حجت‌الاسلام مهدی اژه‌ای، استاد حوزه و دانشگاه درباره فرازهای زیارت‌نامه اربعین و اصل معیت به گفت‌وگو می‌پردازیم.
فراز نخستین زیارت اربعین دربرگیرنده چه مطالبی است؟
فرازهای زیارت اربعین چند بخش را شامل می‌شود که قسمت اول و در آغاز، همراه سلام است. در باب سیدالشهدا(ع) می‌گوییم: «السَّلامُ عَلَیٰ وَلِیِّ اللّٰهِ»، سپس بعضی از دیگر ویژگی‌ها نظیر حبیب خدا، خلیل خدا، برگزیده خدا و فرزند برگزیده خدا مطرح و بر حسین مظلوم، اسیر کربات و قتیل عبرات سلام داده می‌شود.
معنی سلام، نام خدای عزوجل است و در لغت یعنی سلامتی و آسایش و اینکه خدا، حافظ شما باشد؛ بنابراین وقتی به امام حسین(ع) یا هر امام دیگری سلام می‌کنید، یعنی تسلیم ایشان هستید و هیچ وقت آزاری از جانب شما به ایشان نمی‌رسد و از دست و زبان شما در امان‌اند.
هدف انبیا و ائمه(ع)، هدایت مردم، اصلاح زندگی دنیا و آخرت، اعلام حکم توحید و این است که مردم از خداوند تبعیت کنند و بنده او شوند. چه زمانی انبیا و ائمه(ع) از سوی مردم اذیت می‌شوند؟ هنگامی که انسان به معصیت رو آورد، اوامر الهی را ترک کند و نواهی را انجام دهد؛ به عبارتی، انسان‌های گناهکاری که تمام واجبات را ترک می‌کنند و اخلاق زشت و ناپسندی چون خودپسندی، ریا، حرص، بخل، ریاست‌پرستی، غیبت و تهمت از خود بروز می‌دهند، موجب آزار پیامبر(ص) و امامان می‌شوند؛ پس معنی سلام تأثیر والایی در خودسازی دارد.
به عبارت «الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ» دقت کنید. امام حسین(ع) هزار و ۴٠٠ سال پیش شهید شد؛ پس چرا امروز همچنان بر مظلوم شهید تأکید می‌شود؟ هر انسانی که حق امام را ادا نکند، یعنی آن امام، مظلوم واقع شده است. ما سلام می‌دهیم که در مظلومیت ایشان نقشی نداشته باشیم. گاهی در شهادت، جسم انسان از دست می‌رود و گاهی مکتب و مرام شهید می‌شود.
عبارت «أَسِیرِ الْکُرُباتِ» دو معنی دارد؛ یکی درباره بلاهایی است که بر امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و اصحابشان وارد شد و دیگری اندوه‌هایی که خوردند، همچون زمانی که حضرت علی‌اکبر(ع) به شهادت رسید. درست است که این حادثه سخت بود، اما امام حسین(ع) بزرگترین باری را که بر دوش داشت، با شهادت فرزند به مقصد رساند و جوانش را در بالاترین مقام، تقدیم خدا کرد و به کمال رسید.
اما اندوهش برای این بود که امامت و ولایت تنها مانده است و امت، امام خود را گم کرده‌اند؛ بنابراین اندوه امام با بلا فرق دارد. کربات، هم بلاهایی‌ست که در راه هدایت متحمل شدند و هم اندوه ایشان است که مردمان حرف حق را نمی‌فهمند یا اگر بفهمند، نمی‌پذیرند؛ اینکه دشمن را می‌شناسند، اما با او نمی‌جنگند و دوست را تنها می‌گذارند. امام حسین(ع) در جمله‌ای می‌فرماید: «مرا دعوت کردید که به اینجا بیایم تا به شما کمک کنم و از دست ظالم نجات‌تان دهم؛ اما شما جمع شدید تا مرا به نفع ظالم خودتان بکشید.»
در عبارت «قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ»، عَبَرات به معنی اشک، حزن و اندوه است. به عبارتی، گریه امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و امروز هم گریه امام زمان(عج) را عبرات می‌گویند. خود امام سجاد(ع) در این ۴٠ روز به مقاماتی رسید که تا پیش از این به آنها دست نیافته بود و حقایقی بر ایشان وارد شد که به‌صورت صحیفه سجادیه، رساله حقوق، دعاها و... درآمد و امام توانست ۲٠٠ نفر از مجتهدان و فقیهان تراز را تربیت کند و پیکره دانشگاه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) با تلاش امام سجاد(ع) ساخته شد. پس فراز اول زیارت اربعین شامل سلام و معرفی خاندان امام حسین(ع) است.
درباره سایر فرازهای زیارت اربعین به‌صورت کلی توضیح دهید.
فراز دوم شامل گواهی و شهادت به عظمت امام حسین(ع): «اللّٰهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیُّکَ وَابْنُ وَلِیِّکَ...» فراز سوم، قیام سیدالشهدا(ع): «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ...» فراز چهارم، قتله کربلا، ماهیت و اهداف: «وَأَشْهَدُ أَنَّکَ وَفَیْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَجاهَدْتَ فِی سَبِیلِهِ حَتّیٰ أَتَاکَ الْیَقِینُ...» فراز پنجم، عبرت‌آموزی: «اللّٰهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی وَلِیٌّ لِمَنْ والاهُ...» و فراز پایانی، تجدید بیعت با امام حسین(ع) است: «وَأَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ کَلِمَةُ التَّقْویٰ... .»
عبارت «فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لَامَعَ عَدُّوِکُمْ؛ پس با شمایم نه با دشمنانتان» در فراز پایانی زیارت‌نامه اربعین را تبیین کنید.
این بحث وجود دارد که مؤمنان، انبیا و اولیا باید مراحلی طی کنند که عبارت است از تسلیم یا مسلمان شدن، ایمان، عمل صالح در کردار و نیز در زبان و دل، اطاعت از امور و فرمان‌های الهی و پیامبر(ص)، همان‌طور که در آیه ۵۹ سوره نساء می‌خوانیم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ...؛ ای اهل ایمان، فرمان خدا و رسول و فرمانداران از طرف خدا و رسول را که از خود شما هستند، اطاعت کنید» و مرحله بعدی، تبعیت است؛ برای مثال وقتی که رسول خدا(ص) می‌فرماید نماز را این‌گونه به جا آورید، تا ابد باید به همان شکل خوانده شود و نباید بدعت بگذاریم.
اما «معیت» به معنای جدا نشدن از امام است و اینکه عقیده‌ای غیر از امام و خواسته‌ای جز خواسته ایشان نداشته باشیم. معیت، بالاترین مرحله است که درباره شهدای کربلا هم شاهد آن هستیم؛ برای مثال وقتی امام حسین(ع) می‌فرماید: «شهادت در انتظار است، رها کنید و بروید.» یکی از صحابه می‌گوید: «اگر قیامتی در کار نباشد و حیات هم فقط حیات دنیا باشد، من حاضرم در راه شما بارها شهید شوم و شما را رها نمی‌کنم» و این همان معنای معیت به‌شمار می‌رود.
در پایان به تعبیر «لَامَعَ عَدُّوِکُمْ» می‌پردازم. در ادامه توجه به این نکته ضروری است که اصل معیت در مقابله با دشمنان هم قرار دارد؛ در روز عاشورا بسیاری برای سیدالشهدا(ع) دعا کردند و دلشان با ایشان، اما معیتشان با دشمن بود.
زهراسادات محمدی
نظر شما