شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» و «مصباح» از امام حسن عسکری(ع) روایت کرده است که آن حضرت فرمودند نشانه‌های مؤمن «پنج» چیز است: ۵۱ رکعت نماز خواندن در هر شب و روز، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی را در سجده بر خاک نهادن، بلند گفتن «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیِمِ» و زیارت اربعین. امام صادق(ع) زیارتنامه‌ای برای زیارت امام حسین(ع) به یکی از یاران خود به نام صفوان جمال تعلیم فرمودند که امروز به نام «زیارت اربعین» معروف است. این زیارتنامه به سبب تعالیم بلندش شهرت بسیاری دارد. بازخوانی فرازهای این زیارت، باب جدیدی را در معرفت امام حسین(ع) می‌گشاید.
در همین باره با حجت‌الاسلام و المسلمین محمدباقر نائیجی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و مدیر حوزه علمیه امام حسن عسکری(ع)، گفت‌وگو کردیم که حاصل آن را می‌خوانیم؛
در کنار مناسک و شعائر مرتبط با اربعین باید درباره متن و محتوای زیارتنامه اربعین آگاهی داشته باشیم. چه پیام‌هایی در این زیارتنامه وجود دارد؟
دو زیارت اربعین داریم؛ زیارت اول غیر معروف‌تر و زیارت نیمه ماه رجب است که خواندن آن در روز اربعین مستحب دانسته می‌شود. زیارت دوم مشهورتر است و شیخ طوسی آن را نقل کرده و از امام صادق(ع) به دست ما رسیده است. این زیارت خیلی کوتاه است ولی دربرگیرنده بخش زیادی از پیام‌های اصلی دین اسلام است. در دین اسلام و همه ادیان ابراهیمی سه بخش اصلی وجود دارد که عبارت‌اند از باورها و اعتقادات، اخلاق و احکام و فقه و دستورات دینی. در دین اسلام هر سه اهمیت دارد و در قرآن هر سه بخش در آن پررنگ است. در روایات نیز با این سه بخش اصلی مواجه هستیم.
در زیارت اربعین هم با دو بخش اعتقادات و اخلاق مواجهیم و گزاره‌های اعتقادی که به باورهای انسان منتهی می‌شود و نیز مباحث اخلاقی بیان شده است. در واقع ائمه(ع) ما را متوجه می‌کنند که در روز اربعین باورها و اخلاقیاتمان را بازنگری کنیم.
در برخی از قسمت‌های دعا به خداباوری توجه می‌شود؛ مثلا «وَأَسْخَطَکَ وَأَسْخَطَ نَبِیَّکَ». در واقع دشمنان مسیر ولایت و امامت خداشناس و خداباور نبودند و خشم خدا را با رفتارهای خود ایجاد کردند. مسئله دیگر امام‌شناسی است؛ در کنار آن عصمت انبیا و امامان را در این زیارت ببینیم. همچنین می‌توان حسین‌شناسی را در زیارت اربعین مرور کرد. علاوه بر این بر وظیفه‌شناسی و دشمن‌شناسی تاکید شده است و درباره اخلاق‌مداری در زیارت اربعین توضیح داده شده و مقولاتی چون جهاد و شهادت، تولی و تبری، نتیجه همراهی با ظلم و ظالم، موعودباوری و رجعت برجسته شده است.
در خصوص اهمیت اربعین و زیارت آن و تأکید توضیح دهید.
باید توجه کنیم که در یک نقشه الهی زندگی می‌کنیم که برگرفته از خلقت است. کسی که نقشه اصلی آفرینش را دنبال می‌کند انسان است و آغازی و پایانی، مبدأ و انتهایی دارد و مسیری برای او مشخص شده است. وقتی با این نگاه به سراغ عاشورا و اربعین و امامت می‌رویم نگاهمان متفاوت می‌شود. یک وقت نگاه ما این است که جنگی میان امام حسین(ع) و یزید اتفاق افتاد و آن را محدود به یک رخداد تاریخی می‌دایم، ولی باید با نگاهی عمیق‌تر به قیام امام حسین(ع) نگاه کنیم و تمام این جریانات زیر مجموعه نظام آفرینش شکل گرفته است.
