، یکی از اندیشمندان جهان اسلام گفته است ما اینهمه بی نظمی و خشونت در جهان اسلام می‌بینیم و هیچ آورده ای برای تمدن جهانی نداریم، در ادامه اما می‌گوید جهان اسلام امروز آورده‌هایی دارد، مثل عبور از ماتریالیسم یا بحث خانواده محوری. شاید آن زمان که این اندیشمند نظرات خود را بیان می‌کرد اربعین انقدر برجسته برگزار نمی‌شود. یکی از آورده‌های اربعین همین نظام معنایی متفاوت است. نظام معنایی متفاوت یعنی فرهنگ متفاوت. اربعین یعنی انسان و عشق و عرفان متفاوت و کسی اگر بخواهد تئوری پردازی کند آورده متفاوتی برای تمدن جهانی امروز خواهد داشت.

رئیس پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی تصریح کرد: هر چقدر قابلیت‌های جهانی اربعین را بتوانیم روایت کنیم و به زبانی روایت کنیم تا دیگرانی که از ما نیستند بتوانند اربعین را فهم کنند در توسعه گفتمان توحیدی، قرآنی و اخلاقی اسلامی نقش آفرینی خواهیم کرد.

وی بیان داشت: نکته دیگری که در رویکرد تمدنی در فرمایشات رهبری می‌توان دنبال کرد بحث عشق، ایمان و معنویت است. ایشان موضوع مهم دیگری را اضافه می‌کند و آن نظم تمدنی در اربعین است. نظم اربعین در چیست؟ در ادبیات جامعه شناسی نظم اجتماعی یک نظم قانونی است یا نظمی است براساس به رسمیت شناخته شدن کرامت انسانی که یک نظم اخلاقی سکولار است. اما آنچه در اربعین رخ می‌دهد نظم‌های جدید خلق می‌کند به علاوه اینکه نظم اخلاقی و قانونی هم وجود دارد. با ظهور پدیده اربعین ما با نظم معنوی مواجه هستیم. در حقیقت نظم اتفاق افتاده بین من خادم و شمای زائر و خادم با خادم و زائر با زائر که براساس تجربه معنوی مشترک شکل می‌گیرد. چون حب الحسین بین ما مشترک است و نظم جدیدی را ایفا می‌کند و تعدی به حقوق همدیگر را ندارد. در مناسبات اجتماعی جایی که از حقوقم به عشق شما می‌گذرم آنجا اساساً صحبت از عدالت مطرح نمی‌شود چون عدالت جایی مطرح می‌شود که من به حق خودم قائل نیستم.

بر طبق آیه إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا ایمان و عمل صالح نوعی از پیوند اجتماعی ایجاد می‌کند که امواج آن را در اربعین پیدا می‌کنیم. هیچ تمدنی را نمی‌توان تعریف کرد که شاخصه نظم در آن دیده نشود. یکی از نظریه پردازان اجتماعی معاصر معتقد بود نظم موجود در قرن سوم و چهارم برآمده از نوعی تقوای مدنی بوده که در مسلمانان وجود داشته و در فرهنگ‌های دیگر وجود نداشته است.