از لقب‌های دلنشین و زیبای حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع)، لقب مقدس و مبارک «غوث الأمه» است. آن حضرت(ع) چه در حیات پربرکت خویش و چه در پس از حیات ظاهری، فریادرس همه مردمان است زیرا مصداق و مظهر رأفت و مهربانی پروردگار مهربان در روی زمین است و بشریت با پناه‌ گرفتن در محضر آن امام همام، آرام می‌شوند و آن حضرت(ع) را غیاث و فریادرس خود می‌دانند.

چهارشنبه هر هفته را توفیق پیدا کردیم تا خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کنیم و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر استاد حوزه و دانشگاه حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ حمید عبداللهیان شاهرودی، شرح لقب زیبای «غوث الأمه» را بهره‌مند خواهیم شد، به امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.

از القاب مقدس امام رضا(ع) «غوث الأمه» است. اگر امکان دارد درباره خاستگاه این لقب و معانی آن کمی برای خوانندگان رواق بفرمایید.

کلمه «غوث» در لغت به معنای کمک و معونه است و به معنای چیزی است که با او رفع حاجت مضطر را ‏می‌کنند و در اصطلاح به معنی کمک به شخص مضطر و مستغیث است. در میان ائمه طاهرین، دو امام بزرگوار ملقب به این لقب هستند؛ یکی امام رضا(ع) و دیگری امام زمان(عج). یعنی با اینکه همه اهل بیت(ع)، فریادرس و نجات‌دهنده امت هستند اما این ویژگی در این دو امام بزرگوار، تجلی و نمود خاصی دارد.

درباره اختصاص این لقب به حضرت رضا(ع) روایتی را شیخ اجل صدوق(ره) در کتاب گرانسنگ «عیون أخبار الرضا(ع)» در باب النّص علی إمامته آورده است با این مطلع که: یَزِیدَ بْنِ سَلِیطٍ الزَّیْدِیِّ؛ قَالَ: لَقِینَا أَبَا عَبْدِاللهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی طَرِیقِ مَکَّهَ وَ نَحْنُ جَمَاعَهٌ. فَقُلْتُ لَهُ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! أَنْتُمُ الائِمَّهُ الْمُطَهَّرُونَ، وَ الْمَوْتُ لَا یَعْرَی مِنْهُ أَحَدٌ؛ فَأَحْدِثْ إلَیَّ شَیْئًا أُلْقِیهِ إلَی مَنْ یَخْلُفُنِی. فَقَالَ لِی: نَعَمْ؛ هَؤُلَآءِ وُلْدِی، وَ هَذَا سَیِّدُهُمْ- وَ أَشَارَ إلَی ابْنِهِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلَامُ- وَ فِیهِ الْحِلْمُ، وَ عِلْمُ الْحُکْمِ، وَ الْفَهْمُ، وَ السَّخَآءُ، وَ الْمَعْرِفَهُ بِمَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إلَیهِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ، وَ فِیهِ حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ حُسْنُ الْجِوَارِ ، وَ هُوَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ اللهِ تَعَالَی عَزّ وَ جَلَّ؛ وَ فِیهِ أُخْرَی هِیَ خَیْرٌ مِنْ هَذَا کُلِّهِ. فَقَالَ لَهُ أَبِی: وَ مَا هِیَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی؟ قَالَ: یُخْرِجُ اللهُ عَزّ وَ جَلَّ مِنْهُ غَوْثَ هَذِهِ الامَّهِ وَ غِیَاثَهَا وَ عِلْمَهَا وَ نُورَهَا وَ فَهْمَهَا وَ حُکْمَهَا» یعنی یزید بن سَلیط زَیدی نقل می‌کند با حضرت امام جعفر صادق(ع) ملاقات کردیم. آن حضرت پس از گفت‌وگویی کوتاه به فرزند بزرگوارشان امام کاظم(ع) اشاره و بیان کردند: خداوند عز و جل بیرون می‌‏آورد از او غَوث این امت را و غیاثش را .

در زیارت جوادیه حضرت رضا(ع) هم آمده است: «السلام علی غوث اللهفان و من صارت به ارض خراسان، خراسان» یعنی سلام بر پناهگاه و فریادرس افراد درمانده و بیچارگان و واماندگان! و سلام بر کسی که سرزمین خراسان به واسطه وجود او خراسان شد.

پس از این روایت‌ها معلوم شد از لقب‌های دلنشین و زیبای آن حضرت(ع)، لقب مقدس و مبارک «غوث الأمه» است. آن حضرت(ع) چه در حیات پربرکت خویش و چه در پس از حیات ظاهری، فریادرس همه مردمان است زیرا مصداق و مظهر رأفت و مهربانی پروردگار مهربان در روی زمین است و بشریت با پناه‌ گرفتن در محضر آن امام همام، آرام می‌شوند و آن حضرت(ع) را غیاث و فریادرس خود می‌دانند.

 لوازم لقب شریف «غوث الأمه» را تبیین بفرمایید.

مظهریت لقب شریف «المغیث» در صورتی تحقق عینی و خارجی می‌یابد که با دو خصوصیت و ویژگی همراه شود. آن دو عبارت‌اند از: علم لدنی و استجابت دعا. امام رضا(ع) در ضمن روایتی نقل شده در جلد یک عیون اخبارالرضا(ع) در تبیین جایگاه امامت به دو امتیاز و ویژگی الهی که خداوند به اولیای معصوم(ع) کرامت کرده، چنین اشاره فرموده‌اند: «دَلاَلَتُهُ فِی خَصْلَتَیْنِ فِی اَلْعِلْمِ وَ اِسْتِجَابَهِ اَلدَّعْوَهِ».