یکی از ابزارهایی که خداوند برای طی این مسیر برای انسان قرار داده است انبیا و امامان هستند و ما انسان‌ها موظفیم که با کمک این راهنمایان مسیر را بشناسیم تا دچار تاریکی‌ها نشویم. طبق آن حدیث معروف، امام حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات است و بر این اساس امام حسین(ع) بخشی از نقشه راه الهی است که خداوند ترسیم کرده تا انسان‌ها در مسیر حرکت کنند. به همین سبب در روایت آمده هرکس در این کشتی سوار نشود غرق می‌شود. بسیاری در طول تاریخ سوار این کشتی نشدند و غرق شدند. هرکس می‌خواهد در مسیر حرکت کند و به سعادت و کمال برسد جز راه امامت راهی ندارد.
اهمیت امام حسین(ع) و نهضت عاشورا و زیارت اربعین به همین سبب است و همه اینها ابزاری هستند که باعث نجات انسان و رسیدن به سعادت و کمال می‌شوند. در زیارت اربعین یک جمله بسیار مهم وجود دارد که بیان می‌کند خوشبختی و سعادت مسیری است که امام حسین(ع) طی کرد: «اللّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَ لِیُّکَ وَابْنُ وَلِیِّکَ، وَصَفِیُّکَ وَابْنُ صَفِیِّکَ، الْفَائِزُ بِکَرَامَتِکَ، أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ، وَحَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَةِ» معنایش این است که امام حسین(ع) مسیری را طی کرد که مسیر خوشبختی و سعادت او بود. به همین سبب وقتی انسان برای زیارت امام حسین(ع) حرکت می‌کند، در مسیر خوشبختی و سعادت حرکت می‌کند. یکی از کارهای مهم ائمه خصوصا امام حسین(ع) این بود که راه خوشبختی و بدبختی را معرفی کردند و به همین سبب کسی که با پای پیاده به سمت حرم امام حسین(ع) می‌رود به سمت خوشبختی حرکت می‌کند.
در واقع کاری که ما در اربعین می‌کنیم بازآفرینی خوشبختی است تا در زندگی روزمره فراموش نکنیم که خوشبختی چیست و خوشبختی را فقط با امور مادی تعریف نکنیم. خوشبختی چیزی است که امام حسین(ع) آن را با شهادت خود تعریف کرد. با این توصیف، اهمیت اربعین این است که زندگی ما را سروسامان می‌دهد. هر سال منتظر اربعینی هستیم که راه زیستن درست و خوشبختی را به ما می‌آموزد. اربعین و پیاده‌روی مسیر درست زندگی و هدایت و روشنی را برای ما به ارمغان می‌آورد.
آسیب آیین پیاده‌روی اربعین چیست؟
آسیب‌ها می‌تواند متعدد باشد ولی مهمترین آسیب این است که این مراسم تبدیل به عادت شود، کمااینکه گاهی نماز خواندن تبدیل به عادت می‌شود. در نتیجه نمازی که باید «تنهی عن الفحشاء و المنکر» باشد و ما را از فساد و پلیدی دور کند، این اثر را ندارد و نمازگزار دچار فحشا و پلیدی است، زیرا نماز برای شخص عادت شده است. وقتی نماز زیباست که حقیقت آن محقق شود و حقیقت آن اتصال به معبود و رسیدن به حق است.
بنابراین آسیبی که ممکن است در مسیر اربعین باشد این است که این کار را از روی تکرار و عادت انجام دهیم و زیارت اربعین به یک مسافرت معمولی تبدیل شود. اگر کسی به پیاده‌روی اربعین می‌رود، ولی اخلاقش خوب نیست یا کارهایی می‌کند که خلاف عقل و علم است، پیام پیاده‌روی را درک نکرده است. در زیارت اربعین می‌خوانیم: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ، وَحَیْرَةِ الضَّلالَةِ». یعنی امام حسین(ع) جانش را در راه خدا داد تا به مردم علم و عقل بدهد و آنها را از جهالت خارج کند و نجات دهد. اگر همچنان با جهل به پیاده‌روی بروم و با جهل امام را زیارت کنم و عاقل نشده باشم، پیام اربعین را درک نکرده‌ام. هر لحظه باید خودمان را بسازیم و بااخلاق باشیم. امام حسین(ع) امام اخلاق است و باید در رفتارهایمان اخلاق را رعایت کنیم. نمی‌شود کسی به پیاده‌روی اربعین برود ولی در خانه با همسر و فرزندش رفتار مناسبی نداشته باشد.
نظر شما