پس آن شخصی می‌تواند از بشر و امت دست‌گیری کند که هم توانایی و قدرت الهی داشته باشد و هم علم و دانایی لدنی و آن کسی نیست جز امام معصوم(ع). امام رضا(ع) این دو لازمه را دارا هستند یعنی هم از علم لدنی و الهی برخوردارند و هم قدرت اجابت دعوت مضطران و پناهندگان را دارند.

اگر ممکن است نمونه‌هایی از فریادرسی و مصادیق غوث بودن امام رضا(ع) را ذکر کنید.

مصادیق فریادرسی‌های اهل بیت(ع) به ویژه امام رضا(ع) در روایت‌های ما بسیار ذکر شده است. این فریادرسی نسبت به گرفتاری و مشکلات شخصی انسان‌هاست یعنی مدد رساندن در سختی‌هایی که انسان‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند و یا نیازهایی که پیدا می‌کنند و از طریق عادی قادر به رفع نیاز خود نیستند. در این موارد حتی شخص مغیث و در اینجا امام رضا(ع) حتی به زبان‌ آوردن آن حاجت را در نظر ندارند و بدون آن، پاسخ شخص مستغیث و نیازمند را خواهند داد. به این روایت زیبا و خواندنی که در جلد دوم عیون الاخبار آمده توجه فرمایید: ریان‌ بن‌ صلت‌ می‌گوید: «وقتی می‌خواستم به عراق بروم، برای خداحافظی خدمت امام رضا(ع) رفتم و با خود فکر می‌کردم از حضرت پیراهنی از لباس‌های شخصی‌اش که بر تن کرده است بخواهم تا آن را کفن خود کنم و مبلغی هم پول از امام(ع) بگیرم تا برای دخترانم انگشتری تهیه کنم. چون با آن حضرت(ع) وداع کردم از ناراحتی جدایی و فراقش چنان گریه گلوگیرم شد که به کلی فراموش کردم آنچه را فکر کرده بودم از او بخواهم. وقتی بیرون آمدم امام(ع) صدایم زد و فرمود: ای ریان بازگرد! بازگشتم، فرمود: آیا دوست نداری از پیراهن‌هایی که خود بر تن کرده‌ام یکی را به تو دهم تا برای کفن خود کنار بگذاری؟ آیا دوست داری چند درهم به تو بدهم تا برای دخترانت انگشتر تهیه کنی؟... حضرت پشتی خویش را کنار زد و پیراهنی درآورد. سپس کنار سجاده را بالا زد و چند درهم برداشت و به من‌ داد. من آن را شمردم 30درهم بود».

این فریادرسی برخی مواقع به ویژگی خاصی در مستغیث هم برمی‌گردد. مثلاً طبق روایت‌ها این فریادرسی به زائران امام رضا(ع) تعلق می‌گیرد. در آن روایت شریف داریم که: «مَنْ زَارَنِی عَلَی بُعْدِ دَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ فِی ثَلَاثِ مَوَاطِنَ، حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا: إِذَا تَطَایَرَتِ الْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ: هر کسی من را با دوری راه زیارت کند و از راه دور به زیارت من آید در روز قیامت در سه موقف به یاری او خواهم آمد تا او را از ناراحتی‌های آن حال نجات دهم: اول هنگامی که نامه‌های اعمال پخش می‌‏شود از جانب راست و از جانب چپ، با نرمی و سهولت به حساب او رسند و دوم در آن هنگام که از صراط می‌گذرد و سوم در آن وقت که عمل او را بررسی کرده و می‌‏سنجند».

سخن آخر شما با خوانندگان رواق درباره الگوگیری از این لقب چیست؟

 بسیار روشن است که اگر شخصی به کسی علاقه‌مند است و به او محبت می‌ورزد، خود را به او نزدیک‌تر می‌کند و سعی و اهتمامش این است که صفات و فضائل او را در خود متجلی کند و مظهر وی شود به طوری که هر کسی او را می‌بیند به یاد حبیب و معشوقش بیفتد.

وقتی ما ادعا داریم شیعه امام رضا(ع) هستیم و پیرو و محب اوییم، باید آینه تمام‌نمای صفات، اخلاق و القاب آن حضرت شویم. اگر آن حضرت ملقب به مغیث و فریادرس بودن بیچارگان و امت هستند، ما هم در همه موارد، فریادرس مردم باشیم. اگر نیازمندی را دیدیم، فریادرسی از او کنیم. اگر کسی به ما مراجعه کرد و از ما درخواستی برای حل مشکلش داشت، از آبروی خود مایه بگذاریم و مشکل او را حل کنیم. اگر بنده‌ای از بندگان خدا برای رفع حوائج خود به ما مراجعه کرد، او را نرانیم و نرنجانیم و فریادرس او شویم. اگر دیدیم در جایی به کسی ظلمی می‌شود و او پناهی جز خداوند و اهل بیت(ع) ندارد، فریادرس او شویم. فریادرسی کنیم تا فریادرس عالم حضرت امام رضا(ع)؛ فریادرس و غوث ما باشند.